Alþýðublaðið - 26.05.1990, Blaðsíða 9

Laugardagur 26. maí 1990
VIÐHORF
9
Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráöherra segir aö nú-
verandi ríkisstjórn hafi látiö
verkin tala:
Sumar ríkisstjórnir hika
ekki við aö kaupa sér vin-
sældir meö því aö láta vaða á
súöum og kæra sig kollóttar
um, þótt vondur viðskilnaður
lendi á þeim sem taka við.
Aörar ríkisstjórnir þora að
taka óvinsælar ákvarðanir í
trausti þess aö þær muni,
þrátt fyrir tímabundnar fórnir,
skila árangri að lokum, sem
réttlætir þær og býr í haginn
f'yrir framtíðina.
Núverandi ríkisstjórn er
greinilega ekki af fyrr sauðar-
húsinu. Hún á enn tæpt ár til
stefnu en mun þó fyrirsjáan-
lega skila góðu búi. Hún hefur
búið í haginn fyrir framtíðina.
Fjölmiðlar hafa dæmt hana
óvinsæla. En þegar upp
verður staðið munu menn
komast að því, að enginn veit
hvað átt hefur fyrr en misst
hefur...
uppskorið neikvæðustu umfjöll-
un, sem nokkur ríkisstjórn á
seinni árum hefur mátt sitja undir,
í fjölmiðlaumfjöllun. Og hún hefur
verið dæmd hart í skoðanakönn-
unum. Um hana má segja að
enginn veit hvað átt hefur, fyrr
en misst hefur.
Reynum nú að greina kjarnann
frá hisminu og spyrjun um nokkur
aðalatriði.
1. spurning: Er lækkandi
verðbólga óvinsæl?
Að iokinni gengisaðlögun, sem
hefur snúið hallarekstri fyrirtækja
í hagnað, er tímabili 25—35%
verðbólgu lokið. Verðbólgan er
komin niður í eins stafs tölu. Það
er unnt að halda verðbólgu frá
upphafi til loka árs í um 7%. Allar
ríkisstjórnir lýöveldistimans hafa
sett sér þaö mark aö ná verðbólg-
unni niður undir sama stig og í
helstu viðskiptalöndum. Það hef-
ur engri tekist fyrr en þessari.
Verðbólgan á Islandi í ár veröur að
öllum likindum lægri en t.d. á
Bretlandi og Svíþjóð. Og þetta er
ekki blöff. Kjarasamningarnir, og
vaxandi jafnvægi á peninga- og
vinnumarkaði, á að tryggja þenn-
an árangur. Varanleg lækkun
verðbólgu er besta kjarabót
fyrirtækja og heimila sem
hugsast getur. Hún er undirstaða
alls annars sent til bóta horfir um
efnahagsþróun og lífskjör í fram-
tíðinni.
2. spurning: Er lækkun vaxta
svona óvinsæl?
í kjölfar lægri verðbólgu hafa
vextir, fjármagnskostnaður, hvort
heldur við tölum um nafnvexti,
óverðtryggðra lána eða raunvexti
á verðtryggðum lánum, snarlækk-
að. Fréttabréf verðbréfamarkaðar
lslandsbanka i april segir:
„Enginn vafi leikur á því að
eftir síðustu lækkanir eru
raunvextir á íslandi að verða
með því lægsta sem gerist í
nærliggjandi löndum.“
Þetta er besta kjarabót fyrir þá
aðila í íslensku þjóðfélagi sem erf-
iðast hafa átt uppdráttar á sam-
dráttarskeiðinu: Fyrir skuldug
heimili og fyrirtæki.
Tökum dæmi af einstaklingi
sem skuldar þótt ekki sé nema
hálfa milljón óverðtryggða til 18
mánaða.
Ef veröbólga hefði verð
óbreytt frá áramótum hefðu
vaxtagreiðslur af þessu láni
orðið kr. rúmlega 110 þús. kr.
á ári.
