Alþýðublaðið - 21.01.1997, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 1997
æ

■ Jón úr Vör er áttræður í dag og Alþýðublaðið heldur upp á daginn
x
0

hversu
Ijóðfagurt
orð
Jón Óskar skáld fjallar um við-
tökur Þorpsins í minningabók
sinni Gangstéttir í rigningu, sem
út kom árið 1971 og hér er birt
brot úr
Fæstir fögnuðu
Merkasta bók sem gefin var út eftir
ungan höfund árið 1946 hér Þorpið
og hafði að geyma ljóð um íslenska
sjávarþorpið án stuðla og höfúðstafa.
Bókin er löngu orðin fræg, enda með
fremstu verkum í íslenskum bók-
menntum, þótt færri hafa lesið hana
en þeir sem hafa heyrt eða séð hennar
getið. Allir kannast við Þorpið eftir
Jón úr Vör. Hann kostaði útgáfuna
sjálfur, þar sem enginn útgefandi
hafði hug á að gefa út bók sem var
svo sérstæð.
Hvernig voru viðtökur gagnrýn-
enda og bókmenntamanna? Fögnuðu
þeir ekki mjög að fá slíkt verk í hend-
ur?
Nei, ekki beinlínis. Reyndar fögn-
uðu sumir bókmenntamenn verkinu.
En fáir, mjög fáir.
Dómurinn sem Jón hafði hlotið
fyrir síðustu bók sína, Stund milli
stríða, loddi enn við hann. Að öðru
leyti voru viðtökumar sönnun þess að
bókmenntagagnrýnendur koma yfir-
leitt aldrei auga á það sem rís upp úr
meðalmennskunni. Hefur það aldrei
sannast betur en nú á síðustu árum,
þegar uppgötvanir þeirra og „nýstefn-
uglamur" er orðið að hreinum skrípa-
leik. Ástandið var mun betra á þeim
tíma sem Þorpið kom út.
Helsta viðurkenning sem Jón úr
Vör hlaut fyrir þorpið var sú, að
nokkru eftir að bókin kom út las Ólöf
Nordal upp úr henni í útvarpið. Sig-
urður Nordal hefði með einu penna-
striki getað kveðið niður allar nöldur-
skjóður, ef hann hefði viljað það við
hafa, en þegar kona hans las upp ljóð
úr nýrri bók, hlutu menn að sjá á bak
við þann lestur að minnsta kosti
óbeina viðurkenningu Nordals. Og
sannleikurinn er sá, að ef ekki hefði
til komið viðurkenning nokkurra
málsmetandi manna, Nordals og
fleiri, hefði Jón enga uppreisn fengið
með þessari bók sinni. Það sem und-
arlegast má telja er að þeir, sem köll-
uðu sig verkalýðssinna og voru sífellt
að vima um hollustu sfna við „alþýð-
una“ skyldu ekki taka bók þessari
tveim höndum, ég á ekki síst við
mennina, sem stýrðu Þjóðviljanum,
tímaritinu Rétti og félaginu Máli og
menningu. En þeir sem hugsuðu
meira eftir rússneskum formúlum en
mann óraði fyrir gátu sjálfsagt illa
þolað þennan skáldskap um íslenskt
sjávarþorp. Þá voru allir íslenskir
verkamenn að heita mátti í íslenskum
sjávarþorpum, og setning eins og
þessi „Það verður aldrei bylting í
þorpi“, var spámannlegri og víðtæk-
ari en Jón úr Vör vissi ef til vill sjálf-
ur.
í fyrsta skipti í sögu íslenskra bók-
mennta hafði íslenskt sjávarþorp ver-
ið gert lifandi í óðsnilld, en sumir
sögðu með fýlusvip: Þetta eru ekki
ljóð. Það vantar stuðla og höfuðstafi.
Síðan var farið að rífast um hvað væri
ljóð, og sögðu flestir, að það væru
stuðlar og höfuðstafir. Þorpið féll í
skuggann, því höfundurinn kunni
ekki að auglýsa sig og koma ár sinni
fyrir borð, reyndi þó að ýta við bar-
áttufélögum sínum, verkalýðssinnun-
um, að þeir styddu sig eitthvað, skrif-
aði til dæmis í bréfi til mín í ársbyij-
un 1947, þá staddur í Svíþjóð:
„Bið þig að skila kveðju til Kristins
og biðja hann að sjá um að einhver
snottukerfi frá
Rekstrarvörum
skrifi um bókina í Þjóðviljann, ég
heimta líka ritdóm í Tímaritið. Fáðu
hjá honum ávísun á bók hjá M.o.m
(en láttu þá ekki fara að skipta þér að
skrifa. Ég vil engan vinadóm.)"
