Alþýðublaðið - 08.01.1997, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 1997
ALPÝÐUBACC
3
s k o ð a n i r
Stjórnmál, sagan og siðferði
A næstunni mun Alþýðublaðið
birta nokkrar greinar eftir Ara
Trausta Guðmundsson sem
fjalla um pólitíska hugmyn-
dasögu
Framvinda sögunnar er eins og
marggreind jökulá með sínar ólíku
kvíslar. Sagnfræðingar rökræða um
hlutverk hópa (stétta) og einstaklin-
indíána í Ameríku? Á framförunum
sem þessir atburðir fólu í sér þegar
allt kemur saman? í sögu kristninnar
standa menn frammi fyrir fjöl-
damorðum krossfara í Jerúsalem,
spænska rannsóknarréttinum eða lítt
helgum athöfnum einstaklinga sem
eru umboðsmenn guðs á jörðu, allt
fram á þennan dag. Auðvelt er að
tapa áttum í umræðum um grunngildi
kristni eða áhrifum hennar á framvin-
du sögunnar ef siðferði eða heim-
Hugtökin frelsi, jafnrétti og bræðralag draga saman
“útkomu” frönsku byltingarinnar, hvað sem óhugnaði
hennar líður. Af þessum slagorðum spannst margbrotin
og mótsagnakennd hugmyndafræði alþýðu fyrir æ
meiri þjóðfélagsvöldum. Um hana er tekist á manna og
hópa(stétta) f milli á íslandi. Þar skiptir saga 20. aldar
utan Islands miklu máli en ekki meginmáli. Þar bera
engir fslenskir stjórnmálamenn eða leikmenn ábyrgð á
dekkstu hliðunum.
ga, um þátt trúarbragða, annarrar
Pallborð
Ari Trausti Guðmundsson
skrifar
hugmyndafræði, tæknistigs og hug-
takanna “rétt og rangt” eða “gott og
vont”. Inn kemur svo stundum
jökulhlaup í formi siðferðihugtaka.
Þá verður umræðan þrungin og
skoðanir greinilega bundnar stétt
manna og trú eða heimspeki um hvað
sé þar boðlegt og hvað ekki. Menn
hætta of oft við að skoða söguna og
greina sem flókna ffamvindu en taka
til við að dæma og alhæfa með einn
þátt sem “aðalatriðið”. Ábyrgð ein-
staklinga verður þá í fyrirrúmi en
ekki hópátök.
f samfélagi með skipan borgar-
alegs lýðræðis og þingræðis er frön-
sku byltingunni eða frelsistríðinu í N-
Ameríku og uppkomu Bandarfkjanna
oftast hampað sem merkum og
dýrðlegum atburðum. í því felst
jákvæður “dómur” og siðferðileg rét-
tlæting. En á hverju? Hugmyndunum
um frelsi og lýðræði?
Stjórnarathöfnun eða aðgerðum
stjórnlausra hópa? Afleiðingum
stríðsrekstrar, notkun fallaxar, sak-
leysi eða sekt einstaklinga? Vegferð
spekin ein er tekin til skoðunar en
hvorki hagfræði né önnur hugmyn-
dafræði eða stjómmál. Auðvelt getur
þá reynst að gera einstaklinga ábyrga
fyrir “góðu” eða “illu” en erfiðara að
greina mótsagnakennda framvindu
sögunnar.