Með verðbólgu og lánskjörum
eins og verð hefur frá áramót-
um, en síðan óbreytt út árið
miðað við 1. maí, munu vaxta-
greiðslur af þessu láni á árinu
nema kr. 57. þús.
Munurinn er tæp 53 þús. kr.
á árinu sem skuldarinn er
betur settur.
Launalækkanir hefðu þurft að
vera um þrefalt hærri en þær
urðu til þess að skila launþega
með meðallaun BSRB (95 þús
kr./mán) sömu peningaupp-
hæð á árinu, en slík kaup-
hækkun fyrir alla línuna hefði
hins vegar þýtt hærri verð-
bólgu og hærri vexti, sem
hefði snarlega tekið slíka
kauphækkun til baka og
gert hana að engu.
Meðalhúsbyggjandinn mun
vera með um 2 til 3 milljónir í
skammtímaskuldum. Það er
því óhætt að margfalda með
fjórum til sex þessar 50 þús, kr.
á ári sem lækkun veröbólgu og
vaxta hefur fært skuldugunt
húsbyggjanda í beina kjarabót
á árinu. Þaö þýðir kjarabót á
bilinu 200 til 300 þús. kr. á ár-
inu.
Eru þetta mjög_______________
óvinsælur____________________
rádstafqniri_________________
3. spurning. Er hagstæð af-
koma fyrirtækja óvinsæl?
Vandi flestra íslenskra fyrir-
tækja er fólgin í of litlu eigin fé og
alltof mikilli skuldsetningu. Fyrir-
tæki í sjávarútvegi voru til langs
tíma, bæöi í góðæri og samdrætti,
rekin með halla og söfnuðu skuld-
um. Leiðrétting á raungengi og í
kjölfar þess lækkun verðbólgu og
vaxta, hefur skila venjulegu með-
al fyrirtæki tugum milljóna í
bættri afkomu. Sjávarútvegur-
inn er almennt kominn í hagnaö.
Standist allar forsendur þýðir það
ávísun á bætt lífskjör síðar. Er jiað
sérstakt tilefni til óvinsælda?
4. spurning: Er full atvinna
sérstakt tilefni óvinsælda?
Þegar þessi ríkisstjórn tók við,
blasti við stöðvun atvinnurekstrar
og fjölda atvinnuleysi fyrir mörg
þúsund manns. Þessari martröð
hefur verið bægt frá. Víst hefur
verið um að ræða staðbundið og
tímabundið atvinnuleysi. En til
fjöldaatvinnuleysis kom aldrei.
Nýjustu tölur benda til vaxandi
eftirspurnar eftir vinnu. Nýjustu
tölur benda til vaxandi eftirspurn-
ar eftir vinnu. Atvinnuleysi er hér
lægra en í nokkru nærliggjandi
landi, á sama tíma og verðbólga er
komin niður undir sama stig og
hún er hæst í grannlöndum. Batn-
andi afkoma fyrirtækja er ávísun á
hærra atvinnustig. Þær stórfram-
kvæmdir sem framundan bíða við
virkjanir og álver munu skapa
2500 störf. Atvinnuleysisvofunni
hefur verið bægt frá. Er það sér-
staklega til óvinsælda fallið?
5. spurning: Er hagstæður
viðskiptajöfnuður við útlönd
sérlega óvinsæll?
Þrátt fyrir 50 milljarða verö-
mætaaukningu í góðærinu héld-
um við áfram að safna skuldum.
Nú hefur því tafli verið snúiö við í
grundvallaratriðum. Vöruskipta-
jöfnuður á sl. ári varö hagstæöur
um tæpa 8 milljarða króna. Þjón-
ustujöfnuöur er hins vegar nei-
kvæður, en það stafar eingöngu af
þungri vaxtabyröi a( áöur teknum
lánum. Vaxtagreiðslur af erlend-
um skuldum eru nú nettó urn 13
milljarðar á ári. Að teknu tilliti til
þessa lækkaöi hallinn á viöskipta-
jöfnuði við útlönd 3,2% af VLF í
1,6% '89. Síðan hefur ástandið
batnað. Það hefur m.ö.o. tekist aö
draga úr innflutningi og neyslu á
samdráttarskeiöinu. Það hefur yf-
irleitt aldrei tekist áður í tíð fyrri
ríkisstjórna.
