Alþýðublaðið - 08.11.1989, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 8.nóv. 1989
5
skipasmíðaiðnaðarins
FRÉTTASKÝRING
Hrun
Skipasmíöaiðnaður á íslandi virðist að hruni kominn. Nýsmiöar
hafa að mestu leyti farið fram erlendis síðustu ár. Ástandið er að
visu mun betra varðandi viðgeröir, en engu að síður hafa skipa-
smíðastöðvar þurft að fækka fólki á síðustu árum, stór bylgja upp-
sagna hefur gengið yfir á þessu ári, nú síðast var sagt upp yfir 200
manns hjá Slippstööinni á Akureyri. Jafnvel er talið trúlegt að enn
fleiri missi atvinnu í þessari grein á næstunni. Samkeppnin við er-
lendar skipasmíðastöðvar er um þessar mundir geysihörö og
stundum meira að segja töluvert óheiðarleg að því erfulltrúar inn-
lendra stöðva hafa fullyrt opinberlega.
Fulltrúar skipaeigenda, svo sem
Kristján Ragnarsson, formaður
Landssambands islenskra útvegs-
manna, halda því fram að ástæðan
fyrir því að skip eru fremur smíð-
uð erlendis en hérlendis, sé ein-
faldlega sú að tilboð erlendu
stöðvanna hafi verið mun hag-
stæðari en tilboð frá innlendum
stöðvum. Af hálfu innlendra
skipamiða er þetta viðurkennt að
hluta. Fulltrúar innlendra stöðva
segja þó að ástandið sé að breytast
og hérlendu skipasmiðastöðvarn-
ar geti nú boðið verð sem sé sam-
bærilegt við það sem tíðkast er-
lendis. Auk þessa hafa forsvars-
menn innlenda iðnaðarins til-
greint fjölmörg dæmi þess að er-
lendum skipasmíðastöðvum hafi
liðist að lækka tilboð sín eftir á.
Jafnvel munu þekkt dæmi þess að
innlendum skipasmiðum hafi ver-
ið boðinn sá kostur að lækka sín
tilboð til samræmis við lækkun er-
lendra aðila.
Alþjóðleg kreppa í_________
skipasmíöum
Ástæðan fyrir lægri tilboðum
erlendra skipasmíðastöðva er þó í
langflestum tilvikum sú, að þær
njóti beinna eða óbeinna ríkis-
styrkja. Þeir togarar sem nú er
verið að smíða erlendis og hafa
verið smíðaðir á undanförnum ár-
um, eru þannig í allmörgum tilvik-
,um niðurgreiddir af stjórnvöldum
'viðkomandi ríkis. Ástæðan fyrir
slíkum niðurgreiðslum er svo aftur
sú að í þessum löndum er talið
þjóðhagslega hagkvæmt að við-
halda skipasmíðaiðnaðinum.
Kreppa skipasmíðaiðnaðarins er
nefnilega ekki séríslenskt fyrir-
brigði og raunar heldur ekki alveg
ný af nálinni. í allmörgum ná-
grannalöndum hófst cdvarleg
kreppa í greininni fyrir u.þ.b. ára-
tug. Þær þjóðir sem styrkja skipa-
smíðaiðnaðinn gera það væntan-
lega fyrst og fremst á tvennum for-
sendum. Annars vegar reikna
menn með að þessi kreppa hljóti
að ganga yfir og vilja leggja nokk-
uð á sig til að viðhalda tækniþekk-
ingu og afkastagetu í greininni til
að þurfa ekki að byggja hana upp
alveg frá grunni. Hins vegar eru
svo atvinnusjónarmiðin, en þau
geta vegið býsna þungt í þeim
löndum þar sem atvinnuleysi ríkir.
Þjóðhagsleg þýðing
skipasmíðanna_______________
Hérlendis hefur þjóðhagslegri
þýðingu atvinnugreinarinnar ekki
verið gefinn sérstakur gaumur
fram að þessu. íslendingar hafa ár-
um saman búið við þá sérstöðu
þjóða í Vestur-Evrópu að hér hefur
atvinnleysi verið nánast óþekkt.
