Alþýðublaðið - 22.03.1996, Blaðsíða 7

FOSTUDAGUR 22. MARS 1996
ALÞÝÐUBLAÐHD
7
m i i n n i i n sJ
+
Minning
Ragnhildur
Óskarsdóttir
(Róska)
■ Halldór Björn Runólfsson skrifar
Ekki virðist vanþörf
á endurmenntun í
listheiminum
„Það er einmitt tilefnislaus rætnin og móður-
sýkin í garð okkar listfræðinga sem gerir útbrot
Kristbergs svo gamaldags og heimskulegt sem
raun ber vitni. Hann virðist uppfullur af því
glórulausa ofsóknarjastri sem forðum daga ein-
kenndi heilaspunann í listalífinu..."
Um daginn var ég hvattur til að
skýra út fyrir lesendum Alþýðu-
blaðsins hver Gustav Mahler væri,
sá sem ég nefndi í pistli um mynd-
list á ári endurmenntunar, þriðju-
daginn 5. mars. Vinkona mín-sem
er myndlistarmaður taldi nefnilega
eins víst að margir kollegar hennar
tækju tónskáldið fyrir einhvern
„Gústa málara“ úti í gæ og mundu
þar með væna mig um að gera lítið
úr Georgi Guðna. í grandaleysi
mínu taldi ég af og frá að nokicur
gæti verið svo vitlaus en brosti um
leið með sjálfum mér að orðheppni
hennar og þeirri fásinnu að ein-
hverjum yrði það á að taka Gustav
Mahler fyrir „einhvern Gústa mál-
ara“.
En nú er ég hættur að brosa með
sjálfum mér. í staðinn leyfi ég mér
að hlæja dátt. Vinkona mín hitti
nefnilega naglann á höfuðið. Krist-
bergur Pétursson datt í þann fúla-
pytt í Alþýðublaðinu í gær að vita
ekki hver „einhver" Gustav Mahler
var og taldi mig því vera að sneiða
að Georgi Guðna með því aðlíkja
honum við tónskáldið austurríska.
Á eftir fór endemisþvæla í formi
misskilinnar hetjuvarnarræðu þar
sem Kristbergur hoppaði um rit-
völlinn eins og Riddarinn sjónum-
hryggi þegar hann hélt sig vera að
bjarga Dulcineu hinni fögru. Lista-
maðurinn hefði ekki getað gert sig
hallærislegri þótt hann hafði látið
birta af sér mynd í blaðinu með
klofna raksápuskál á hausnum.
Georg Guðni veit hins vegar
ósköp vel hvað það þýðir að vera
nefndur í sömu andrá og tónskáld-
ið og hljómsveitarstjórinn sem
upphóf hina rómantísku symfóníu
svo ekki varð lengra haldið á braut
Haydns og Beethovens. Ástæðan
fyrir samlíkingunni eru endalaus
blæbrigðin í verkum beggja, end-
urtekningin og rómantísk uppguf-
un formsins. En ég hefði eflaust
einnig getað líkt Georgi Guðna við
Anton Tsjekov eða Edvard Munch
- tvo samtíðarmenn Mahlers - sem
sömuleiðis afgreiddu hefðina með
því að leiða hana til lykta. En það
má einu gilda. Kristbergur hefði
bara skrifað „einhver Tsjekov" eða
„einhver Munch“ og eftir sem áður
talið mig vera að vega að ágæti
Guðna. Aðalatriðið var hvort sem
er að tuskast við mig hvað sem það
kostaði.
En það er einmitt tilefnislaus
rætnin og móðursýkin í garð okkar
listfræðinga sem gerir útbrot Krist-
bergs svo gamaldags og heimsku-
legt sem raun ber vitni. Hann virð-
ist uppfullur af því glórulausa of-
sóknarjastri sem forðum daga ein-
kenndi heilaspunann í listalífinu.
Samkvæmt þeirri speki voru list-
fræðingar uppspretta alls sem mið-
ur fór í íslenskri list. Væri það
ekki fyrir afskiptasemi þeirra töldu
ófáir listamenn sig geta blómstrað
óhindrað allir sem einn. Niðurstað-
an er alhæfing, barnaleg og svart-
hvít: Á meðan sérhver listamaður
er hafinn yfir grun og gagnrýni eru
listfræðingar allir af hinu vonda.