6. spurning: Veldur aukning
sparnaðar í þjóðfélaginu óvin-
sældum?
Samkvæmt opinberum tölum
hefur hlutfall sparnaöar af VLF
aukist úr 32,1% 1988 í 34,3%
1989. Þrátt fyrir samdrátt í tekj-
um. Þrátt fyrir lækkun vaxta hefur
þessi ríkisstjórn ekki gengið svo
|langt að taka upp neikvæða raun-
vexti og fórna þar með langtíma-
markmiðinu um hvatningu til inn-
lends sparnaðar. Það er kannski
'ekki mjög vinsælt en það er
rétt.
7. spurning: Er traustari
staða ríkisfjármála sérlega
óvinsæl?
Á síðastliðnum áratug hefur
hver ríkisstjórnin á fætur annarri
kynokað sér hjá að taka á upp-
söfnuðum vanda i rikisfjármál-
um. Vandinn er sá, að útgjöld rík-
issjóðs, sem eru lögbundin að
stærstum hluta, hafa haldiö áfram
að vaxa jafnt og þétt, umfram
tekjuöflun. Þessi uppsafnaði vandi
nemur nú tugum milljarða.
Haustið 1988, þegar samdrátt-
urinn í efnahagslífinu olli snöggu
tekjufalli ríkissjóðs, krafðist Sjálf-
stæðisflokkurinn þess að jöfnuður
yrði tryggður i ríkisfjármálum, en
hafnaði á sama tíma öllum tillög-
um um lækkun ríkisútgjalda og
jafnframt tillögum um aukna
tekjuöflun. Það er að sjálfsögðu
ákaflega vinsæl afstaöa í núinu, en
jafnframt hvorki nteira né minna
en þjóðhættuleg.
Þessari rikisstjórn hefur ekki
tekist á yfirstandandi samdráttar-
skeiöi, að leysa hinn innbyggða
vanda ríkisfjármálanna, enda
ógerningur. En hún hefur samt
náö umtalsverðum árangri og
stefnir í rétta átt. Hún hefur vissu-
lega hækkað skatta nokkuð, þótt
hlutur ríkis og sveitarfélaga, sem
hlutfall af VLF, sé enn með því
lægsta sem þekkist meðal aöild-
arríkjaOECI). Hún hefur jafnframt
beitt mun meira aðhaldi varðandi
aukningu ríkisútgjalda en unnt er
með góðu móti að fá meirihluta
Alþingis til aö fallast á. Þetta varð-
ar fyrst og fremst fjárfestingar
hins opinbera.
En vissulega er við mörg óleyst
vandamál aö fást. Byröar skatt-
greiöenda vegna ríkjandi land-
búnaðarstefnu eru viðvarandi.
Og vissulega tók ríkissjóöur á sig
auknar skuldbindingr með þeim
skuldbreytingum, sem ólijá-
kvæmiiegar voru til að forða
fjöldaatvinnuleysi á versta sam-
dráttarskeiðinu.
Engu að síður hefur náðst um-
talsveröur árangur. Þannig er
halli ríkissjóðs lægra hlutfall af
VLF en hann var áöur, jafnvel í
góðæri. Lánsfjárþörf ríkissjóðs
árið 1990 er einnig umtalsvert
lægra hlutfall af VLF (1%) en hann
var t.d. á árinu '87 (2,7%). Og það
skiptir einnig miklu ntáli að hall-
inn er aö meiri hluta til fjármagn-
aður innanlands, en ekki með
erlendum lántökum. Það þýðir að
þensluáhrif þessa hallareksturs
eru minni en ella væri.