Þótt samdráttur verði hjá fyrir-
tækjum eða í einni atvinnugrein,
hefur fólk sem þess vegna missir
vinnu, einfaidlega fengið vinnu
annars staðar. Þetta ástand er hins
vegar að breytast. Atvinna hefur
dregist verulega saman hérlendis
að undanförnu og því gæti svo far-
ið að islensk stjórnvöld standi
frammi fyrir því vandamáli á svip-
aðan hátt og stjórnvöld ýmissa ná-
grannþjóða okkar, að þurfa að
gera upp við sig, hvort sé þjóð-
hagslega hagkvæmara að styrkja
tilteknar atvinnugreinar, eða að
þurfa að greiða fólki atvinnuleysis-
bætur.
Af ummælum ráðherra undan-
farna daga virðist þó ekki mega
ráða neina stefnubreytingu í þessa
átt. Þannig sagði Halldór Ásgrims-
son, sjávarútvegsráðherra, í utan-
dagskrárumræðum á þingi um at-
vinnumál að þess væri ekki að
vænta að innlendar stöðvar fengju
aukin verkefni við smiðar fiski-
skipa á næstu árum. Þá er í DV í
gær haft eftir Jóni Sigurðssyni,
iðnaðarráðherra að rétt sé að nota
niðurgreiðslur erlendis meðan
þær bjóðist.
Jafnrétti við erlendar
skipasmiðjur___________________
Raunar hafa innlendar skipa-
smiðjur ekki farið fram á ríkis-
styrki, nema þá að mjög takmörk-
uðu leyti. Kröfugerð þessara aðila
beinist einkum að jafnrétti á við
erlendar skipasmíðastöðvar. Sem
dæmi má nefna ályktun þá um at-
vinnumál sem stjórn Málm- og
skipasmiðasambandsins sendi frá
sérað loknum fundi á Egilsstöðum
um helgina. Þar eru settar fram
ýmsar kröfur sem eiginlega virð-
ast að mörgu leyti býsna sjálfsagð-
ar. Meðal annars er farið fram á að
veittar verði samskonar greiðslu-
ábyrgðir innanlands og erlendis,
vegna verkefna sem unnin eru fyr-
ir sjávarútveginn. Þá er þess einn-
ig krafist að settar verði reglur um
útboð og meðferð tilboða sem
tryggi að íslenskum fyrirtækjum
verði gert mögulegt að bjóða i
verk, jafnt og erlendum aðilum.
Sömuleiðis er gerð krafa um að
ráðgjafarfyrirtæki séu ekki jafn-
framt umboðsmenn erlendra að-
ila. Síðast en ekki sist vilja stjórn-
armenn Málm- og skipasmiðasam-
bandsins koma í veg fyrir að ís-
lensk útgerðarfyrirtæki taki er-
lendum undirboðum sem berast
eftir að tilboð hafa verið opnuð. Þá
er þvi beint til stjórnvalda að er-
lendum fiskiskipum verði heimil-
að að leita til íslands til viðgerða.
Þær kröfur sem hér hafa verið
taldar verða ekki flokkaðar undir
forréttindi, en bera því vitni að for-
svarsmenn atvinnugreinarinnar
telja að henni sé beinlínis mismun-
að gagnvart erlendum aðilum. Is-
lenskir skipasmiðir telja þó greini-
lega ekki alls kostar fullnægjandi
að njóta jafnréttis, því ýmsar kröf-
ur þeirra beinast greinilega að því
að þess er ennfremur krafist að
stjórnvöld tryggi innlendum
stöðvum a.m.k. helming nýsmiða-
verkefna á næstu þremur árum,
auk þess sem allt viðhald og end-
urbætur fiskiskipa fari fram innan-
lands. Varðandi flutningaskipa-
flotann, telja menn eðlilegt að
skipafélögin verði skikkuð til að
láta hluta af viðhaldi fara fram hér-
lendis.
Krafan um sérstakar aögerðir
stjórnvalda næstu 3 árin tengist til-
komu innri markaðar EB um ára-
mót 1992—93. Þá er þess vænst að
rikisstyrkjum til skipasmíða-
stöðva verði hætt í aðildarríkjun-
um og væntanlega einnig innan
EFTA.
