Tíminn - 16.05.1968, Blaðsíða 8

ÓLAFUR RAGNAR GRÍMSSON:
FÆRUM HEIMI FRID -
OG SMÁÞJÓDUM FRELSI
Ræða flutt á fundi um Vietnam að Hótel Borg 1. máí
Þegar íslendingar nefma í sinn
h'óp orðið sjálfstæðisbarátta ták.n
ar það nœstum ætíð ákveðið tíma-
foil í okkiar eigiin sögu: Hinar
I'angdregna lagadeilur við Dani
uim réttanstöðu þjióðairinnar og
stjérnskipan. í sagnritum og
hundruðum ræðna hatfa stjórn-
miál þessa liðna tíima fengi'ð á.sig
rómantískan helgihlæ. Framvörð-
um þjóðarininar hefur verið lýst
sem hetjum, ful-lhugum og stór-
mennum, sem ótrauðir háðu hat
rammt strið við hina ógnvekjandi
k'úgara, ilteæmda nýlenduveldið
Danmönku.
Vissulega eiga forgöngumemn
frelsisbaráitituininar skiiið mikið lof
og ævarandi þökk okikar og ó-
borinma ikynsióða, en játa ber, að
hlutverk þeinra var á ýmsan hátt
nœstia léttunnið, sé það dæmt í
Ijósi sjálfstæðiisstyrj alda fiestra —
ef ekki allra — annarra þjóða.
Bnigimn íslendingur lét lífið fyrir
freisi sinnar þjóðar. Við þurftum
aldrei að beita vopni né efina til
óeirða. Jafnvél fangelsisivist var ó-.
þekfct meðai baráttumianna sjálf
stæðisins. Þvert á móti: Þeir lifðu
flestir sæmiiega lystilega á laun-
um firá stjómarstofinun'um, spók-
uðu sig á bneiðstrætum höfuðstað
ar enkifjamdans, prentuðu áróð-
ursrit í ró og næði sendu þau
síðain með skipum stjómarinnar
og létu jafnvel fjölda embættis-
mannia konungsins annast sjálfa
dreifinguna. í aðalorustuinum
fóliu aðeins stór orð og þung um
gömul lög og ný. Árum sarnan
var um það eitt dedlt, hvort dansk
■ir ráðherrar mættu hlýða á himn
íslenziba spja'lla við koeunginn um
'miálefni landsiins. Orðalag var mik
iivægasti þátturinn og tungan og
penninn eiinu vopniin í sjálfstœðis
baráttu íslendinga. Þjóðin þurfti
aMrei að fœra blóðlflórn fyrir sinu
frelsi. Slik var gæfa okkar og
haminigja.
Það er því eðlilegt, að íslcnd-
lngum hafi veizt erfitt að skilja
vopnuð átök og blóðuga baráttu,
scm fjöidd þjóða hefur, einkum á
siðustu tveimur áratugum, or'ðið
að heyja fyrdr frelsi sínu og sjálf-
stæði. Fréttir af þeim atburðum
liafa 'bæði verið svo framandi og
svo fijarri obkar eiigirn reynslu,
að veruleiki hörmungannia átíi
aðeins um síðir aðgang að vitund
þj óðarinmar og enm lætur reynd-'
ar stór hJuti hennar örlög ann-
arra sig litlu eða engu skipta. Ný
iandur Bvrópuveldanna urðu vei-
filestar að fórna lífi þúsunda sinna
beztu sona til að öðlast sjólfsá-
kvörðunarrétt og enm búa nokkr-
ax við eymd og ógnarstjórn í
krafti miskunnadauss vopna-
vaids. Leiðto'gar þessara frelsis-
stríða voru dæmdir ýmist tii ilf-
iáts eða Langrar fangelsisvistar.
Dauði var daglegt brauð í sjá.i-
stæðisbaráttu þessara þjóða.
Auk frelsisstríðainna hefúr hlu.i
nýju þjóðanna hlotið þin grimmu
öriög að verða þá strax eða þeg-
ar að fengnu sjálfstæði fiórnar-
lömib í heimsátökum stórveMa,
sem á kaldrifjaðan hátt tefla um
veraldaryfirráð. Með hlessunar-
orð lýðrœðisins eða öreigabyiting
arinnar á vör hafa stórveldin
kynnt ófriðarbál í mörgum þesis-
ara lamda. Magnað sundumþybkáu
og hatur meðai þegnanna. Vopn
ýmist seld eða gefin, þjálfun
herja og skæruiiðssveita, jafnvel
erlendir stríðssérfræðingar ásamt
óbreyttum hermönmum og ótal-
tailmargt annað er fúsiega veitt,
svo að heimsstríðið geti haldið á-
fram í smáum skömmtum með
vanmáttugar smáþjóðir að höfuð-
fónnum og lönd þeirra að víðvöll
um.
