Alþýðublaðið - 08.11.1989, Page 4
4
Miðvikudagur 8. nóv. 1989
Moskva,
Reykjavík og áfram
UMRÆÐA
Helsinki,
Það mætti ætla, að heimsókn Míkahaíls Gorbatsjovs til
Finnlands, nágrannalands Sovétríkjanna, og íslands, vekti
mikinn áhuga hjá öllum ríkjum á norðurslóðum. Og senni-
lega hefur hún vakið sérlega mikinn áhuga hjá íslending-
um, sem nú hafa setið um eins árs skeið við róðurinn á
frumkvæði sínu í afvopnunarmálum. Þess heldur sem Gor-
batsjov setti málefni friðar, öryggis og afvopnunar og þá
ekki síst á höfunum, á oddinn í helsta ávarpi sínu í Helsinki.
Hann byrjaði á því að fjalla um
vaxandi vonir mannkynsins um
friðartíma frá sjónarhóli hins nýja
pólitíska hugsunarháttar. Hvað
felur þetta langþráða tímabil í sér
samkvæmt sjónarmiðum Kreml-
verja, þegar Gorbatsjov segir, að
eina leiðin sé að marka tímamót í
innan- og utanríkisstefnunni og
gera hana mannlegri?
Friður, vígbúnaður
og viðræður
Friður felur fyrst og fremst í
sér, að ekkert vandamál er til og
hefur ekki verið til hvorki í fortíð
né samtíð, sem hægt hefur verið
að leysa með aðstoð vígbúnaðar.
Sé svo ætti að fækka vigbúnaði að
því marki, að hann nægi aðeins til
varna, jafnframt því sem hafnað
yrði vaidastefnu, yfirgangi og
íhlutun í innanrikismál annarra
þjóða. Smátt og smátt eiga að
hverfa fyrirbæri eins og herir í er-
lendum herstöðvum, hernaðar-
bandalög og lokuð svæði, sem
víða fyrirfinnast, en samrýmast
ekki skilningi okkar á friði.
Friður felur í sér stöðugar pólit-
iskar viðræður, þar sem leitast er
við að komast að gagnkvæmu
samkomulagi og jafnframt felur
hann í sér fyrirbyggjandi ráðstaf-
anir til að koma i veg fyrir árekstra
og misskilning. Hann er upp-
spretta nýrra hugmynda og nýrrar
afstöðu í alþjóðamálum. (Hér má
minna á, að á undanförnum þrem
árum hefur M. Gorbatsjov hvað
eftir annað nefnt Reykjavíkur-
fundinn sem fyrirmynd slíkra við-
ræðna.
Þýðing friðar
Friður felur í sér að skapaður er
almennt viðurkenndur lagalegur
grundvöllur fyrir samskipti ríkja,
eins konar alheimsréttarkerfi,
sem tryggir félagslegt og pólitískt
valfrelsi öllum til handa og full-
veldi og sjálfstæöi fyrir hvern og
einn. Að sjálfsögðu er forsenda
fyrir slíku, að ætíð sé farið að al-
þjóðalögum og hafðir í heiðri al-
mennt viðurkenndir samskipta-
hættir í alþjóðaviðskiptum.
Friður felur í sér, að í samein-
ingu er stuðlað að því að koma á
alþjóðlegri nýskipan í efnahags-
málum heimsins, sem tryggt gæti
stöðuga þróun hvers einasta ríkis,
skynsamlega nýtingu eigin auð-
linda og gagnkvæman aðgang að
auðlindum annarra ríkja á jöfnum
grundvelli.
Friður felur í sér víðtæka og
opna samvinnu í meðferð alþjóða-
mála, frá því að vernda umhverfið
til upprætingar slíkra fyrirbæra
eins og hryðjuverkastarfsemi og
eiturlyfjaneyslu.
Friður felur í sér að komið er á
alþjóðlegu kerfi neyðarhjálpar ef
upp koma náttúruhamfarir, iðnað-
arslys og aðrar hörmungar, sem
stofna lifi fólks í hættu.
Þá felur friður í sér samhæfingu
ríkja og þjóða í að tryggja og
vernda mannréttindi í ölium sín-
um fjölbreytileika, sem ríkir í
heiminum. í þessu er fólgin
þungamiðjan, hið mannúðlega
eðli og meginmarkmið friðarins.
