Alþýðublaðið - 07.01.1997, Blaðsíða 2

2
ALPÝÐUBLADD
ÞRIÐJUDAGUR 7. JANÚAR 1997
s k o ð a n
nimuBUDig
21234. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Sæmundur Guðvinsson
Fréttastjóri Jakob Bjarnar Grétarsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín ehf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Tölvupóstur alprent@itn.is
Áskriftarverð kr. 1.500 mArsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Smánarblettur fátæktar
Forseti íslands sagði í nýársávarpi sínu að fátæktin væri í vax-
andi mæli smánarblettur á íslensku samfélagi. Forsætisráðherra
gat þess hins vegar í áramótaræðu sinni að það hefði komið á
óvart, að nokkru fyrir jól hefðu tveir fjölmiðlar lagt ofurkapp á að
koma því inn hjá þjóðinni að fátækt og eymd færi vaxandi í land-
inu. Engar haldbærar tölur staðfestu slíkt. í framhaldi af þessu
birti Morgunblaðið niðurstöður úr könnun Félagsvísindastofnun-
ar Háskólans þar sem fram kemur, að svo virðist sem fólki undir
þeim fátæktarmörkum sem stofnunin miðar við hafi fækkað á
síðasta ári írá árinu 1995. Engu að síður séu 10 prósent þjóðar-
innar, eða um 27 þúsund manns undir fátæktarmörkum. Rétt er
að taka fram að Félagsvísindastofnun gerir ýmsa fyrirvara við
niðurstöður sínar og bendir á að hér sé um vísbendingar sé að
ræða. Enda vantar mikið á að könnun stofnunarinnar sé fullnægj-
andi, en hún hyggur á gerð mun víðtækari og marktækari könnun
á þessu sviði ef fjármagn fæst til verksins.
Það kemur ekki á óvart að hæst hlutfall fátækra er meðal at-
vinnulausra. Atvinnuleysisbætur hér á landi eru skammarlega
lágar. Stjómvöld líta svo á að atvinnulausir séu vandamál frekar
en skortur á vinnu og því beri að refsa þeim sem ekki hafa vinnu
með því að úthluta þeim smánarbótum. Það kemur heldur ekki á
óvart að nær 40 prósent bænda skuli vera undir fátæktarmörkum.
Sú helstefna sem hér hefur verið rekin í landbúnaðarmálum hefur
stórskaðað bændur jafnt sem neytendur eins og Alþýðuflokkur-
inn hefur bent á áratugum saman. Þá er áberandi fátækt meðal
einstæðra foreldra sem er skiljanlegt í ljósi þess að láglaunastefn-
an gerir ekki ráð fyrir að ein íyrirvinna geti framfleytt venjulegri
fjölskyldu. Bætur almannatrygginga taka mið af lægstu launa-
töxtum á vinnumarkaði og kjör öryrkja og aldraða em í samræmi
við það.
Sem betur fer býr meirihluti landsmanna við þokkaleg eða góð
kjör. Enda væri annað í hæsta máta óeðlilegt þegar litið er á þjóð-
artekjur. Það breytir hins vegar í engu þeirri staðreynd að tugþús-
undir landsmanna draga fram lífið við fátækt og alltof margir við
sámstu fátækt. Menn geta reiknað íjölda fátæklinga fram og til
baka og deilt um hvort hinum snauðu hafi fækkað eða fjölgað um
eitt eða tvö prósent á milli ára. Slíkir útreikningar em í sjálfú sér
einskis virði meðan ekki er skorin upp herör gegn fátækt hér á
landi. „Ástandið er mjög slæmt því fjöldinn sem þarf á aðstoð að
halda er gífurlegur. Ég man aldrei eftir öðm eins,“ segir formaður
Mæðrastyrksnefndarinnar í Reykjavík í viðtali við DV þann 3.
