Alþýðublaðið - 11.11.1989, Blaðsíða 2

2
Laugardagur 11. nóv. 1989
MMÐUBLMD
Útgefandi: Blaö hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjóri: Ingólfur Margeirsson
Fréttastjóri: Kristján Þorvaldsson
Dreifingarstjóri: Siguröur Jónsson
Setning og umbrot: Leturval, Ármúla 36
Prentun: Blaöaprent hf.
Áskriftarsíminn er 681866
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 75 kr. eintakiö.
BERLINARMURINN
HRUNINN

Derlínarmúrinn er hruninn.
Austur-þýsk stjórnvöld tilkynntu
á blaöamannafundi í fyrradag,
aö Austur-Þjóöverjum yröi fram-
vegis heimilt aö fara beint yfir
landamærin til Vestur-Þýska-
lands. Tíðindin urðu til þess aö
þúsundir hafa streymt yfir
landamærin undanfarna tvo sól-
arhringa og langar biöraöir hafa
myndast við Berlínarmúrinn
sem nú er opinn í báðar áttir.
Derlínarmúrinn var reistur árið
1961. Tilgangurinn var aö
stööva flótta Austur-Þjóðverja til
vestursins gegnum Berlín. Frá
því aö Berlínarmúrinn var reist-
ur hafa um eitt hundrað manns
látið lífið við flóttatilraunir viö
að komast yfir hann til frelsisins
og lýðræðisins i vestri. Berlinar-
múrinn var fljótlega tákn ein-
ræðis, kúgunar og mannvonsku
kommúnismans; áþreifanlegur
flötur járntjaldsins og kalda
stríðsins sem aðskildi tvo heima.
Berlínarmúrinn var einnig
bautasteinn ósigurs Þjóðverja í
síðari heimsstyrjöldinni. Þýska-
land var klofið, í vestri reis fljót-
lega nýtt lýðræðisríki úr rústun-
um, öflugt og máttugt þar sem
framtak einstaklingsins fékk að
njóta sín í skjóli vestræns lýð-
ræðis og frelsis. Austurhluti
Þýskalands var hins vegar undir-
lagður stalínismanum; landbrot-
ið var eitt af brúðuleikhúsum
Sovétríkjanna í Austur-Evrópu
þar sem ráðamenn sátu einráðir,
beint og óbeint skipaðir af
Kreml.
IVIíhaíl Gorbatsjov gerðist Sov-
étleiðtogi árið 1985. Hann boð-
aði nýja tíma. Gorbatsjov skap-
aði hugtök sem glasnost og
perestrojku — tjáningarfrelsi og
umbætur. Gorbatsjov var í fyrstu
tekið með fyrirvara í vestri, líkt
og forverum hans á valdastóli í
Sovétríkjunum sem tilkynnt
höfðu breytingar á einræði
kommúnista. Umbótarstefna
Gorbatsjov var sprottin af
brýnni þörf og nauðsyn Sovét-
manna að umbylta hagkerfi sínu
og stjórnarháttum. Þeir voru
komnir í blindgötu. Þjóðarfram-
leiðsla hafði farið minnkandi í

■
—
stöðnuðu framleiðslukerfi. Sov-
étríkin höfðu dregist marga ára-
tugi aftur úr tækniþróun Vestur-
landa. Sovétmenn höfðu tapað
vopnakapphlaupinu. Og ekki
síst: Sovétríkin höfðu tapað hug-
myndafræðilegu stríði um sálir
mannanna á jörðinni. Gorbat-
sjov skildi breytta tíma. Mesta
byltingin í stefnu hans er vafalít-
iðsú, að hann hefur snúið Sovét-
ríkjunum frá yfirlýstri stefnu Sta-
líns og eftirmanna hans um
heimsyfirráð kommúnismans;
um alræði öreiganna á veraldar-
vísu. Endanleg yfirlýsing kom
frá Gorbatsjov í heimsókn hans
til 'Finnlands á dögunum þar
sem hann tilkynnti dauða Bré-
snjeff- kenningarinnar.
