Alþýðublaðið - 18.09.1992, Síða 4

Allar stærðir sendibíla
SÍMAVAKT ALLA DAGA
TIL KL. 23.30
Leikrit Björns Th. Björnssonar, Dunganon,frumsýnt í kvöld
- hók um lífslistamanninn Dunganon, kemur út sama dag
Jaðraði við að
vera spekingur
- segir Björn Th. Björnsson, listfrœÖingur, sem skrifað hefur leikritið Dunganon umfornvin sinn,
hertogann afSánkti Kildu
Hertoginn af Sánkti Kildu, - öðru
nafni Karl Einarsson, er einhver mesti
ævintýramaður Islands fyrr og síðar.
Segja má að allt var líf hans undarlegt
og ævintýralegt, - sérstaklega þó árin
frá 1942 til 1947. Nú eru þessi ár í líft
„hertogans" orðin að leikritinu Dung-
anon, eftir Bjöm Th. Bjömsson, þann
stórbrotna penna. Leikfélag Reykja-
víkur frumsýnir verkið í Borgarleik-
húsinu í kvöld. Ennfremur gefur Mál
og menning út bók með leikritinu, -
og ritgerð Bjöms Th. Bjömssonar um
ævintýramanninn mikla, einskonar
staksteina, þar sem ævi hans em gerð
skil. Bókin kemur á markað í dag.
Því er ekki að leyna að miklar
væntingar eru til þessa nýja sviðs-
verks Bjöms Th. Bjömssonar. Haust-
skip, sem Bjöm skrifaði, fýrst sem
bók og síðar sem leikritið Ljón í síð-
buxum, vom sannkallaðar perlur í
bókmenntum okkar og vöktu vem-
lega athygli.
Frá Islandi sem reifabarn
Karl Einarsson Dunganon, sem átti
eftir að taka sér titilinn hertoginn af
St. Kilda, var fæddur á Vestdalseyri
við Seyðisfjörð árið 1887. Faðir hans
var úrsmiður að iðn. Aðeins örfárra
mánaða gamall fluttist hinn ungi Karl
ásamt foreldrum sínum til Kaup-
mannahafnar og síðar til Færeyja.
Hann átti eftir að koma til Islands sem
fulltíða maður, en aðeins
sem gestur í fæðingar-
landi sínu. Karl var fyrst
og fremst heimsborgari,
engu landi háður.
Bjöm Th. Bjömsson,
listfræðingur, þekkti
Karl Einarsson Dungan-
on um margra áratuga
skeið, kynntist honum á
námsárunum í Kaup-
mannahöíh og hélt góðu
sambandi við hann allt
til dauðadags hertogans
árið 1972. Bjöm skrifar
því um mann sem hann
gjörþekkti.
Listfengir æskufé-
lagar
í Færeyjum
Bjöm segir að æsku-
félagar Karls í Færeyjum
hafi verið merkilegur
hópur. 1 hópi þessara fé-
laga leyndust stórkost-
legir listamenn á heims-
mælikvarða, William
Heinesen, Hedin Bro,
Jörgen Frans Jakobsen
og þeir Djurhusbræður.
BJORN TH. BJORNSSON,
af St. Kilda.
■ skrifar leikrit um vin sinn til margra áratuga, lífslistamanninn Karl Einarsson Dunganon, hertoga
Sjálfur var Karl Einarsson listamaður
af guðs náð. Er það raunar furðulegt
hversu margir í færeyskum strákahópi
urðu að mætum listamönnum. Karl
var nokkm eldri en þeir hinir, félag-
amir, og litið var á hann sem leiðtoga
hópsins. Síðar áttu Heinesen og Jak-
HJALTI RÖGNVALDSSON, - hann leikur einhverja ævin-
týralegustu persónu sem sagnir fara af hér á landi, Ijúfan
pcrsónuleika, sem jaðraði við að vera spekingur.
obsen eftir að skrifa um þennan leikfé-
laga sinn, sem varð þeim nteira en lít-
ið minnisstæður. fslenskir rithöfundar
hafa líka skrifað um hertogann, meðal
annarra Halldór Laxness.
Hertoginn sá aldrei „ríki sitt“
- En hvar er Sankti Kilda?
Karl spurði Bjöm oft að því
hvar þessi Sánkti Kilda væri.