janúar. Forráðamenn annarra líknarsamtaka hafa sömu sögu að
segja. Blákaldur veruleikinn blasir við í þessum efnum og
ástæðulaust fyrir forsætisráðherra að saka tjölmiðla um að flytja
lygifréttir af fátækt í landinu. Því miður bendir ekkert til þess að
hagur þeirra sem minnst mega sín fari batnandi á þessu ári. Þegar
efnahagskreppunni lauk og komið var að því að skipta ábatanum
tók ríkisstjóm kvótakónga við völdum í landinu. Hún hefur séð
til þess að þeir sem minnst lögðu á sig til að sigrast á efnahags-
kreppunni bera mest úr býtum með vaxandi góðæri. Það er til-
gangslaust fyrir atvinnulausa, láglaunafólk, aldraða og öryrkja að
horfa til ríkisstjómarinnar í von um bættan hag. Við gerð nýrra
kjarasamninga verður verkalýðshreyfingin að beita afli sínu og
samtakamætti í þágu þeirra sem búa við bágust kjör. Því miður
hefur það viljað brenna við að hinir betur settu hafi borið mest úr
býtum þegar samið hefur verið um kaup og kjör. Vonandi gleym-
ir verkalýðshreyfingin ekki sínum minnstu bræðmm í þeirri kjar-
abaráttu sem nú er hafin. ■
„Móðir. Eg sigldi minn
sjó fram á haust."
Um daginn var ég að ræða við
kunningja minn um veg ís-
lenskunnar erlendis. Ég hef alltaf
staðið í þeirri meiningu að hér á
landi væri talað heimsmál sem
menn hefðu skilið (og misskilið)
um víða veröld meðal þeirra
flökkukinda sem við köllum vík-
inga. Þetta er sjálfsagt ein af þess-
um hugmyndum sem maður grípur
svona á lofti og er síðan að velta
Pallborð
Trausti Einarsson skrifar
fyrir sér. Sá metnaður sem gægist
fram í okkar íslendinga sögum er
slíkur að lesendahópurinn hefur
vart verið eyjaskeggjar á hjara ver-
aldar. Eða hvernig stóð á því að fs-
lendingurinn Snorri Sturluson tók
upp á því að skrifa sögu Noregs-
konunga nema af því að hann var
með stóran hóp lesenda í huga? Eða
þá öllu heldur að hann upplifði
sjálfan sig sem hluta af stóru menn-
ingarsamfélagi?
A þessum tíma settust norrænir
menn að ansi hreint víða. En svo
virðist sem ísland hafi þá sérstöðu
að aðeins hér hafi náð að skjóta rót-
um norrænt ritmál sem hefur svo
sannarlega staðist tímans tönn. Að
því kom að kunningi minn fór að
segja mér frá Bayeuxreflinum svo-
kallaða refillinn en það veggtjald er
frá s. hl 11 aldar. Þrátt fyrir það að
hafa komið til Frakklands og lært
að meta ilminn af víninu sem kennt
er við þetta Calvados hérað verð ég
að viðurkenna að ég hef aldrei séð
þetta veggtjald sem lýsir innrás
Norðanmanna - eða Normand-
ímanna - undir stjórn Vilhjálms I
sigursæla til Englands árið 1066.
Það er athyglisvert fyrir okkur ís-
lendinga að það er alls ekki norrænt
mál heldur latínan sem ryður sér
braut í þessari lýsingu. íslenskan
varð að ritmáli hjá okkur eftir
kristnitökuna en sú þróun varð ekki
alls staðar þar sem Norðanmenn
tóku sér bólfestu. Reyndar staðfesta
franskar orðabækur leifar séu þar af
orðum af norrænum - eða því
skyldum við ekki leyfa okkur að
segja - íslenskum uppruna? Dæmi
um það er joli sem Frakkar nota um
það sem þeim þykir fallegt en sam-
kvæmt uppruna er það dregið af
orðinu jól sem er býsna vel kunnugt
hér um slóðir. Orðið jól er reyndar
upprunalega notað um hátíð sem
haldin var þegar sól var hvað lægst
á lofti. Þær stundir sem minna á
slíkar samverustundir eru að sjálf-
sögðu fegurðin uppmáluð joli. Orð-
ið djúpur minnir á sig í borgarnafn-
inu Dieppe og svo er alveg hreint
ótrúlegt hvernig Frakkar hafa af-
bakað orðið skip og það að skipa í
orðunum équiper, équipage og
équipement - sem við höfum lært af
englendingum að sé equipment.
