Alþýðublaðið - 14.11.1990, Blaðsíða 5

5
Miðvikudagur 14. nóvember 1990
HIHHi UMRÆÐA
Manneskjan í hagfrædi>
þjóöfélagi frjálshyggjunnar
Margir hafa lýsl þeim miklu þjóðfélagsbreyting-
um sem hafa átt sér stað undanfarna áratugi. Hvort-
sem litið er til þéttbýlis eða dreifbýlis gefur að lita
nýtt samfélag miðað við það sem áður var. Margir
vilja segja, að breytingarnar tákni þjóðfélagsfram-
farir, en þegar betur er að gáð, má sjá, að þeim
fylgja margir ékostir. Það kemur œ betur i Ijós, að
þjéðfélagsbreytingar þœr sem hér um rseðir hafa
jafnvel kostað férnir og ekki sér fyrir endann á til
hvers þær kunna að leiða.
„Það er vitað, að ef barn vex úr grasi án þess að hljóta ást umhyggju og tilflnningalega örvun í uppeldinu, þá er
það oft upphafið að geðrænum kvillum, ofbeldi, vímuefnaneyslu, óhamingju og sjúkdómum, ekki aðeins hjá
næstu kynslóð, heldur jafnvel einnig þarnæstu," segir Skúli Johnsen m.a. í grein sinni.
Hjénaskilnaðir_____________
þrefaldast_________________
Hvers vegna þrefaldaðist fjöldi
hjónaskilnaða á árunum
1960—1983? Hvað felur það í sér,
að á hverju ári bætast 700 börn í
hóp þeirra, sem ekki alast upp hjá
báðum kynforeldrum? Er fólki
það Ijóst, að árið 1985 voru 25%
allra barnafjölskyldna hér á landi
einstæðir foreldrar? Hvers vegna
fannst svo mikil tilfinningaleg
röskun hjá 25% af 200 barna úrr
taki í fjögurra ára barna í Reykja-
vík að þau töldust þurfa sérfræði-
lega aðstoð? Hvers vegna kvört-
uðu 25% fólks á aldrinum 34—44
ára um vinnustreitu árið 1985 en
aðeins 12—13% fimmtán árum áð-
ur? Hvernig má það gerast, að
64% barna einstæðra foreldra á
aldrinum 7—12 ára voru árið 1986
án nokkurrar umsjónar utan
skólatíma meðan foreldri var í
vinnu?
Þessar rannsóknarniðurstöður
og fjöldamargar aðrar, sem koma
fram í heilbrigðisskýrslum frá ár-
inu 1988, sýna afleiðingar breyttra
þjóðfélagshátta. Með því að auka
rannsóknir í fjölskyldufræði væri
unnt að afla mun meiri vitneskju
um þessi mikilvægu mál en gera
má ráð fyrir að margt af því liggi
í þagnargildi, vegna skorts á rann-
sóknum.
Afturför i_________________
veHerðarmálum______________
Það er skoðun mín, að þrátt fyrir
miklar efnalegar framfarir hafi
okkur ekki tekist að tryggja þær
framfarir í velferðarmálum, sem
nauðsynlegar eru, og þar má jafn-
vel greina vissa afturför. Þannig
hafa uppeldisskilyrði barna farið
versnandi og fjölskylduhættir
hafa breyst til hins verra. Þó marg-
ir hafi bent á þessar staðreyndir þá
hefur ekki verið brugðist við þeim
sem skyldi.
Nú er eins með félagslegu
vandamálin og sjúkdómana að
þau má ýmist fyrirbyggja eða
bæta úr, lækna. Lækning félags-
legra vandamála er hins vegar síð-
ur en svo auðveldari en lækning
sjúkdóma vegna þess m.a. að fé-
lagsleg vandamál eru oft upp-
spretta neikvæðra viðhorfa og
geðrænna vandamála.
Þegar litið er á ástand velferðar-
ríkisins í dag og borið saman við
markmið um alhliða velferð, and-
lega, líkamlega og félagslega, þá
er sýnilegt, að við eigum ennþá
mjög langt í land. Eins og áður
segir er jafnvel ekki unnt að neita
því, að ýmsum þáttum velferðar
hefur farið hrakandi. SKýringar á
því eru áreiðanlega mjög flóknar
en ein gæti verið sú, að við höfum
villst einhvers staðar á leiðinni,
e.t.v. var markmið okkar ekki
nægilega skýrt. Helst kemur til
greina að við höfum glatað okkur
í vímu efnalegrar velsældar, tapað
áttum og eftir það keppt að einu
þröngu markmiði, meiri efnum,
meiri þjóðartekjum og meiri
neyslu.