Á 19. og 20. öldinni greindust
stjómmál æ meir í viðamiklar ken-
ningar og þá voru reyndar í verki
hugmyndir manna og flokka sem
aldrei fyrr. Við mat á þessum ken-
ningum og greiningu á sögunni er
hollt að skoða hvemig uppkoma bor-
garalegs lýðræðis, þróun
Bandaríkjanna eða vegur kristninnar
hafa verið rædd. Við getum annað
hvort skoðað flókna atburðarásina
sem heild eða valið eftir þörfum
siðferðilegra mælikvarða; t.d. man-
ndráp nýlenduvelda, þvingaða iðn-
væðing'u sósíalískra ríkja eða samvin-
nu kirkju og fasískra stjómvalda, allt
eftir hentugleikum. Ábyrgðarmenn er
ekki erfitt að finna, jafnvel þótt á
þeim sumum kunni að vera tvær
hliðar. Siðferðimælikvarði getur þá
reynst erfiður í notkun frammi fyrir
Hitler og gyðingaofsóknum, Stalín
með byssur í stað orða í innlendum
stjórnmáladeilum og Churchill og
Eisenhower með eyðingu Dresden og
Hirósíma að baki eða skyndiaftökum
andspyrnumanna á samvinnufólki
nasista á Norðurlöndum. Sumt er
auðvelt að fordæma, annað er
erfiðara að höndla.
Þegar verið er að rökræða um
meginstefnur stjómmála 20. aldarin-
nar er ekki unnt að vera með ben-
difingur siðferðisins einan á lofti.
Hugmyndafræði og stjómmálastefnur
kapítalisma og andstæðurnar:
Hugmyndir sósíaldemókrata, sósíal-
ista og kommúnista í 80-100 ár, eru
enn að takast á og gera það næstu
áratugi. Þar hafa hugmyndir breyst,
feiknakollsteypur orðið og andstæður
ýmist skerpst eða dignað. En megin-
hugmyndirnar, eru enn við lýði og
langt í uppgjör. Framvindu sögunnar
verður að greina í margar kvíslar eins
og jökulá og meta. Ekki á kvarða
siðferðisins eins, heldur og út frá
stöðu, væntingum og hag ólíkra hópa
(stétta), ríkja og hugmyndahópa sem
til em. Út frá efnalegum forendum.
Fræðimennimir reyna að hefja sig til
flugs yfir allt þetta en menn skipa sér
líka í hóp með sína heimsýn; lærðir
sem leikir. Ábyrgð “stórmenna”
sögunnar er vissulega til skoðunar en
um leið er vitað að þeir vom hluti af
eða beinir og óbeinir fulltrúar
hagsmunahópa (stétta). Þeir em ekki
jafn mikilvægir og oft er látið vera.
Þegar kemur að ábyrgð einstaklinga
meðal fjöldans eða talsmönnum
hugmyndafræði fjarri löndum sem
eru í brennidepli vandast mál.
Alþýðuflokksmenn hafa ekki gert
Ólaf Friðriksson, einn sinn helsta
forystumann fyrrum, siðferðilega
ábyrgan fyrir óhæfuverkum frömdum
í rússnesku byltingunni 1917-1919.
Svavar Gestsson bar ekki siðferðilega
eða beina ábyrgð á Berlínarmúmum.
Hryðjuverk Frakka í Alsír á 7.
áratugnum hafa ekki verið heimfærð
upp á fslending til ábyrgðar og
Morgunblaðið selst enn ágætlega þótt
ritstjórar þess hafi ekki endurskoðað
afstöðu blaðsins til styrjaldanna í
Indókína 1965-1974. Dæmin sýna að
tal um ábyrgð á einna helst við orð
og gerðir stjórnmálamanna heima
fyrir. Einstaklingar í stjórmálabaráttu
í lýðræðisríki taka upp þá umdeildu
hugmyndafræði er þeim hugnast eða
þjónar þeirra hagsmunum. Hana
veija þeir og þróa, en ávallt aðeins að
hluta eða með sínum formerkjum.
Þeirra ábyrgð snýr að eigin gerðum
eða gerðum eigin stjórnmálaflokks
gagnvart samfélagi samtímans,
heima og heiman.
Hugtökin frelsi, jafnrétti og
bræðralag draga saman “útkomu”
frönsku byltingarinnar, hvað sem
óhugnaði hennar líður. Af þessum
slagorðum spannst margbrotin og
mótsagnakennd hugmyndafræði
alþýðu fyrir æ meiri þjóðfélagsvöl-
dum. Um hana er tekist á manna og
hópa(stétta) í milli á fslandi. Þar
skiptir saga 20. aldar utan íslands
miklu máli en ekki meginmáli. Þar
bera engir íslenskir stjómmálamenn
eða leikmenn ábyrgð á dekkstu
hliðunum.