Slik sjiáiifstiæðisbarátta er á svo
ógnivetojandi hátt óiík oktoar eig-
in, að samamburður er ærið tor-
veMur. Hamingjudís örlaganna
færði okkur frelsi á friðsamlegan
hátt, þegar heimsyfirráðasýki
kredduibundinna og drottnunar-
fúsra stórvelda var ekki kO'min í
aigleyming. Við femgum að efla
og styrbja ótrufilað okbar eigin
bag. Þrátt fyrir gæfu hinnar &■
lenzbu þjóðar megum við aldrei
ioka augunum fyrir aðbúnaði ann
arra. Aldrei verða svo þröng í
oktoar heimssýn, áð hún takmark
ist við svæði beinustu einkahags-
muna. Barátta aiira smáþjóða fyr-
ir sjiálfistæði og bættum lífskjör-
um er svo sterkur örlagaþáttur
samtíðarinmar, að skilnimgur og
aflstaða til hennar eru óhjlákvæmi
leg bæði vegna mannlegrar sjálffs
virðingar og þjóðilegrar vitundar.
f Ijási hennar öðluðumst við
dýpri skilninig á sögu okkar, sessi
í samtimianum og framtiðarhlut-
■verki.
Sú styrjöM, sem gieggst hefur
á siðasta áratug miagmað þær hætt
ur og tröHaukið þær hörmumigar,
er felast í firelsisstríði smálþjóðar,
sem jafnframt verður fórmariamb
í veraldarátökum stórvelda, er
barátta fátækrar bændaiþjóðar í
Asíu fyrdr rétti sínurn til sj'álfs-
álbvörðunar og friðsamlegrar upp
byggingar. Þegar yfirnáðum evróp
iskrar henþjóðar var lobs hrund
ið, hófist jaínskjótt tímabil inn-
byrðis togstreitu effldrd af erlen-1
um aðilum, sem kusu að gera
hina friðþynstu þjóð að brenni-
depli átaka um drottnunarvald *
iþessum heimshiluta.
Saga Vietinamstriðsins, hvernig
það óx stig af stigi, varð æ hat
rammara, ógnarlegra og tilgangs
lausara, verður ekki rabin hár,
enda bæði löng, margsögð og
ybkur öllum að mestu kunn. Sú
saga er þó of lærdómsrík til að
ifalla í dá gleymskunnar. Henmi
ber að lifa í vitund ailrar heims-
byggðar, vera um ókomna tíð víti
til varnaðar
Hlöfuðiþjóð vestræns lýðræðis
veitti í fyrstu öðrum hlutum fjár
hagslega og hennaðarlega aðstoð,
en varð síðan smátt og smátt
beinn styrjaldaraðili, höfuðbar
áttuafiUð. Hún sendi tugi og síð-
an hundruð þúsunda hermanna
sinna tdl að stríða við hitt þjóð-
anbrotið. Þótt þessi gdfurlega her
fiör vœri gerð í nafni lýðrœðis,
frelsis oig mannréttinda, gerðu
Bandaríkin spillta herfforingjakUku
að forswarsmönnum Suður-Viet-
nam og ætiuðu að byggija framtið
arstjórn landsins á leiðsögn létt-
úðugs generáls, sem fyrir fáein-
um árum stundaði ópíumsmygl í
sjálfsauðgun arskyni. FuiUkomm
ustu drápstækjum nútímans að
atómsprengjunni einni undanskil
inni var beitt án afiáts og skot-
mörkin urðu æ fieiri og marg-
breytilegri. Fyrst voru það ein-
unigis brýr og herbækistöðvar, þá
akrar og sveitaþorp, loks íbúa-
hverfi borganna. Þegar styrjöld-
in var komin í algleyming var
engu hlift. Bœndur urðu ýmist aé
flýja ásamt öllu sinu ættfólki,
voru pyntað-ir eða drepnir. Heil
héruð voru lögð í rústir moð
sprengjuárásum og byggðum
splundrað með ofbeldi herflokka.
Báðir aðilar ógnuðu vopniiausri a'
þýðu. Skemmdarverk bjúðfrelsi.-,-
ishreyfingarininar voru mörg ó-
neitanlega missbunnarlaus í
grimmd sinni, þótt marbmið
hennar væru rétt og verð aHrar
samúðar. Návígið síðustu mánuð-
ina í stænstu borgutm og látiauis-
ar loiftárásir hafa gert landið allt
að samifellduim vigvelili og meinað
óibreyttum boíigurum griðarstað.
Heimili, skólar og sjúfcraihús hafa
orðið gjöreyðingumni að bráð.