Sannleikurinn var sá að hann
kom aldrei í þetta ríki sitt, sem
hann tók þó nafn sitt frá. Bjöm
segir að St. Kilda sé í eyjaklasa
um 110 mílur út frá Skotlands-
ströndum. íbúar eyjanna voru
fluttir nauðugir til lands árið
1930, sparsömum Skotum þótti
of dýrt að halda uppi mannlífi
svo fjarri landi sínu. Nafnið
Dunganon, sem hann hnýtti við
nafn sitt segir Bjöm að sé kom-
ið frá nafni húss þess sem fjöl-
skylda Karls bjó í í Færeyjum.
Það hét Dunga, hljómar svolítið
gelískt, ekki síst á sinn drunga-
lega hátt sem Dunganon.
Útbjó sín eigin frímerki, og
ferðaðist frítt!
Hertoginn af St. Kildu hafði
sína hentisemi um ýmislegt, til
að mynda á ferðalögum, hann
ferðaðist ævinlega frítt með
járnbraulum og skipunt, það var
ekki til siðs hjá honum að borga
fyrir slíkt. Og hann notaði sín
eigin frímerki, - og komst upp
KARL EINARSSON DUNGANON,- heimsborg-
arinn sem var stríðsfréttamaður hjá Þjóðverjum,
sálgæslumaður og hórukassaeigandi í Brussel.
með það!
I vistarverum hans í Kaupmanna-
höfn mátti sjá bréf og heiðursskjöl frá
mörgum heimsþekktum mönnum, til
dæmis frá Albert Schweitzer, Einstein
og sjálfum Píusi páfa.
Ljúfmenni og jaðraði við að
vera snillingur
- En hvernig maður var Karl Ein-
arsson Dunganon, hertogi af St.
Kildu?
„Hann var ljúfmenni, gáfaður mað-
ur og jaðraði við að vera spekingur",
segir Bjöm Th. Bjömsson. „Hann var
aldrei svikahrappur og fór ekki illa
með nokkum mann. Hann var fátækur
maður, en reyndi sem mest hann mátti
að forðast danska félagsmálakerfið.
En það er nú svo að Karl varð að lok-
um að játa sig sigraðan í þeim felu-
leik, þegar honum barst umslag með
ávísun, ellistyrkinn", segir Bjöm.
Hann segir líka að Karl hafi reynt að
búa í grafhýsi einu, enda sagði hann
að grafhýsi hafi ekkert heimilisfang.
Þannig reyndi hertoginn allt hvað
hann gat að komast hjá því að vera í
manntali venjulegs fólks, enda ekkert
venjulegur ntaður.
Fjölmenn sýning í
Borgarleikhúsi
Leikritið Dunganon fjallar um
tímabilið í líft þessa lífslistamanns,
1942 til 1947. Þetta tímabil var það
ævintýralegasta af öllu æv-
intýralegu í lífi hans. A
þessu tímabili brallaði Karl
Einarsson Dunganon við
margt. Hann var á tímabili
þulur hjá áróðursráðuneyt-
inu þýska, las íféttir og
fleira á færeysku. Auk þess
rak hann um tíma húsnæðis-
miðlun í Berlín og braskaði
ein ósköp. Síðar átti hann
eftir að setja á fót sálgæslu-
stöð, - og hóruhús í Brussel.
í stríðslokin flúði hann til
Danmerkur. Leikritinu lýk-
ur með frægri Islandsför
Dunganons að Heklueldum.
Ekki er að efa að leikhús-
gestir bíða eftir að sjá leikrit
Bjöms. Hjalti Rögnvaldsson
fer með hlutverk Dungan-
ons, en auk hans taka um
þrjátíu leikarar þátt í sýning-
unni. Meðal þeirra em
Steinunn Ólína Þorsteins-
dóttir, Árni Pétur Guðjóns-
son, Jón Júlíusson, Valgerð-
ur Dan, Guðrún Ásmunds-
dóttir, Kristján Franklín
Magnús, Karl Guðmunds-
son, Felix Bergsson, Þor-
steinn Gunnarsson og Margrét Helga
Jóhannsdóttir. Ennfremur kemur fram
í sýningunni Hjörtur Howser, hljóm-
listarmaður, en tónlistina samdi
Hjálmar H. Ragnarsson og notar hann
einnig stef eftir Karl. Leikmynd og
búninga hannaði Sigurjón Jóhannsson
og Lárus Bjömsson sér um að glæða
sýninguna réttum ljósum. Leikstjóri er
Brynja Benediktsdóttir.