Jón vildi engan vinadóm og mér
var líkt skapi farið, ég hefði aldrei
getað beðið kunningja að skrifa „vin-
samlega" um mig, og ég skrifaði ekk-
ert um bók Jóns. En ég varð snemma
var við að sumir vildu hafa þetta
öðruvísi. Það var einu sinni, að ég var
á gangi um Austurstræti ásamt Jóni
úr Vör og Guðmundi Daníelssyni.
Þeir spjölluðu saman, og ég hlýddi á
tal þeirra. Guðmundur spurði Jón
hvort hann vildi ekki skrifa um sig
upp á það að hann skrifaði um Jón í
staðinn. Jón gaf lítið út á það, en
Guðmundur hélt áfram að ræða málið
og sagði að sér fyndist sjálfsagt að
höfundar gerðu með sér samkomulag
um að skrifa vel hver um annan og
styðja þannig hver annan. Mér
blöskraði þessi hugsunarháttur í ung-
gæðisskap mínum, en þegar ég nú
hugsa um það hvemig höfúndar þjóð-
arinnar hafa helst komist áfram fyrir
áhrif og lofskrif kunningja sinna, en
aðrir verið homrekur, þótt jafn góð-
um hæfileikum væm búnir, ef enginn
taldi ómaksins vert að leggja þeim
Iið, þá skil ég að þetta sjónarmið er
ekki annað en það sem almennt er
kallað raunsæi, eða með svolítið
gamaldags orðalagi: að kóma sér
áfram í lífinu.
Enginn ritdómur birtist í Tímariti
Máls og menningar um Þorpið.
Hvernig var það? Hafði ekki verið
búið að dæma þetta skáld úr leik?
Hvað vildi það upp á dekk?
Jón úr Vör kostaði sjálfur útgáfu
Þorpsins, eins og fyrr segir, en eitt-
hvað var hann í makki við Heims-
kringlu (eða Mál og menningu)
nokkrum mánuðum eftir útkomu
þess, því ég virðist þá hafa tekið að
mér einhverja meðalgöngu milli hans
og útgáfunnar, að dæma eftir sama
bréfi sem að framan greinir sem Jón
skrifaði mér frá Svíþjóð 20. jan.
1947, en þar stendur:
„Brosandi tók ég fréttum þínum
um hina hagsýnu útgefendur vora.
Þeir ætla sem sagt að taka allt að sér,
ef vel gengur, en láta mig sjá um út-
gáfykostnaðinn, ef illa selst. Góðir
kaúpsýslumenn."
Já, þeir voru sjálfsagt góðir kaup-
sýslumenn. En þeir voru líka miklir
fýlupokar. Líklega voru þeir ekki
vissir um að skáldið væri nógu hollt
byltingunni. Það þurfti nýja kynslóð
til að Þorpið hlyti viðurkenningu og
sú viðurkenning varð ekki öðruvísi en
hægt og sígandi. Og til þessa dags
hafa sumir þeir sem teljast hafa vit á
bókmenntum ekki kunnað að meta
Þorpið eða gert það með undarlegri
tregðu og sett upp hundshaus, ef átti
að gera eitthvert veður út úr því, -
kannski vegna hljóðstafanna, jafnvel
menn af þeirri kynslóð sem hefði átt
að vera næmari eða frjálsari af hefð-
inni.
Og sannleikurinn er sá, að ef ekki hefði til komið viður-
kenning nokkurra málsmetandi mann, Nordals og fleiri,
hefði Jón enga uppreisn fengið með þessari bók sinni.
Haustmynd eftir Kjartan Guðjónsson.
s
i
^ Rekstran/örur bjóða nú stofnunum og fyrirtækjum nýja og 1 byltingarkennda lausn til að loka óhreinindin úti. Leitið ■ upplýsinga hjá hreinlætisráðgjöfum og sölumönnum 1 okkar.
pL 0
IHMIIIIIIHI
Rekstrarvörur, Réttarhálsi 2,
110 Reykjavík, Sími: 587 5554 Fax: 587 7116
Ljóðsýning í Þjóðarbókhlöðu
í tilefni af áttræðisafmæli Jóns úr Vör hefur Landsbókasafn íslands - Háskólabókasafn sett upp sýningu á úr-
vali Ijóða eftir hann og fylgir hverju Ijóði myndskreyting eftir Kjartan Guðjónsson listmálara.
Fjöldi Ijóðabóka liggur eftir Jón úr Vör. Kunnust þeirra er Þorpið sem komið hefur út með myndskreytingum
eftir Kjartan Guðjónsson. Nú hefur Kjartan gert myndir við fleiri þorpsljóð eftir Jón. Það eru þær myndir sem
eru á sýningunni, sem haldin er íforsal þjóðdeildar Landsbókasafnsins á 1. hæð í Þjóðarbókhlöðu.