Konur o,g börn eiga víða hvergi
skjóisihiús nema í rústunum einum
og feður reika árangurslaust um
hrunda bongarhiluta í l«it að fjöl
s'kyldum sínium. Hof og aðrar
menjar aMagamallar siðmemning-
ar voru jafnaðar við jöfðu. Helg-
ustu tákn um þjóðansérstöðu £-
búanna sprengd í loft upp. Þegn
arnir voru á örsbömmum tíma
að verða að ráfiamd'i, sundurlausri
hjiörð, að þrotum bomnir vegna
'hörmunga stríðsins, flátæbtar,
sjiúkdóma og eymdar. Gnóin
meinning var að tortímast í báli
styrjaMiar, sem hafði glatað öli-
um skiljianlegum mankmiðum og
snúizt í algera andstöðu við sinn
upphaflega tilgaing. Barátta, sem
hafin var í nafini freisis og lýð-
rœðis, var orðin að hryliilegasta
hanmleik eftirstríðsárannia: misk
unnarlausu en m'arkvissu þjóðar
niorði.
Frásagnir af orustmm, einstaka
átökum og atburðum ásamt lýs-
ingium á ömurlegum högum íbúa
Vietnam bárust víða um heim Oig
fyiitu almennintg sívaxandi andúð.
Æ fileiri spurðu sjáifan' sig með
hivaða rétti slíkar hörmungar
væru leiddar yfiir fjarlæga þjóð.
Vœru markmiðin í rauninni skýr
eða sjálfsögð. Helgaði tilgangur-
inn virk'ilega þessi viðbjóðslegu
meðöl?
Leitin að svörum við þessum
brennandi spunninigum bar alla
að sama brunni: Það yrði að
st'öðva þetta stríð og bnýja deilu-
aðila til samninga á friðsamlegan
hátt. Ofbeldið imætti ebbi lengur
hindra framgöngiu laga og réttar.
Friður yrði að nást þegar í stað
og tryggin.g fyrir sjiálfsábvörðuin-
arrétti Vietmambúa.
Umgt fóLk um allan heim fann
í brjósti sér sarnúð með frelss-
baráttu þessarar flátæbu þjóðar
oig réttlætistilfinning þess og
friðarþrá brutust út í kröfum um
tafarlaus vopnahié og samnings-
bundna lausn. Sífeilt fóölmerunan
hópgöngur æskufólks kyrjiuðu æ
knöftugri friðamsöng oig þögul mót
mælastaða dag og nœtur vdð valds
setur árásaraðilans sýndi, hve al-
varleg > og ednlbeitt friðansóibniini
var.
Hin mýja friðanhreytfiing varð sí
ffelilt máttugri og röfcsemdir henn
ar fyrir vopnaihléi og lýsin'gar á
tiifanigisleyBÍ styrjaM'arinnar æ
sterkari. í B'andardlkjunum sjóiif-
um bomu fram í hópi stjóraimála
manna gagnrýinendur, sem gengu
í lið með miótmædáhreyfimgu aasbu
fóibsins. Þúsundir stúdenta og
ainnarra ungmemma áttu með þrot-
lausu starfi stærsta þáttinn í ein-
hiverj'um óviæntasta bosn.ingasigri
í sögu Bandarífejanna og gerðu
iþannig friðarbröffuna að svo á-
þreifanlegum pólitískum veru-
leika, að áður hdbandi leiðtogar
bættust í hópinn og innan tíðar
lagði forsetinn fram rau'nhæft
friðartilboð ásamt yffiriýsingu um
lok sins valldafferils. Slíbur varð
árangur þeirrar hreyffingar, sem
í upphafi var fámennur og frem-
ur fyririitinn hópur ungra, ein-
lægra og ótrauðra friðarsimna.
Vissulega eru endaliofc Vietnam
stríðsins enn langt undarn Samn-
ingabrautin verður torveM og
'kreffst stálvHjia, þrautseigju e?
stiilingar. Hins vegar hefur nú i
reynd verið snúið við og haldið
í fríðarátt. Þegar þjóðareyðimg
woffði yffir og stríðið virtist óð-
fiuga stefrna að aiheimsibáli, þegar
mannkynið virtist enn eimu sinmi
standa á barnii alsherjar tortdm-
ingar, báru leiðtogar þess gæfu til
að hörfa og rétta út sáttahönd.
Það hlýtur að vera okbar dýpsta
von, að ófriðarbálið verði aldrei
bynnt á ný og þeir stjórtnendur,
er vita bezt og vi'lja, stefuji sarnn
ingum um frið í Vietnam og sjáif-
stæði þoóðarinnar í örugga höfn
og leggi þannig grunninn að
framtíðar farsæid þessarar lömg-
um þjökuðu þjóðar.
í hinni margbrotnu og hrylli-
legu sögu Vietnamstríðsins er þó
einn þáttur, sem í senn er fagn-
aðarefni og felur í sér fyrirheit
um að aldrei aftur muni svo
hönnuieg örlög bíða nokburrar
þjóðar. Styrjöldin vakti í brjóst-
um nýrrar kyns'lóðar um veröld
alla vitumd um hiutverk sitt í
warðgæzlu heimsfriðarins og
knúði hana tid mótmæla í niafni
Framhald a bls. 15.