Heintillsiðjan er horfin
Það er ekki vafi, að sú almenna
breyting á heimilishögum fólks,
sem hefur orðið síðustu áratugi,
hefur leitt til þess, að hagur for-
eldra og barna hefur farið versn-
andi. Það hlýtur að hafa áhrif þeg-
ar heimilisiðjan, stærsti atvinnu-
vegur þjóðarinnar, fellur niður að
stórum hluta.Áður starfaði um
helmingur fólks á starfsaldri við
þennan atvinnuveg og að auki átti
eldra fólkið sér oft starfsvettvang
við sitt hæfi inni á heimilunum,
þar sem það miðlaði dýrmætri
reynslu til yngri kynslóða.
Þessi atvinnuvegur, sem nú er
varla svipur hjá sjón, fól einkum í
sér þrjú verkefni. Þar voru unnin
margháttuð framleiðslu- og iðnað-
arstörf. Þar fór fram umönnun
sjúkra og fatlaðra og síðast en ekki
síst voru heimilin uppeldisstofn-
anir þjóðfélagsins. Er nokkur
furða þótt eitthvað raskist þegar
þessi starfsemi er flutt af heimilun-
um í verksmiðjur eða á vist- eða
hjúkrunarheimili. Þótt verksmiðja
geti tekið við iðnaðarframleiðsíu
heimilanna þá er alls ekki víst að
unnt sé, að flytja önnur verkefni
burt þaðan án áfalla.
Það hefur ótrúlega lítið verið
um þetta fengist, og meira að
segja enginn reiknað út þá hag-
vaxtarrýrnun, sem af hefur hlot-
ist. Sú rýrnun væri augljós í pen-
ingum, en hins vegar var heimilis-
iðjan aldrei reiknuð með í þjóðar-
tekjunum. Það má því styðja með
rökum að aukning þjóðartekna
hafi í raun ekki verið jafnmikil og
af er látið síðustu áratugina, því
vinnan hefur flust úr einum at-
vinnuvegi, þar sem tekjurnar voru
ekki reiknaðar, yfir í annan þar
sem vinnuframlagið er reiknað
inn í þjóðartekjur.
TilHnningaleg_________________
röskun barna__________________
Hinar félagslegu afleiðingar
breyttra heimilishátta eru að ýmsu
kunnar, en það sem helst virðist
vekja viðbrögð er vitneskjan um
afleiðingarnar fyrir hagvöxtinn.
Við erum e.t.v. aðeins að byrja
að súpa seyðið af því til hvers hag-
fræðiþjóðfélagið með oftrú á pen-
ingalegar stærðir, hagvöxt og
neyslu hefur leitt. Skyldi það al-
mennt vera ljóst, að tilfinningaleg
röskun hjá barni vegna skilnaðar
foreldra kemur ekki einungis nið-
ur á hjónabandi því, sem sá ein-
staklingur stofnar til, heldur einn-
ig niður á börnunum sem fæðast í
því hjónabandi? Það er vitað, að
hjónabönd skilnaðarbarna endast
mun skemur en önnur. Skyldi það
vera almennt ljóst, sem áður var
sagt, að við rannsókn á fjögurra
ára börnum á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur fyrir nokkrum árum
kom í ljós, að hjá fjórðungi þeirra
fannst svo mikil tilfinningaleg
röskun, að talið var að þau þyrftu
sérfræðilega aðstoð? Það er vitað,
að ef barn vex úr grasi, án þess að
hljóta nóga ást, umhyggju og til-
finningalega örvun í uppeldinu,
þá er það oft upphafið að geðræn-
um kvillum, ofbeldi, vímuefna-
neyslu, óhamingju og sjúkdómum,
ekki aöeins hjá næstu kynslóð,
heldur jafnvel einnig þarnæstu.
„Skyldi það uera al-
mennt Ijóst, að uið rann-
sókn á fjögurra ára
börnum á Heilsu-
uerndarstöð Reykjauíkur
fyrir nokkrum árum
kom í Ijós, að hjá
fjórðungi þeirra fannst
suo mikil til-
finningaleg röskun, að
talið uar að þau þyrftu
sérfræðilega aðstoð?
spyr Skúli Johnsen í
grein sinni um mann-
eskjuna í hagfrœðiþjóð-
félagi frjálshyggjunnar.
Skúli segir að hagfrœði-
þóðfélagið hafi drepið
framtíðarsýn í uelferðar-
málum í dróma. Öfug-
mœlin í stjórnun þjóð-
félagsins eru orðin slík,
að jafnuel er sagt að
dragh þurfi úr uelferð til
að greiða fyrir hag-
uöxtinn.
Ýmsar aðgerðir koma til greina
til að berjast gegn þeim ósigri í vel-
ferðarmálum, sem þetta felur í sér.