Móðurmálið syngur
Hér stóð alls ekki til að rekja
slóðir forfeðra okkar út frá orðlepp-
um í fjarlægum tungumálum enda
fóru víkingarnir svokölluðu ansi
hreint víða. Rétt er þó að hafa í
huga að landnemarnir á íslandi
komu að ónumdu landi. Þeir þekktu
til þjóðþinga. Og þeir komu ansi
víða að. Því var nauðsyn að sam-
hæfa fyrir þá reglugerðir sem allir
gátu sameinast um. Þeir bjuggu svo
fjarri páfanum í Róm að þeir gátu
útfært sitt talmál í rituðu máli. Þetta
er að sjálfsögðu skýringin á því
hvers vegna latínan ryður sér braut
á Bayeuxrefilinn en alls ekki í Is-
lendinga sögunum. Þrátt fyrir það
að danskan yrði að hluta móðurmál
menntaðra fslendinga náði aldrei að
festast í sessi dönskumælandi ný-
lenda í svipaðri aðstöðu og þeir
sem tala sænsku meðal Finna. Við
erum því í ótrúlegri aðstöðu að
vega og meta hin erlendu áhrif við
uppbyggingu á okkar skólakerfi.
Fátt er eðlilegra í þeim efnum en
taka mið af okkar eigin sögu.
Það er alkunna að rithöfundar
velja sér oft ákveðinn lesanda þegar
þeir skrifa til ákveðinnar heildar og
dæmi um slíkt er ljóðið sem vitnað
er til hér í upphafi sem höfundur
skrifar til móður sinnar. f ljóðinu
hljómar ómurinn af fortfð okkar og
sjálfstæðisbaráttunni ansi hreint
sterkt. Þó má ljóst vera að hann
ávarpar sitt eigið málsamfélag sem
hann bæði fjarlægist og nálgast í sí-
fellu. „Og venur það ekki viljann
heim/ að vera hjá sjálfum sér gest-
ur?“ Móðurmálið sem líkt og syng-
ur í huganum þrátt fyrir endalaus
ferðalög um heiminn. „Frá ár-
bjarma fyrstu æsku ég man/ óm
þinna glötuðu stefja." „Þú elskaðir
stökunnar máttuga mál,/ myndsmíð
vors þjóðaranda." Og hugsjónir eru
ekki langt undan: „Mér brann ekk-
ert sárar í sjón og hug/ en sjá þínar
vonir deyja.“
Þessi kynslóð fékk í hendur full-
veldi árið 1918 og tók í arf þjóðfé-
lag sem var mótað af samskiptum
við Danmörku. Þeir sem börðust
hvað harðast gegn því að hæstirétt-
ur eignaðist eigin salarkynni í
Reykjavík mættu huga að því að
fullveldið breytti því ekki að hæsti-
réttur var áfram um hríð í Kaup-
mannahöfn. Danir sáu áfram um
strandgæslu við íslandsstrendur og
það sem vert er að huga að utanrík-
isþjónusta íslendinga var áfram í
höndum Dana. Hvað er til fyrir-
stöðu nú þegar líður senn lokum
þessara aldar að sjálfstæðisbarátta
íslendinga nái til okkar eigin utan-
ríkisþjónustu og henni beitt í þágu
móðurmáls okkar? Eða væri ekki
tilvalið að leggja út af þessum orð-
um skáldsins fyrir þá sem skrifa og
hugsa á íslensku? „Þú last - þetta
mál með unað og yl yngdan af
stofnunum hörðu. Eg skyldi, að orð
er á íslandi til um allt, sem er hugs-
að á jörðu.“ Varla telst það glæsi-
legur árangur hjá núverandi vald-
höfum að móðurmál þeirra sem
kröfðust sjálfstæðis fyrir fslendinga
sé orðið að viðfangsefni Mjólkur-
samsölunnar? Eða hvernig ber okk-
ur að skilja það að þetta mál nái
ekki eyrum þeirra sem ganga erinda
íslendinga erlendis? „Hvort logn
var á sæ eða bára brast,/þú bjóst
mér í hug og sinn.“ Eða er tilfinn-
ing íslendingra sjálfra sem fara er-
lendis og nema erlendar tungur sú
að móðurmál okkar hljómi rétt eins
og baulið í beljum? Ekki verður
það ráðið af því sem skáldið kvað
til móður sinnar og svo okkar hinna
sem lifum og hrærumst í íslensku
málsamfélagi:
Móðir
Nú ber ég þitt mál á vör og
merki þér ljóðastafi
Til þess tók ég fari,
til þess flaut minn knörr
Til þess er ég kominn af hafi.