Þróunin í Evrópu________________
I svari við þeirri spurningu hvort
mannkynið gæti komið á breyt-
ingum til hins betra í gagnkvæm-
um samskiptum, gætti mikillar
sannfæringar hjá Gorbatsjov, sem
gerir sér fulla grein fyrir hinu
flókna vandamáli. Hann nefndi
reynslu Evrópuþróunar sem ,,for-
dæmi og tilraunagrundvöll", en i
Evrópu hefur ríkt friður um 45 ára
skeið og þar áunnist reynsla í sam-
býli margra ólíkra landa. Þetta er
hin sameiginlega Evrópuþróun.
(Og það þarf annað hvort pólitísk-
an blindingja eða afar fordóma-
fullan mann til þess að afneita
hinu mikla og göfuga hlutverki
hins nýja pólitíska fyrirbæris, sem
kunnugt er sem „Reykjavíkurand-
inn“).
Gorbatsjov taldi nauðsynlegt að
minna á hið uppbyggiiega framlag
smárra og meðalstórra landa og
þá einkum í norðurhluta Evrópu,
sem Evrópubúar eiga að þakka
margar gagnlegar hugmyndir og
málefnalegar tillögur.
Við hljótum að muna eftir
Reykjavíkurfundinum, þegar Gro-
batsjov kom inn á það, að kominn
væri tími tii, að núlifandi kynslóð
leiðtoga í Evrópu, Bandaríkjunum
og Kanada fari að ræða enn á ný
stöðu mála í Evrópu og líta til
framtíðarinnar í þeim heimshluta
og jafnvel fram á næstu öld. Því
væri ráðlegt að halda fund leið-
toga allra ríkjanna 35 innan
ramma Evrópuþróunarinnar árið
1992. Hugmyndin um aðra Hels-
inki-ráðstefnu virðist beint fram-
hald af fyrri tillögu Gorbatsjov um
að kalla saman „reykvískar panel-
umræður".
Að minnka flotastyrkin
Umfjöllun um afvopnunarhlið
Evrópuþróunarinnar virðist varða
íslendinga beint, ekki bara Reyk-
vikinga, sem greinarhöfundur er
farinn að telja sig til. Þess heidur,
sem hér leggur Gorbatsjov áherslu
á mál, sem er afar mikilvægt fyrir
ísland, öll norræn ríki og sjávar-
ríki. Hann lagði áherslu á, að því
meiri þróun sem yrði á afvopnun-
arsviðinu í heild, því meiri nauð-
syn yrði á því að leysa þau mál er
varða flotann, þar á meðal ráðstaf-
anir til að efla traust og koma á
viðeigandi eftirliti. Eftir því sem
dregið er úr öðrum vígbúnaðar-
tegundum, veldur þessi styrkur
meiri óróa.
Það er ekki hægt annað en vera
sammála bæði pólitískum og
mannlegum röksemdarfærslum
Gorbatsjovs i þessum efnum:
„Styrkur flotans í austri og eink-
um í vestri fer greinilega fram úr
þeim styrk, sem þarf til að tryggja
öryggi á siglingaleiðum og land-
helgisgæslu. Flotinn með hinn gíf-
urlega eldflaugastyrk sinn, flug-
her, flugvélamóðurskip og land-
göngulið getur hafið aðgerðir
bæði á sjó og landi. Það er okkar
skoðun, að ekki sé hægt að efla
traust, draga úr hernaðarfjand-
skap og uppræta hann og koma á
vörnum í lágmarki, nema þetta
vandamál sé leyst." Sovéski leið-
toginn hefur ekki áður tjáð sig svo
ákveðið um þessi mál.
Sovésk kjarnavopn ná
ekki til Norðurlanda
Eins og er í minnum haft lagði M.
Gorbatsjov fram nokkrar tillögur i
Múrmansk tæpu ári eftir Reykja-
víkurfundinn, þar sem lagt var til
að lönd og þjóðir tækju höndum
saman um að breyta norðursvæð-
um Evrópu í „traustan öryggis-
vettvang Evrópu og heimsins
alls“. I Helsinki sagði sovéski leið-
toginn frá vissum aðgerðum, sem
gerðar hafa verið á þessu sviði á
undanförnum tveimur árum.
Þessar aðgerðir eiga upptök i
samningnum um upprætingu
meðaldrægra og skammdrægra
eldflauga, en Gorbatsjov hefur
sjálfur sagt hvað eftir annað að
þessi samningur hefði ekki verið
gerður án Reykjavíkurfundarins.
