Alþýðublaðið - 14.01.1997, Blaðsíða 4

4
I
ÞRIÐJUDAGUR 14. JANÚAR 1997
4-
ALÞYÐUBLAÐIÐ
a
■ Doktor Jón Stefánsson var íslenskur heimsborgari sem
um hálfrar aldar skeið sat að ritstörfum í British Museum í
London. Hann hafði kynni af ýmsum heimsþekktum mönnum
og meðal þeirra sem hann heimsótti var þýski járnkanslarinn
Hejlsað upp á
Sumarið 1893 var ég í Ham-
borg og datt mér þá ekkert
minna í hug en að hitta sjálfan
„járnkarlinn", Bismarck
gamla. Hann bjó þar á næstu
grösum, og þó að ég hafi sagt frá ferð
minni til hans í Eimreiðinni 1896 þá
vil ég nú skýra nokkuð frá henni.
Það var alkunnugt að ekki var það á
allra færi að fá að tala við þennan helj-
arkarl. En mér datt í hug að ef til vill
mundi hann hafa gaman af að tala við
mann allt norðan af íslandi. Margir
höfðu orðið sinn hest frá honum að
leiða en það var sama - ég vildi ekki
láta þess ófreistað að hitta hann. Og
gaman væri nú að sjá hann, þó að ekki
væri annað, hugsaði ég með mér, sjá
hann einu sinni áður en hann hrekkur
upp af.
Svo var það þá að ég tók mig til dag
nokkum, herti mig upp á hinum al-
kunna og ágæta þýska bjór og lagði af
stað að járnbrautarstöð þeirri sem skíðgarðinum. Dyravörðurinn lauk
kennd er við Berlín. Tók ég þaðan far- upp og var sá grár fyrir hærum. En
seðil til Friedrichmhe (Friðriksró) - en þessi dyravörður var samt vingjam-
svo heitir búgarður Bismarcks. Var ég legur, og þótti mér það undarlegt því
allömggur þegar ég hafði náð í farseð- að sannarlega mun hann fyrir löngu
il, taldi mér trú um að mér mundu allir hafa verið orðinn leiður á erlinum hjá
vegir færir inn til gamla mannsins þó Bismarck.
að öðrum hefði reynst það ófært. Ég sagði karli erindi mitt og hann
Sagði ég eins og Lúter, að þó að vísaði mér til sætis í herbergi nokkrn í
fjandanum sjálfum rigndi þá mundi húsi því er hann bjó í, en það var al-
það ekki hefta för mína. veg við hliðið. Þar var ekki stásslegt
Járnbrautarlestin rann af stað og um að litast. Þar voru engin önnur
hélt hún til suðausturs. Ekki leið á húsgögn, en tveir trébekkir og eitt
löngu áður en bregða tók fyrir skrúð- mjög ómerkilegt borð. Á bekkjunum
grænum engjum og komgrænum ekr- sátu karl og kona en bæði vom í sömu
um. Mesta veðurblíða var þennan dag erindum og ég. Ég fékk hallarverðin-
og fólk var að heyvinnu. Hafði ég um nafnspjald mitt og svo tók ég tali
gaman af að horfa á landið og fólkið hjónaleysin sem sátu þama. Ég hafði
og tók ferðin, að mér fannst, afar ekki lengi talað við þau fyrr en ég
stutta stund en þó var sá tími þrír hafði haft það upp úr þeim, án þess þó
stundarfjórðungar. að gerast nærgöngull, að þau voru
Þar sem jámbrautarstöðin var hafði Þjóðvetjar ífá Kalifomíu.