Þeir komast sannarlega ekki hjá að
læra af fortíðinni en þá helst með
hliðsjón af enn þungvægari
verkefnum nútímans. ■
v i t i m e n n
Sá frambjóöenda sem bruðlaði
mest í snarbrjálaðar auglýsingar
í Mogga og sjónvörpin fékk fæst
atkvæðin en er sá eini sem er
búinn að borga sína reikninga.
Oddur Ólafsson spáir í uppgjör eftir
forsetakosningar. DT í gær.
Hreiðar sig blikinn
- en hvert fer æðurinn?
Jón Birgir Pétursson kann að vitna í skáldin
þegar þaö á við, þarna í fréttaskýringu um
mengun og stóriðjur. DT í gær. ’
íslenskum stjórnmálamönnum,
og þó einkum blaðamönnum,
gengur mjög illa að skilja að
nú er upp runninn nýrtími
í fiskistjórnun.
Önundur Ásgeirsson er þrautgóður
á raunastund þegar fiskilögsagan er
annars vegar. DV í gær.
Það er ekki undarlegt
að virðing þjóðarinnar fyrir
Alþingi sé takmörkuð.
Friörik Erlingsson beinir nú baneitruðum
penrta sínum að alþingismönnum sem ekki
vita hvaðan á sig stendur veörið. DT í gær.
Lítum í eigin barm,
í það minnsta í spegil og
spyrjum okkur á hvaða leið
við séum í lífinu.
Þorgrímur Þráinsson, íþróttahetja, metsölu-
höfundur og nýráðinn framkvæmdastjóri
tóbaksvarnanefndar beitir öllum brögðum í
þeirri viðleitni að fá fólk til að sjá aö sér.
Mogginn í gær.
Líklega finnst einhverjum
einkennilegt að sjá þennan
hrjúfa mann sem Rúnar
Þór er með varalit og maskara,
en það er óneitanlega
tilbreyting í því.
Árni Matthíasson harla ánægður með nýja
ímynd Rúnars Þórs. Mogginn í gær.
Ég heid reyndar að Guðni
viti ýmisiegt betur en hann segir
í þessari grein, en engu að
síður þykir mér rétt að sýna
hina hliðina á málinu.
Ari Skúlason, framkvæmdastjóri ASÍ er um-
burðarlyndið uppmálað í svari til Guðna Ág-
ústssonar. Mogginn í gær.
Fátæktin er einmitt erfið
viðureignar fyrir þá sök,
að fátæklingar eru eindreginn
minnihiutahópur, sem er nánast
ósýnilegur vel stæðum
meirihluta þjóðarinnar.
Jónas Kristjánsson blandar sér í
umræðuna um fátækt á íslandi sem nú fer
fram af miklum krafti, einkum í efri lögum
samfélagsins. DV í gær.
fréttaskot úr fortö
Dó af heilbrigði
Herramaður nokkur í London hafði
þann sið að fara til læknis einu sinni á
ári og láta rannsaka sig hátt og lágt.
Við síðustu rannsókn, sem fram fór
fyrir nokkrum vikum, lýsti læknirinn
því yfir, að ekkert fyndist athugavert
við manninn. Maðurinn varð hintin-
lifandi af gleði, greip utan um eina
hjúkrunarkonuna og sneri henni í
hring, en bara í einn hring, því svo
datt hann dauður niður. Hann hafði
fengið hjartaslag af geðshræringunni.
Sunnudagsblað Alþýðublaösins 1936
h i n u m e g i n
"FarSide" eftir Gary Larson
Alþ/ðublaðið greindi frá því
^"Ifyrir margtlöngu, hér í
þessum dálki, að togarinn Hof-
fell SU lægi bundinn við
bryggju í Reykjavík löngu eftir
að búið var að ganga frá sölu
þess úr landi - að menn héldu.