Hér er einnig um að ræða einhliða
aðgerðir sovésku forystunnar,
sem ekki tengjast beint þeim við-
ræðum, sem nú eiga sér stað. Nú
eru ekki lengur meðaldrægar og
skammdrægar eldflaugar í við-
bragðsstöðu á þeim svæðum, sem
liggja að Norður-Evrópu. Taktisk
kjarnorkuvopn okkar eru nú stað-
sett þannig, að þau draga ekki til
Norðurlanda frá neinum lands-
hluta Sovétríkjanna.
Upprating kjarnavopna
á Eystrasalti
Sovétríkin hafa tekið ákvörðun
um kjarnorkuvopn sín á Eystra-
salti. „Við höfum einhliða hafið
upprætingu vissra tegunda þess-
ara vopna, sem staðsett eru á haf-
inu,“ sagði Gorbatsjov. Þetta var
merkt framlag til þess að leysa
„sjávarhnútinn". Fyrsta skref Sov-
étrikjanna var að taka úr umferð
tvo kafbáta, sem þekktir eru á
Vesturlöndum sem Gulf og síðan á
að taka úr umferð þá fjóra sem eft-
ir eru fyrir árið 1990. „Við höfum
einnig eyðilagt skotfæri fyrir
kjarnorkuflaugar á þessum kaf-
bátum. Við munum ekki setja
neitt í staðinn. Við erum tilbúnir
að semja við öll kjarnorkuveldi og
Eystrasaltsríkin um áhrifaríka
tryggingu fyrir kjarnorkuvopna-
leysi á Eystrasalti." Áður hafði
Gorbatsjov staðfest að afstaða
Sovétríkjanna til kjarnorkuvopna-
lauss svæðis í Evrópu er óhögguð:
Sovétríkin lofa frumkvæði Finn-
lands, sem stutt er af öðrum lönd-
um, en það varð hvatinn að hug-
myndinni um kjarnorkuvopna-
laust svæði í Norður-Evrópu. Við
vitum, að þetta hefur ekki alls
staðar mætt skilningi, t.d. ekki í
Bandarikjunum." Hann hvatti
mótaðilana í Washington og öðr-
um höfuðborgum til að gaumgæfa
alla þætti málsins og ganga til
móts við friðarlöngun þjóðanna á
þessum slóðum.
Mélefni Kólaskaga______________
Gorbatsjov minnti á, að fækkað
hefði verið um 200.000 manns í
heraflanum í Evrópuhluta Sovét-
ríkjanna og á iandsvæðum banda-
manna þeirra. Þess má geta, að
það samsvarar öllu fullorðnu fólki
á íslandi! í Mið-Evrópu hefur átt
sér stað verulegur niðurskurður
hvað varðar landgöngubúnað og
flutningsbúnað. Þannig verður æ
meiri varnarblær yfir herafla Sov-
étríkjanna og Varsjárbandalags-
ins. Á næsta ári verður lokið breyt-
ingu í þessa átt á norðursvæðun-
um, sagði sovéski leiðtoginn.
Gorbatsjov gekk ekki fram hjá
málefnum Kólaskaga, sem hann
sagði vekja miklar áhyggjur hjá
nágrönnunum í norðri vegna þess
sjóhers, sem þar væri staðsettur.
Hann sagði, að þarna væri stað-
settur hinn strategíski sjóher Sov-
étríkjanna og kvaðst vilja ieysa
þetta mal þannig, að allur heimur-
inn ætti þar hlut að máli.
Það má segja með fullri vissu
þegar höfð eru í huga orð Gorbat-
sjovs, að hið hernaðarlega og
pólitiska ástand á norðurslóðum
hefur breyst verulega. Hér er til
einskis að tala um einhvers konar
árás, um vopnaátök. í þessu sam-
bandi kvað Gorbatsjov skýrt á um
taktísk og strategísk atriði í norð-
urhéruðunum:
— Enn eru í gildi tillögur Sovét-
ríkjanna, þar á meðal Múrmansk-
tillögunnar, um takmörkun og nið-
urskurð hernaðarstarfsemi á þess-
um slóðum, þar á meðal hjá flug-
her og flota
— Hvað varðar hugmynd Koiv-
isto um ráðstafanir til að byggja
upp traust á norðlægum hafsvæð-
um, má í því sambandi nefna að
Sovétríkin hafa lagt til að afvopn-
um flota verði rædd á Vínarráð-
stefnunni. Sú tillaga er enn í gildi.