Að hugsa
Samkvæmt skoðanakönnun um
fylgi flokkanna, sem gerð var að
tilstuðlan þingflokks jafnaðarmanna,
kom í ljós að sameinaðir jafnaðar-
menn fengju mest fylgi eða tæp 40%,
Sjálfstæðisflokkurinn litlu minna og
Pallborð_________|
Æj % Gunnar
Framsóknarflokkurinn ræki lestina
með 23% fylgi. Margt athyglisvert
kemur í ljós við nánari skoðun á þessu
mikla fylgi sem sameinaðir jafnaðar-
menn fá. I fyrsta lagi sýnir könnunin
að sameiginlegt framboð stjómarand-
stöðuflokkanna á góðan hljómgrunn,
framboð sem ekki einu sinni er komið
fram og enginn veit hvemig mun líta
út, fær strax tæplega 40% fylgi. I ann-
an stað er það sálræni þátturinn. Það
stórt
„Þessi veruleiki ásamt öðru gerir að verkum að menn í
stjórnarandstöðunni hugsa smátt, þeir hugsa um lítil
völd og um að koma litlu af sínum stefnumálum fram.“
hlýtur að skipta máli í stjómmálastarfi
að sú stefna sem boðuð er nái fram að
ganga. Fyrir smáflokka með 10- 15%
fýlgi sem allir hafa ágætar stefnuskrár
verður lítið urn efndir eftir að samið
hefur verið um ríkistjómaraðild, hvort
sem það er við 3 til 4 smáflokka eða
einn stóran flokk. Þessi veruleiki
ásamt öðm gerir að verkum að menn í
stjómarandstöðunni hugsa smátt, þeir
hugsa um lítil völd og um að koma
litlu af sínum stefnumálum fram. Því
er það lykilatriði að menn læri að
hugsa stórt. Það hlýtur að liggja f hlut-
arins eðli að 40 prósenta flokkur kem-
ur meira af sinni stefnuskrá í fram-
kvæmd en 10-15% flokkur. Reykjav-
íkurlistinn hefur sýnt og sannað að
flokkar sem liggja nálægt hver öðmm
geta starfað saman og það vel. Borgar-
fulltrúar Reykjavíkurlistans, með
borgarstjórann í farabroddi, hafa sýnt
öðmm að hægt er að hugsa stórt og
hægt er að koma í verk stefnuskrá sem
miðar að því nýtast þeim sem eiga það
skilið, Reykvíkingum.
I allri umræðunni um nánara sam-
starf stjómaandstöðuflokkanna hefur
borið á því að fólk innan þessara
flokka hefur allt á homum sér um nán-
ara samstarf og nýtir hvert tækifæri til
að benda á hvað sundrar flokkana.
Fólk með þennan hugsunarhátt hugsar
smátt og það sem verra er, það vill
halda áfram að hugsa smátt. Við þvt'
er lítið að gera, annað en að halda
áfram að reyna að koma því í skilning
um að það er krafa fólks, yngra og
eldra, sem aðhyllist jafnaðarstefnuna
að stjórnarandstöðuflokkarnir hætti
smákóngapólitík sinni og starfi saman
í því að gera íslenskt þjóðfélag skap-
legra þegnum þess en það ástand sem
þeir búa við í dag. Því skiptir máli að
hugsa stórt.
Höfundur er háskólanemi og 1. varaformaöur
SUJ.