myndast dálítið þorp - með á að giska Eftir stundarkorn kom inn ungur
200 manns. Þetta vom allt landsetar maður með gleraugu. Ég vissi að
Bismarcks, því að hann átti land allt skrifari Bismarcks hét Chrysander. Ég
langar leiðir í allar áttir frá þessu smá- spurði svo unga manninn hvort hann
þorpi. væri ekki dr. Chrysander. Ég þekkti
Jámbrautin lá um hlaðið hjá karli en það sem sé að á Þýskalandi er annar-
þó að ekki væri nema þriggja míhútna hver vel lærður maður doktor. Maður-
kippur að jámbrautarstöðinni, lét hann inn kvaðst vera sá er ég spurði um. Ég
ekki svo lítið að skreppa þangað ef kvaðst vera kominn alla leið utan af
hann þurfti að fara eitthvað í lestinni íslandi og fysti mig að ná tali af Bis-
heldur lét hana stöðvast við dyr sínar marck. Dr. Chrysander tjáði mér að
og sté þar inn í hana. Hann var þó hann hygði að Bismarck mundi þykja
engan veginn latur orðinn því að á allnýstárlegt að ná tali af íslendingi.
hverjum degi ók hann gegnum Saxa- Hins vegar væru blaðamenn orðnir
skóg (Sachsenwald) en það er skógur honum mjög svo hvimleiðir, enda
mikill og fríður. Skóg þennan átti Bis- væri þeim alltaf vísað burt harðri
marck. Þar er fura og beyki, hólar og hendi, nema ritstjóra blaðs þess í
ijóður, hæðir og lautir og var sfst und- Hamborg, sem Bismarck ritaði í, en
arlegt þó að Bismarck yndi sér hið það var Hamburger Nachrichten.
besta í skógi þessum. Skógurinn gaf Annars væri gamli maðurinn lasinn og
honum og mikinn arð. Hann græddi færi ekki einu sinni um Saxaskóg eins
stórfé á timbri sem hann lét höggva og hann væri vanur. Þó kvaðst doktor-
þar. Bismarck hafði látið festa upp ínn ekki viss nema sá gamli mundi
auglýsingar í skóginum þar sem reyna að aka út í skóginn um fimm-
mönnum var harðbannað að kveikja leytið. Hins vegar væri það með öllu
þar á eldspýtu og reykja, þar eð gamli óvíst hvort vagn hans mundi fara út
maðurinn var hræddur um að kvikna um vestur- eða austurhlið búgarðsins
mundi í skóginum og hann ef til vill og væri þess vegna meira en hæpið að
brenna til kaldra kola. bíða hans - óvíst hvort einu sinni
Margir voru ffknir í að sjá þennan hefðist það upp úr því að menn sæju
járnkarl, sem hafði öðrum fremur hann. Doktorinn kvað mér mundu best
skapað þýska ríkið, en ekki var honum að koma í næstu viku og skyldi hann
um það að menn væru að glápa á hann þá gera allt sem í hans valdi stæði til
á degi hverjum og að hann hefði þess að ég næði fundi þessa heims-
hvergi frið ef hann færi út fyrir húss- fræga manns.
ins dyr. Hann hafði þess vegna látið Eg þakkaði manninum fyrir góðvild
hlaða skíðgarð mikinn um híbýli sín - hans og lofaði hann fyrir að hann
líkt og Útgarðaloki. segði mér það afdráttarlaust að ekki
Ég réðst nú á hlið eitt sem var á mundu tiltök að hitta Bismarck að
Bismarck sagði að sér væri vel
kunnugt að Leifur heppni hefði ver-
ið íslendingur en ekki Norömaður.
þessu sinni. Sagði ég honum til trygg-
ingar því að betur gengi síðar, að þeir
Bismarck væru í rauninni nefndir í
sömu andránni - og mundi svo verða
á ókomnum öldum.
Það var auðheyrt að honum geðjað-
ist vel að þessu. Hann fylgdi mér út
um hliðið og var mjög svo málreifúr.