Síðan hefur komið á daginn,
einsog Di/hefur rakið, aðfram-
kvæmdastjóri Seaflower fyrir-
tækisins í Namebíu, Magnús
Guðjónsson, var látinn víkja
vegna þessara skipakaupa:
Hann hafi keypt skipið í óþökk
stjórnarinnar. Þeirsem glöggt
þekkja til hjá leifum gamla SIS,
íslenskum sjávarafurðum, neita
hins vegar að trúa slíkum stað-
hæfingum því fátt gerist á
þeim bæ án vitundar og óska
Benedikts Sveinssonar for-
stjóra. Því er haldið fram að
þetta sé einungis tilliástæða
fyrir brottvikningunni enda sjá
menn ekki hvernig nokkur
framkvæmdastjóri getur keypt
heilu skipin án samráðs við
kóng eða prest...
R
itari Rásar2, Þórunn Stef-
ánsdóttir, var kvödd með
pomp og prakt um síðustu
helgi. Hún hyggst flytjast til
Spánar nú á næstu dögum og
vinnufélagarnir héldu henni
kveðjuveislu í Kvennakórshús-
inu við Ægisgötu. Þar var
margt um manninn og uppá-
komur af ýmsu tagi. Meðal
annars sviðsettu þeir kumpán-
ar Ingólfur Margeirsson og
Árni Þórarinsson þáttinn Á
elleftu stundu þar sem Þórunn
var tekin á beinið. Árni og Ingó
hafa löngum verið aufúsugestir
í hin ýmsu samkvæmi en þeg-
ar það spyrst að þeir lagi þátt
sinn að aðstæðum hverju sinni
þar sem gleðskapur ríkir er
hætt við að eftirspurnin aukist
til mikilla muna...
Tímaritið Séð og heyrt kom út
í dag og munu lesendur ef-
laustfá vatn í munninn þegar
þeir sjá myndir af því þegar
Friðrik Sopuhusson og frú
Sigríður Dúna Kristmunds-
dóttir, Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir og herra Hjörleif-
ur Sveinbjörnsson, Jón Ól-
afsson og frú ásamt vertinum
Birni Leifssyni og frú sitja að
hátíðarkvöldverði í Leikhúskjall-
aranum. Björn bauð nokkrum
fyrirmönnum þjóðarinnartil
dýrindis máltíðar í tilefni frum-
sýningar Þjóðleikhússins á Villi-
öndinni 2. í jólum. Fjármálaráð-
herra og borgarstjóri auk Jóns
þáðu boðið en forsætisráðherra
og forseti sáu sér ekki fært að
mæta til veislunnar. Davíð
Oddsson mætti þó á dansi-
ballið síðar um kvöldið á sama
stað...
Bankastjórar Búnaðarbank-
ans hafa verið iðnir við að
ráða í hvert starfið á fætur öðru í
bankanum án þess að þau hafi
verið auglýst eins og gera skal
samkvæmt kjarasamningum.
Meðal þeirra sem sitja í banka-
ráði Búnaðarbankans mun vera
Geir Gunnarsson varasátta-
semjari ríkisins. Þykir ýmsum
bankamönnum það skjóta
skökku við ef hann samþykkir
þessi brot á kjarasamningum.
f i m m
förnum vegi
Heldur þú að komi til verkfalla í vor?
Jóhann Wathne starfs-
maður á geðdeild: Ég hef
ekki hugmynd um það en geti
vinnuveitendur ekki fallist á
90 þúsund króna lágmarkslaun
geri ég ráð fyrir því.
Arinbjörn Vilhjálmsson
arkitekt: Það er nú tónninn í
dag en ég vona að ekki komi
til þeirra.
Hrafn Hallgrírnsson deild-
arstjóri: Það vona ég ekki.
Steindór Kristjánsson
vegfarandi: Já, alveg örugg-
lega. Lágmarkslaun þurfa að
hækka í að minnsta kosti 100
þúsund krónur til að launþegar
verði sáttir.
Haraldur Ingvason af-
greiðslumaður: Já, pottþétt.
Krafan er 100 þúsund króna
lágmarkslaun.