\Jorbatsjov hefur látið kné
fylgja kviði. Hann á enn við mik-
inn vanda að stríða heima fyrir.
Þjóðaruppreisnir, kröfur um trú-
frelsi, ferðafrelsi og frjálsa skoð-
anamyndun dynja á Sovétleið-
toganum og Æðsta ráðinu. En
ekki síst krefjast íbúar Sovétríkj-
anna aukinna lífsgæða, vilja
meira vöruúrval og knýja á um
úrbætur í neytendamálum. Til
aö sinna þeim kröfum þurfa Sov-
étríkin byltingu í framleiðslu-
háttum. Umbæturnar hafa verið
hraðastar í Austur-Evrópu eftir
að ljóst var, að Sovétríkin myndu
ekki beita sér fyrir íhlutun, held-
ur þvert á móti hvatt til breyttra
tíma. Hver stóratburðurinn á
fætur öðrum hefur gerst: Fyrsta
ríkisstjórn Póllands frá stríðslok-
um þar sem kommúnistar fara
ekki með völd, landamæri opn-
uð milli Ungverjalands og Aust-
urríkis og síðar milli Tékkóslóv-
akíu og A-Þýskalands og nú milli
A- og V-Þýskalands, Kommún-
istaflokkurinn lagður niður í
Ungverjalandi og landið lýsir
síðar yfir sjálfstæði sínu sem lýð-
veldi og boðar almennar kosn-
ingar. Og nú síðast: Berlínar-
múrinn hruninn. Framundan
blasir endursameining Þýska-
lands, þjóðfrelsi og lýðræði í
A-Evrópu og nú tekur að djarfa
fyrir einni Evrópu. Stalínisminn
er dauður. M^gi hann aldrei rísa
úr gröf sinni.
Gamla lestrarfélagið
Alveg frá því ég man eftir mér
hef ég haft gaman af sögum.
Fyrstu sögurnar voru músasög-
urnar hans pabba. Hagamýsnar í
þessum sögum voru alltaf að safna
berjum og laufblöðum til vetrarins
ogdrógu þetta inn í hlýja holu sina
sem þær höfðu fóðrað með grávíði
og gulvíði. Þessar vistarverur
hagamúsarinnar standa mér enn
jafn lifandi fyrir hugskotssjónum
og ég ímyndaði mér þær endur
fyrir löngu þegar við systkinin
hlustuðum hugfangin á þessar
framhaldssögur hjá pabba. Ég
man enn hve mér fannst það hlyti
að vera notalegt hjá hagamúsinni
að gæða sér á hrútaberjum og blá-
berjalyngi á meðan Ylir beljaði úti
fyrir.
Alla tíð síðan ég varð læs hef ég
verið mikill bókaormur. Ég las við
vasaljós undir sæng þegar búið
var að slökkva Ijósin hjá okkur
systkinunum. Ég laumaði inn á
mig bók þegar mér var sagt að
fara út að leika mér, fá ferskt loft í
lungun, ég mætti ekki grafa mig
lifandi yfir þessum bókum sýknt
og heilagt.
Ég tók fljótlega ástfóstri við
ákveðna bókaflokka sem ég
spændi upp um leið og ég festi
hönd á hverri nýrri bók. Fyrst voru
það „ævintýrabækurnar" með
Finni og Dísu, Önnu og Jonna og
páfagauknum Kíkí. Síðan tóku við
Nonnabækurnar, Jóabækurnar
(um þá félagana Jóa og Erling),
Tarsanbækurnar, Bláu bækurnar
o.s.frv. Þetta hafði bæði sína kosti
og galla eins og flest annað í tilver-
unni. Það var ótrúlega gaman
meðan á því stóð en þar kom þó
alltaf að lokum að ekki náðist í
fleiri bækur úr flokknum og þá tók
við hyldýpi örvæntingarinnar á
meðan verið var að finna nýjan
flokk bóka sem gætu að einhverju
leyti komið í staðinn fyrir hinar
horfnu hetjur.