Það er nauðsynlegt að skerpa
áherslur í velferðarmálum og
hefja baráttu á því sviði af endur-
nýjuðum krafti. Það þarf að afla
skilnings á því, að öflugt efnahags-
og atvinnulíf og velferð þjóðarinn-
ar eru samhliða markmið sem
styðja hvort annað. Það er beinlín-
is rangt að halda því fram að þessi
markmið stangist á. Þessi atriði
þyrftu að komast nær þungamiðj-
unni í stjórnmálabaráttu samtím-
ans heldur en nú er.
Mannvernd i_______________
veHerðarþiéðfélagl
Mannvernd í velferðarþjóðfé-
lagi felur í sér skipulegar aðgerðir
til að draga úr þeim ókostum sem
fylgja þjóðfélagsbreytingum síð-
ustu áratuga. Þar duga ekki að-
gerðir á einu tilteknu sviði heldur
þarf að tryggja framgang margra
mála á breiðum grunni.
Það þarf í fyrstu að viðurkenna
og gera sér grein fyrir breyttri
þjóðfélagsgerð og móta mann-
verndarstefnu, sem tekur mið af
fjölskyldunni í nútímasamfélagi.
Áuknar rannsóknir á fjölskyldu-
málum eru nauðsynlegar og í því
skyni þarf að hefja rannsóknir og
kennsíu á því sviði við Háskóla ís-
lands.
Aðgerðir í húsnæðismálum eru
undirstöðumál, ekki síst aukning
félagslegs húsnæðis. Þá þarf að
setja sérstaka löggjöf um fjöl-
skyldumál og þjónustu hins opin-
bera á því sviði. Foreldrafræðsla
og hjónabandsráðgjöf verði tekin
upp á heilsugæslustöðvum og fé-
lagsmálastofnunum og kirkjunni
fengið mun stærra hlutverk á
þessu sviði.
Það þarf að móta nýja vinnu-
staðapólitík og laga vinnustaði
betur að þörfum einstaklingsins
en nú er gert. Yfirvinnuáþján þarf
að hverfa. Það þarf að gefa meiri
gaum að menntun, starfsþjálfun
og starfsanda á vinnustöðum.
Það á að vera forgangsmál að
auka gæði skólastarfsins í landinu.
Viðhalds- og endurmenntun
kennara, bætt vinnuskilyrði
þeirra, samfelldur skóladagur,
stóraukin námsgagnagerð, þar á
meðal í skólunum sjálfum og
skólamáltíðir, verði allt forgangs-
verkefni. Sérstakt átak verði gert í
byggingu skóla.
Á öllum stigum menntakerfisins
verði tekin upp kennsla, sem hef-
ur það markmið, að búa einstakl-
inginn undir lífið, þ.e. taka ábyrgð
á sjálfum sér, læra samskipti við
aðra, lifa í hjónabandi, eignast
börn og ala þau upp. Þar verði ný
kennslugrein, fjölskyldufræði,
tekin upp og hún fyrst um sinn
fléttuð saman við heimilisfræði,
sem verði stóraukin.
Það þarf að viðurkenna hlut trú-
arinnar í velferð allra manna.
Hlutur kirkjunnar í velferðar-
stefnu nútímans komi til skoðunar
og starfsháttum hennar verði
breytt til enn meiri þátttöku í trú-
aruppeldi landsmanna, m.a. með
námskeiðshaldi og mjög auknu
kynningarstarfi.
Þá er stóraukin heilsuverndar-
starfsemi undirstaða aukinnar vel-
ferðar og þeirri starfsemi þarf að
beina jafnt að verndun líkamlegr-
ar og andlegrar heilsu. Skipulag
heilsuverndarmála þarf að koma
til endurskoðunar og auka þarf
menntun starfsfólks á því sviði.
Þá þarf að nýta til fulls launa-
jöfnunarmöguleika tekjuskattsins
á þann hátt, að framfærsla fjöl-
skyldunnar komi á undan kvöð-
inni við sameiginlegan sjóð og
verði persónuafsláttur því miðað-
ur við framfærslu fjölskyldunnar
og mismunandi eftir fjölskyldu-
stærð.
Það er eins og hagfræðiþjóðfé-
lagið hafi drepið framtíðarsýn í
velferðarmálum í dróma. Sífelld
efnahagsvandamál hafa dregið úr
nýsköpun í hugmyndafræði á
þessu sviði. Það er jafnvel sagt að
það þurfi að draga úr velferð til að
greiða fyrir hagvextinum. Öfug-
mælið um að velferðarframlög
stofni hagvextinum í hættu þarf
að kveða niður.
Gagnstætt því sem margir halda
þá er velferðarríkið aðeins búið að
stíga sín fyrstu skref. Framundan
er það verkefni, að bæta úr þeim
ágöllum, sem fylgja hagfræði- og
neysluþjóðfélaginu og síðan þarf
að feta sig áfram til alhliða velferð-
ar öllum til handa. I því felst hið
viðurkennda markmið um heil-
brigði manna.
Skútt Johnstm
borgariœknir skrifar