Og Kristbergur er nær því að
takast á loft af mærðarlegum belg-
ingi þegar hann alhæfir um innsæi
sitt og sinna. Samkvæmt heima-
smíðaðri kenningu hans „...eru
listamenn enn sem fyrr í skýrum
og rökföstum tengslum við veru-
leikann í túlkun og endurspeglun á
honum". Það er hins vegar vandi
okkar listfræðinganna að sjá ekki
hvað þetta samband er fínt og pott-
Gustav Mahler
þétt.
I öllu ímyndunarfylliríinu
hvarflar það aldrei að Kristbergi
að sitt gæti hverjum sýnst. I gífur-
yrðum sínum um listamenn og list-
fræðinga spyr hann sig aldrei hvort
hann tali fyrir munn annarra en
sjálfs sín. Eg vil benda honum á
það í fyllstu einlægni að það sem
vakti reiði hans eru eingöngu mín-
ar eigin skoðanir. Ég er ekki svo
bólginn að telja mig geta talað fyr-
ir munn allra kollega minna. Ég
þykist jafnvel vita að sumir þeirra
taki ekki undir með einni einustu
af skoðunum mínum. Ég þykist
jafnvel vita að sumir þeirra taki
ekki undir með einni einustu af
skoðunum mínum. Árásir hans á
listfræðinga í fleirtölu eru því með
öllu tilefnislausar.
En Kristbergur er heldur enginn
málsvari sinna kollega. Honum er
óhætt að sleppa hetjubelgingnum
en reyna í staðinn að ná skýrum og
rökföstum tengslum við veruleik-
ann, svo notuð séu hans eigin orð.
Tilbúningur hans er hvort sem er
ekki annað en léttvægt fullyrðin-
gatuð í götóttum alhæfingargalla.
Kristbergur getur sparað sér allan
rembinginn fyrir hönd starfsbræðra
sinna en leyft þeim að svara fyrir
sig ef fleiri úr þeirra röðum eru
svo seinheppnir að vita ekki hver
Gustav Mahler var. Sjálfum væri
honum hollast að fara sér hægt til
að lenda ekki í vindmylluspaðan-
um.
Það getur nefnilega ekki kallast
annað en vindmyllustríð þegar um-
ræðan um myndlist er orðin svo
innantóm og galin að maður rýkur
til varnar starfsfélaga sínum á op-
inberum vettvangi bara af því hon-
um var óvart líkt við sögufrægan
tónsnilling. Hvað liggur til grund-
vallar svona fíflagangi - mér er
spurn? í þessu tilfelli liggur svarið
í augum uppi. Kristbergur kann
ekki deili á helstu listamönnum
sögunnar. Honum er því vitaskuld
uppsigað við listfræðinga vegna
þess að hann veit að þeir eru vísir
til að eygja þessi takmörk hans.
Getur verið að svona fáfræði sé
jafnframt ástæðan fyrir allri þeirri
heimóttarlegu tortryggni sem eitt
sinn ríkti í okkar garð? ■
Allt eins og blómstrið eina
upp vex af sléttri grund.
Fagurt með frjóvgun hreina
fyrst um dags morgunstund.
Þessar þekktu ljóðlínur komu
mér í huga þegar ég heyrði um
andlát Rósku. „Fagurt með frjóvg-
un hreina fyrst um dags morgun-
stund.“ Einmitt þannig er minning
mín um Rósku frá menntaskólaár-
unum. Fögur sem álfamær,
með jarpt hár, bjart hörund I
og leiftrandi augnaráð. Það I
var eitthvað ævintýralegt í I
fari hennar, eitthvað I
óstýrilátt, dularfullt. Hún I
skar sig úr hópi náms- I
meyja. Mér varð starsýnt á I
þessa stúlku. Samt átti ég I
þess aldrei kost að kynnast I
henni. Horfði á hana úr I
fjarska. Svo var hún allt í I
einu horfin úr hópnum. Ég H
vissi ekki hvert.