Verkin tala
Surnar ríkisstjórnir hika ekki við
að kaupa sér vinsældir með því að
láta vaða á súðum og kæra sig
kollóttar um, þótt vondur viöskiln-
aöur lendi á þeirn sem taka við.
Aörar ríkisstjórnir þora aö taka
óvinsælar ákvarðanir í trausti þess
að þær muni, þrátt fyrir tima-
bundnar fórnir, skila árangri að
lokum, sem réttlætir þær og býr í
haginn fyrir framtíðina.
Núverandi rikisstjórn er greini-
lega ekki af fyrra sauðarhúsinu.
Hún á enn tæpt ár til steínu en
mun þó fyrirsjáanlega skila góðu
búi. Hún hefur búið í haginn fyrir
framtíðina. Fjölmiðlar hafa dæmt
hana óvinsæla. En þegar upp
verður staöiö munu menn komast
aö því, að enginn veit hvað átt hef-
ur fyrr en misst hefur.
Hlutur Alþýðuflokksins i
þeim þremur ríkisstjórnum, sem
setiö hafa að völdum á samdrátt-
arskeiðinu frá hausti 1987, hefur
vegið þungt. Á þessum tíma hefur
Alþýöuflokkurinn borið ábyrgð á
ríkisfjármálum um skeið, húsnæö-
ismálum og málefnum sveitarfé-
laga, málefnum bankakerfis og
(jármagnsmarkaöar, málefnum
iðnaðarins og samskiptum Islands
við önnur lönd, (Evrópumálin), og
utanríkisversluninni.
Þegar dæmið er gert upp aö lok-
um með samanburði á fyrirheit-
um og stefnumálum fyrir kosning-
ar 1987 og árangri í stjórnarstörf-
um þ.m.t. í formi stórra, varan-
legra umbótamála, sem Alþýöu-
flokkurinn hefur knúið i gegn á
þremur árum, er auövelt aö færa
sönnur á, aö flokkurinn hefur meö
verkum sínum unniö til góðrar
fyrstu einkunnar í stjórnarstarf-
inu.
Einn af eldri forystumönnum Al-
þýðuflokksins frá viöreisnartíma-
bilinu hefur sagt við undirritaðan:
Ég held að Alþýöuflokkurinn hafi
aldrei fyrr í sögu sinni komi fram
jafn stórum umbótamálum eins og
á þessu þriggja ára tímabili, þrátt
fyrir hin erfiðu ytri skilyrði. — Það
er í erfiöleikunum sem reynir á
menn og flokka. Þeir sem vaxa af
verkum sínum, þrátt fyrir önd-
veröar kringumstæður, þurfa ekki
að kvíöa því að leggja sín verk
undir hlutlægan dóm.
Þaö sem hér hefur verið sagt
nægir til að sýna að ekki er allt
sem sýnist. Viö höfum búið vel í
haginn fyrir framtiðina. Okkur
hefur tekist að leggja tiltölulega
traustan grunn að nýju framfara-
skeiði. Við höfum stýrt þeim mál-
efnum sem mestu munu ráða um
farsæld þjóðarinnar á þeim ára-
tug, sem eítir lifir til aldamóta: Þar
á ég að sjálfsögðu við Evrópumál-
in og virkjana- og stóriðjumálin.
Ég er sannfærður um að við jafn-
aðarmenn munum að lokum upp-
skera eins og til hefur verið sáð.
Við munum i vaxandi mæli njóta
verka okkar, eftir því sem árangur-
inn kemur betur í Ijós. Og fleira
kemur til: Við höfum í þessum
byggðakosningum, bæði í Reykja-
vík og annars staðar á landinu,
stigið fyrstu skrefin i þá átt aö
styrkja stöðu jafnaðarmanna í
næstu þingkosningum. Það er
löng ferð framundan. En allar
ferðir byrja á fyrsta skrefinu.