Skildum við með virktum en síðan
gekk ég um skóginn með Þjóðveijun-
um frá Kalifomíu. Tókum við okkur
svo hressingu í veitingahúsi í grennd-
inni. Þar heyrði ég margar skrítlur um
Bismarck, því að hann tók hvern
mann tali sem hann hitti í skóginum
þegar sá gáll var á honum. Hann var
gamansamur og meinfyndinn. Vinnu-
harður var hann sagður og spar á fé en
vinnufólki hans þótti samt vænt um
hann því hann spjallaði oft við það og
var þá blátt áfram og ekki lfkur því að
þama væri einn af þeim mönnum sem
mestu hefði ráðið í Evrópu um langt
árabil. Þótti þjónustufólkinu sómi að
því að þjóna slíkum manni.
Um klukkan fimm kom ég með
förunautum mínum að vesturhliði
hallarinnar. Þar stóð hópur af hvít-
klæddum stúlkubömum og vora þær
að syngja þjóðsöngva. Þetta var skóla-
fólk og vora kennslukonumar með í
förinni. Allt í einu var loku skotið ffá
og stúlknafansinum hleypt inn. Þá
vora jámgrindur opnaðar og var öllum
vísað inn á grasflöt fyrir hallardyram.
Þar sat jámkanslarinn á stóli og slútti
þekjan fram yfir hann. Vora brýr hans
léttar því að söngurinn hafði blíðkað
hann mjög.
Stúlkumar námu staðar fyrir ffaman
gamla manninn og vora kennslukon-
umar ffemstar. Þær stóðu með blóm í
höndum. Ein yngismærin þuldi síðan
upp úr sér heilmikið lofkvæði og fórst
það allvel þó að í henni stæði nokkuð.
Og málrómur hennar var snjallur og
hreimfagur.
Þegar hún hafði lokið framsögn
kvæðisins stóð Bismarck á fætur.
Hann tók húfuna af höfðinu og kyssti
stúlkuna. Kvæðið hafði haft slík áhrif
á hann að tárin runnu niður kinnar
honum. Þá er kvenfólkið sá þetta fór
það allt að gráta. Hann tók nú við
blómunum ærið klökkur, spurði síðan
kennslukonumar um hagi þeirra, um
kennsluna og sitthvað annað. Loks gaf
hann þeim bendingu og kvöddu þær
hann með bugti og beygingum.
Bismarck átti tvo hunda geipistóra.
Þeir létu dátt að gestunum, flöðraðu
upp um þá og sleiktu þá jafnvel í
framan. Varð járnkanslarinn öðru-
hverju að hasta á hundana.
Bismarck hafði gigt í fótum og þess
vegna hafði hann fótaskemil. Chrys-
ander gaf mér merki þá er kvenfólkið
var farið og svo heilsaði ég upp á karl-
inn. Hann stóð upp og afsakaði við
mig að hann yrði að sitja, hann mætti
ekki standa vegna fótargigtar. Slík
kurteisi við ungling gekk yfir mig.
Hann tók vingjamlega í hönd mér og
bauð mér sæti á stól við hlið sér, rétt
eins og ég væri einhver stórhöfðingi.
Ég talaði nú við hann í fjórðung
stundar og hafði gott færi á að skoða
hann í krók og kring. Á meðan datt
mér í hug glíma Þórs við Elli kerlingu
- hjá Útgarðaloka. Sú kemur flestum á
kné. Enginn var óttalaus fyrir heljar-
menninu Bismarck, þá er hann var
upp á sitt besta og lét brýmar síga og
skaut ægigeislum - eins og Egill kvað.
Dr. Jón Stefánsson
Þótti illt að mæta ygglibrún Bis-
marcks. Nú vora raunar brýmar sam-
ar, en eldurinn sem úr augunum brann
var orðinn daufari. Sótti nú vatn í aug-
un og hann gaut þeim út undan sér
eins og maður sem orðið hefur fyrir
ofsóknum og óþakklæti. Kinnfiska-
soginn var hann orðinn, hvítur fyrir
hærum og sköllóttur. En ennþá var
hann svipmikill með afbrigðum og
sannarlega sópaði að honum.