Það mætti byrja á því að semja um
ráðstafanir varðandi hafsvæðin í
norðurhluta Evrópu. (Ekki veit ég,
hvernig stóð á því að M. Gorbat-
sjov nefndi hér ekki tillögu íslands
um að halda ráðstefnu um þetta
mál — sennilega verð ég að standa
mig betur í starfi, svo og sendiráð-
ið — en hvernig sem á þessu stend-
ur, var hér um að ræða skjót og já-
kvæð viðbrögð við henni).
— Sovétríkin eru reiðubúin til
að taka tillit til tillagna annarra
landa, þar á meðal Noregs um að
hefja ráðgefandi viðræður eða
samningaviðræður um gerð sam-
komulags um gagnkvæmar upp-
lýsingar um hvers kyns slys á hafi,
þar á meðal þau, sem tengjast
kjarnorkukafbátum. Við erum
fylgjandi því að slíkt samkomu-
lag, sem einnig næði til Norður-At-
lantshafs, yrði undirritað ekki að-
eins af hálfu Norðurlandanna,
heldur einnig öllum þeim, sem
reka á þessum slóðum einhverja
flotastarfsemi. (Eins og við sjáum
er þetta atriði einmitt í samræmi
við hagsmuni íslendinga).
— Við leggjum til að komið
verði á fót sérlegri þingmanna-
nefnd á Norðurlöndunum til að
ræða öll málefni þessa svæðis —
allt frá öryggismálum til mannrétt-
inda.
— Sovétríkin eru tilbúin til að
koma á samskiptum við Norður-
landaráð og leggjum til að byrjað
verði á að halda fund, þar sem
saman koma sendinefnd frá ráð-
inu og fulltrúar Æðsta ráðs Sovét-
ríkjanna. Síðan verði haldnir fund-
ir fulltrúa frá Æðstu ráðum sam-
bandsríkjanna og sjálfsstjórnar-
lýðveldanna, sem staðsett eru í
norðurhluta Sovétríkjanna.
Samstarf Norðurlanda
— Við gerum okkur grein fyrir
áhyggjum hinna norrænu landa af
umhverfisvandanum og tökum
þátt i þeim, en um það vitna ráð-
stefnur, sem haldnar hafa verið
um þessi mál i Leníngrad og
Moskvu, sem fulltrúar íslands
sátu. Þess vegna fögnum við til-
lögu Finnlands um að kölluð verði
saman ráðstefna um vistfræði
heimsskautssvæðisins, þar sem
saman koma fulltrúar viðkomandi
ríkisstjórna. (Að þessu vinnur ís-
lenskur almenningur og forysta
landsins — þarna er á ferðinni gott
tækifæri til að koma þessu máli í
framkvæmd).
— Við höfum áhyggjur af örlög-
um smáþjóðanna í norðri, sem
hafa verið til umræðu á áður-
nefndum fundum. Þetta mál var
tekið fyrir á fulltrúaþingi Sovét-
rikjanna, i Æðsta ráði Sovétríkj-
anna og á septemberfundi KFS.
Við erum tilbúnir til að koma á
víðtækum tengslum og bæta við
reynslu okkar á þessu sviði. (Það
er ekki hægt annað en gleðjast yf-
ir því að Kurugej Alexandra
Argunova frá Jakútiu, sem búsett
hefur verið um margra ára skeið á
íslandi, og hópur íslendinga, sem
starfar að menningarmálum, hafa
stofnað félagið „Ísland-Jakútía".)
Gorbatsjov kvað samstarf Norð-
urlandanna mjög mikilvægan þátt
í Evrópuþróuninni. Það stuðlaði
að lýðræðisþróun og aukinni
mannúð i samskiptum milli ríkja
og væri undanfari friðartíma.
Þá er bara eftir að óska þess, að
slík stefna verði sífellt í fram-
kvæmd með sameiginlegu átaki
og að hún megi eflaust og dafna á
braut friðar og góðrar nágranna-
sambúðar.
Dr. Vladimír Verbenko
yfirmadur APN-frétta-
stofunnar á íslandi
skrifar
„Nú eru ekki lengur meðaldrægar og skammdrægar eldflaugar i við-
bragðsstöðu á þeim svæðum, sem liggja að Norður-Evrópu. Taktísk kjarn-
orkuvopn okkar eru nú staðsett þannig, að þau draga ekki til Norðurlanda
frá neinum landshluta Sovétríkjanna," segir Dr. Vladímír Verbenko yfir-
maður sovésku fréttastofunnar APN m.a. i umræðugrein sinni um ferð
Gorbatsjovs Sovétleiðtoga til Finnlands. Teikningin sýnir hreyfanlega sov-
éska skotpalla fyrir SS-25 flaugar.