Erfitt tímabii
Þá erfiöleika sem íslenskur
skipasmíðaiðnaður á nú i, má
rekja allt aftur til ársins 1983, en
þá voru nýsmíðar beinlínis bann-
aðar. Á árunum frá 1986 hefurtals-
vert mikið verið smíðað af fiski-
skipum, en að langstærstum hluta
hefur þessi endurnýjun farið fram
erlendis. Ástæðan fyrir þessu er
auðvitað slæm samkeppnisað-
staða íslenskra skipasmíðastöðva
á þessu tímabili, sem að sögn for-
svarsmanna atvinnugreinarinnar
skapaðist af fastgengisstefnunni
og kostnaðarhækkunum innan-
lands. Á þessu ári hefur sam-
keppnisaðstaðan verið að færast í
betra horf og nú telja menn í grein-
inni sig jafnvel vera þess um-
komna að bjóða sambærileg verð
og fást erlendis. Nú bregður hins
vegar svo við að nýsmíðabylgjan
virðist gengin hjá, „veislunni var
lokið loksins þegar innlendar
stöðvar höfðu fengið betri sam-
keppnisstöðu", svo vitnað sé í
fréttatilkynningu sem Félag drátt-
arbrauta og skipasmiðja sendi fjöl-
miðlum í fyrri viku.
Það er hins vegar athygli vert að
öfugt við þróunina í nýsmíðum
hafa innlendar stöðvar allan tím-
ann verið færar um að keppa við
og jafnvel undirbjóða erlenda að-
ila þegar um var að ræða viðgerð-
ir eða endurbætur á skipum. Und-
anfarin ár hefur kringum helming-
ur þessara verkefna farið fram inn-
anlands. Á þessu ári hefur inn-
lenda hlutdeildin tekið stökk upp
á við og er nú reiknað með að um
þrír fjórðu hlutar allra viðgerða og
endurbóta á íslenska flotanum fari
fram innanlands.
Hrun framundan
Þótt horfur séu á að íslenskar
skipasmíðastöðvar muni áfram fá
viðhaldsverkefni, dugar það
skipasmíðastöðvunum skammt ef
litlar eða engar nýsmíðar verða i
landinu á næstu árum. Eins og nú
standa sakir virðist hins vegar
ekki mega gera ráð fyrir miklum
nýsmíðum fiskiskipa á næstu ár-
um. Nýsmíði innlendra fiskiskipa
er ekki álíka mikil frá ári til árs,
heldur hefur endurnýjun flotans
jafnan orðið í bylgjum og síðan lá-
deyða inn á milli. Að þessu sinni
reis öldutoppurinn hæst á síðasta
ári þegar hátt á fjórða milljarð
króna var varið til að smíða ný
skip. Af þeirri upphæð munu ríf-
lega 800 miiljónir hafa fallið í
skaut innlendra skipasmiða-
stöðva. Á næsta ári er gert ráð fyr-
ir að skip verdi smíðuð erlendis
fyrir ríflega hálfan milljarð en hér-
lendis fyrir um helminginn af
þeirri upphæð. Jafnvel þótt allar
nýsmíðar fiskiskipa færu fram inn-
anlands á næstu árum, yrði senni-
lega ekki með öllu komist hjá sam-
drætti í greininni. Verði hlutfallið
milli innlendra og erlendra stöðva
svipað og verið hefur undanfarin
ár, virðist augljóst að algert hrun
blasi við. Með tilliti til þess at-
vinnuástands sem almennt ríkir í
samfélaginu um þessar mundir,
gæti slikt hrun reynst býsna alvar-
legt mál.
SAMANBURÐUR A NÝSMlÐI INNANLANDS OG ERLENDIS
1986 — 1990 (l millj. kr. ó verölagi 1988)
3000 -r
2500 4-
2000--
m'"L 1500 4-
kr
1000
500-
INNLEND
JÝSMlDI
1906 1987 1988
Heimíld: Þjöðhagsstofnun. 1989 og 1990 = Oeetlun
1989
1990