Mér hlýnar alltaf um hjartaræt-
ur þegar eitthvað verður til þess
að minna mig á gamla lestrarfé-
lagið. Ég ólst upp til tólf ára aldurs
í litlu sjávarþorpi úti á landi. Þetta
var á árunum 1942—54 og eins og
nærri má geta var ekki mikið um
að vera á löngum vetrarkvöldum
fyrir daga sjónvarps og kvik-
mynda. Það var einna helst að út-
varpsleikrit í ,,Hver er Gregory?-
stílnum" settu að manni ljúfsáran
hroll einstaka sinnum.
Eitt var það þó sem aldrei brást,
gamla lestrarfélagið. Ef ég man
rétt var það aðeins opið einu sinni
í viku. En þvílíkir dásemdar ævin-
týraheimar sem lestrarfélagið
opnaði. Það var alltaf þessi sér-
kennilegi fiðringur í maganum í
hvert skipti sem ég renndi augun-
um eftir kjölum bókanna í hillun-
um. Svo var líka alveg sérstök lykt
sem fylgdi þessum gömlu bókum.
Ég hef aldrei fundið ilmvatnslykt
sem kemst í hálfkvisti við töfra
þessa ilms. Svo tók maður loks
eina bókina út úr hillunum og fór
um hana augum og höndum eins
og elskhugi við ástkonu sína.
Nokkrir bókatitlar eru enn eins og
meitlaðir í huga minn. „Rauða
drekamerkið", „Svartstakkur",
„Leikinn glæpamaður". Síðan ég
las þessar bækur eru nú liðin um
þrjátíu og fimm ár. Ég man enn
söguþráðinn í þessum þremur
bókum og hvernig kápan og bóka-
spjöldin litu út. Þegar ég var að
velja mér bækur komst ég ekki hjá
því að heyra hvað fullorðna fólkið
var að hvíslast á. „Mannamunur",
„Kapítóla", „Örlög ráða". Mér
fannst þetta ósegjanlega dularfullt
og seiðandi og þegar ég svo
seirina meir las þessar bækur
skildi ég alveg lotninguna í mál-
rómi fullorðna fólksins þegar þær
bar á góma. Ég varð að vanda vel
valið því að mér var skömmtuð
ein bók á viku. Það kæmi niður á
skólalærdómnum ef ég fengi fleiri,
sagði fullorðna fólkið.
Það var mikil helgiathöfn sem í
hönd fór þegar heim var komið
með bókina. Oft var það í kringum
jól sem mestur tími gafst til bók-
lestrar og um það leyti bakaði
mamma mikið af smákökum sem
hún geymdi í rósóttum dunkum af
öllum stærðum og gerðum. En sá
var galli á gjöf Njarðar að hún
læsti alla dunkana inni í skáp og
geymdi sjálf lykilinn. Svo gerðist
það eitt vetrarkvöld að ég var að
róta í gömlu drasli ofan í skrif-
borðsskúffu og rakst á lykil sem
mér fannst grunsamlega líkur
lyklinum að kökuskápnum henn-
ar mömmu. Ég beið í ofvæni eftir
að fá að prófa lykilinn svo enginn
sæi. Og viti menn, hann gekk að
skápnum.
Ég held að þessi lykilfundur hafi
verið best varðveitt af öllum mín-
um leyndarmálum. Því hefur ekki
verið uppljóstrað fyrr en nú.
Þegar ég kom heim með bók úr
lestrarfélaginu í gamla daga sætti
ég lagi og laumaðist í skápinn
góða og gætti þess vandlega að
taka aðeins eina köku af hverri
sort (þær voru einar átta eða níu
sortirnar), til þess að móðir mín
tæki ekki eftir kökuhvarfinu. Kök-
unum stakk ég í vasana, fékk mér
mjólkurglas og læddist svo upp á
háaloft á leyndan og afvikinn stað
þar sem ég hafði hreiðrað um mig
á gömlum dívan.
Hvorki fyrr né síðar hef ég upp-
lifað þvílíka alsælu eins og þarna á
háaloftinu með Kapítólu og kök-
urnar hennar mömmu.
Eysteinn Björnsson