Hann mælti:
„Chrysander hefur sagt mér að þér
séuð frá íslandi."
„Svo er sem hann segir, yðar Durc-
hlauchtigkeit," svaraði ég.
„Hvað lengi er maður á leiðinni
þangað?"
,J9ærri hálfan mánuð á gufuskipi."
„Á? Svo það er lengri tími en til
Ameríku."
„Já, en skipin sem eru á förum á
leiðinni til Ameríku era ferðmeiri.“
„Mér er vel kunnugt um það að
Leifur heppni var Islendingur en ekki
Norðmaður. Þið fslendingar hafið ær-
inn sóma af því að hafa orðið fyrstir til
að finna Ameríku."
„Lítt var okkar þó getið á Chicago-
sýningunni."
„Þess var nú varla von. Danir munu
hafa borið ykkur þar ofurliði."
,Já, þeir munu hafa verið þar einir
um hituna.“
,£r það rétt sem ég hef heyrt að fs-
land sé eins og þýska Slésvík gagnvart
Danmörku?“
„Fjarri fer því. Vér höfum sjálfsfor-
ræði þó að mikið vanti á að það kom-
ist í námunda við sjálfstæði það sem
enskar nýlendur hafa, enda vilja þjóð
og þing færa það út að miklum mun
en danska stjómin setur þvert nei fýr-
ir.“
„Ég hef séð að Kondrad Maurer í
Múnchen hefur skrifað um það en
ekki hef ég lesið skrif hans. Én ekki
skil ég það hvem hag Danir hafa af
því að neita íslendingum um fulla
heimastjóm."
„Þeir vilja ekki missa einn einasta
skika af ríkinu því að ríki Danmerkur
hefur verið að minnka nú í mörg
hundruð ár, sífellt verið af því að
kvamast."
„Lauenburg sem ég bý í,“.mælti
gamli maðurinn og hle.ypti. bc.úiium,
„var lengi dönsk og ennþá er'það iand
í titli Danakonungs. Það'liggur við að
ég sé danskur þegn,“ - og nú glotti
jámkanslarinn.
„Vart mundu nú Danir fara að
heima þegnskyldu af yður.“
„Ekki hafa þeir enn gert það... En
meðal annarra orða, hve mörg blöð
eru á íslandi?"
Ég sagði honum tölu blaðanna og
um leið að oft væri á hann drepið í ís-
lenskum blöðum.
„Þið hafið of mörg blöð,“ sagði
Bismarck, „ekki stærri þjóð.“
„íslendingar era mestu bókabéusar
eins og Þjóðveijar," svaraði ég.
„Þér vilduð máské gera mér þá
ánægju að senda mér til blaðasafhsins
í Schönhausen þau blöð sem minnast
á mig?“
„Það skal vera mér sómi og ánægja
að mega gera það.“
„Þakka yður fýrir og nú verðum við
víst að kveðjast, kæri doktor. Ég bið
kærlega að heilsa Islandi."
Ég svaraði eins og ég best kunni og
svo sleit hann þá talinu með innilegu
handabandi og steig upp í vagninn
sem beið hans.
En síðan vora mér sýnd híbýli hans.
Þar var allt eins viðhafnarlítið og unnt
var að hugsa sér.
Ég ritaði um Bismarck og heim-
sókn mína til hans á fimm málum. Fá-
ir vora þeir sem fengu að hitta jám-
kanslarann meðan hefnihugur var í
honum á Friðriksró.
Bismarck missti konu sína haustið
I 894. Það sumar var ég staddur í
Hamborg á fundi þýskra rithöfunda og
blaðamanna. Þeir fóru þá til Fried-
richsrahe til þess að heilsa upp á karl-
inn. Ég var í hópnum og þekkti hann
mig aftur og þakkaði mér fýrir blöðin
sem ég hafði sent honum. ■