Mörgum árum seinna I
stóð hún skyndilega fram- I
an við skrifborð mitt á I
skrifstofu Kvikmyndasjóðs I
íslands, málari, kvik- I
myndagerðarkona með
alpahúfu uppreisnarmanns- W
ins, nýkomin frá Ítalíu. Ég f
þekkti hana auðvitað aftur,
en ég skynjaði að lífið
hafði ekki farið um hana
mjúkum höndum. Andlitið
var ennþá fallegt, en sjúk-
dómar og þreyta höfðu sett svip
sinn á það. Hún hafði lifað hratt,
máske of hratt fyrir þessa ffngerðu
umgjörð. Og nú er hún horfin af
sjónarsviðinu.
Á snöggu augabragði
afskorið verður fljótt.
Lit og blöð niður lagði.
Líf mannlegt endar skjótt.
En Róska lifir áfram. Hún held-
ur áfram að vera til í verkum sín-
um. Með henni er fallinn í valinn
einn af brautryðjendum íslenskrar
kvikmyndagerðar. Hún var í hópi
þess unga fólks, sem kom heim frá
námi um miðjan sjötta áratuginn,
með stúdentabyltingu í farteskinu
og bjartar hugmyndir um betri
heim.
1979 er stofnár Kvikmynda-
sjóðs íslands. Þá vorar aftur í ís-
lenskri kvikmyndagerð. Strax á
næsta ári fær Róska úthlutað úr
sjóðnum til að framleiða kvik-
myndina „Sóley“. Hún hafði lengi
unnið að gerð heimildarkvikmynda
um Island fyrir íslenska sjónvarp-
ið. Einnig hafði hún skrifað hand-
rit að myndinni „Ólafur Liljurós".
Eftir þessa reynslu brann hún í
skinninu eftir að gera sjálf leikna
mynd um fósturjörðina.
„Sóley“ skyldi verða tákn' frels-
is - þjóðfrelsis. Huldufólkið skyldi
verða tákn þess draums sem býr í
hverri manneskju, draums um
frelsi, sem engum verður þó fært á
silfurbakka. Að eigin sögn langaði
Rósku til að glíma við þessa teng-
ingu á milli undirmeðvitundar og
veruleika. karlmaðurinn í mynd-
inni skyldi tákna veruleikann en
konan drauminn. „Konan er sér-,
stök,“ sagði Róska - „öðruvísi.“
„Ég vil að það sé hlustað á mig
vegna þess sem ég er - sem konu.
Ef ég verð eftirlíking karlmanns
verð ég alltaf verri en karlmaður-
inn.“
Myndin var frumsýnd hér heima
á jólunum 1982. Skpmmu seinna
var hún svo sýnd í ítalska sjón-
varpinu. Því miður héfúr íslénska
sjónvarpið enn ekki séð ástæðu til
að taka hana til sýningar.
Eftir frumsýningu „Sóleyjar“
tóku fréttamenn höfundinn tali.
Hún notaði ekki mörg orð. Hún
sagði: „Allt sem ég hef að segja er
í þessari mynd.“ Það eru eftirmæli
listamannsins. Hann lifir í verkum
sínum.
Far vel, Róska.
Þökk sé þér fyrir framlag þitt til
íslenskrar kvikmyndagerðar.
Bryndís Schram
framkvœmdastjóri
Kvikmyndasjóðs
íslands.
Hugheilar kveðjur og þakkir sendum við öllum þeim,
sem vottuðu okkur samúð sína og hluttekningu við andlát
og jarðarför
Ágústar H. Péturssonar
fyrrverandi oddvita
og sveitarstjóra á Patreksfirði
en hann var jarðsunginn frá Fossvogskirkju
föstudaginn 8. mars síðast liðinn. Við þökkum hlýhug
og virðingu við minningu hins látna.
Ingveldur Magnúsdóttir
Helgi Ágústsson og Heba Jónasdóttir
Hafsteinn Sigurðsson og Guðbjörg Gunnarsdóttir
Emil Ágústsson og Gróa Jónsdóttir
Ásgerður Ágústsdóttir og Guðmundur Bergsveinsson
Ásthildur Ágústsdóttir og Guðmundur Ragnarsson
Magnús Friðriksson
og barnabörn