Alþýðublaðið - 06.02.1997, Blaðsíða 5

FiMMTUDAGUR 6. FEBRÚAR 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
v i ð t a I i ð
■ Skömmu fyrir andlát Haraldar Sigurðssonar átti nafni hans Jóhannsson samtal við hann um gamla tíma
í desembermánuði 1994 horfir Haraldur Sigurðsson eftir bókasafni sínu niður í kassana, en það var selt Bókasafni Akraness.
Viðtal við Harald Sigurðsson rit-
höfund og fyrrum bókavörð í
Landsbókasafninu átti ég sum-
arið 1995 og hóf ég það á þessum orð-
um:
Haraldur, þú munt fœddur í Lund-
arreykjadal?
,Já, á Krossi í maí 1908. Foreldrar
mínir voru Sigurður Jónsson, bóndi
þar og kona hans, Halldóra Jóelsdóttir.
Vorum við fjögur systkinin, tvær dæt-
ur og tveir synir. Systur mínar eru
lámar, Guðjón bróðir minn er á lífi.“
Voru foreldrar þínir af borgfirskum
œttum?
,Já, eins langt aítur sem vitað er, en
ekki úr Lundarreykjadal heldur úr
uppsveitum Borgarljarðar. Rek ég þær
ekki. Fyrir ættfræði er ég ekki gefinn.
Þrennt hef ég ráðlagt mönnum að
forðast: Að stunda ættfræði, að tefla
skák, að lesa Sturlungu. Þeir sem á því
byija verða brátt forfallnir."
Hvernig var umhorfs í Lundar-
reykjadal á þfnum bemskuárum?
„Gamli tíminn var þá enn ríkjandi
að miklu leyti, þótt til nýs tíma segði
líka. Margir gamlir torfbæir höfðu
verið rifnir og timburhús reist í þeirra
stað. Nokkrir torfbæir stóðu þó enn
fram yfir 1930.“
Snartastaðir, Kistufell og bær fyrir
innan Hól.
„Það mun rétt munað."
Hvemig var bamafræðslu háttað í
dalnum?
„Hún var léleg. Bamaskóli var ekki
haldinn í sveitinni. Nokkra tilsögn
veitti presmrinn á Lundi, séra Sigurð-
ur Jónsson, sem giftur var bróðurdótt-
ur Hallgríms Sveinssonar biskups.
Þekkti ég fólkið í Lundi vel. Ýmsir
leiðbeintu bömunum. Og öðm hveiju
var kennari um skeið í dalnum. Mér
var kennt að lesa á bók sem hét Krist-
urfrelsari vor. Með þá bók mátti ekki
fara illa, svo að mér var ekki trúað fyr-
ir henni. A bæinn kom svo kaupakona
sem átti aðra bók, Óttalegan leyndar-
dóm. Þegar hún fór gaf hún mér bók-
ina. Þá fór ég að lesa.“
Minnist þú margs fólks úr Lundar-
reykjadal?
„Eg man eftir öllum í dalnum á
bernsku- og æskuárum mínum. Of
langt yrði upp að telja. Get ég þess að
á grannbæ, Skarði, var mikið kunnin-
gjafólk okkar, hjónin Amý og Þor-
steinn, sem síðar dó úr berklum eins
og allmargir úr fjölskyldu hans. Frið-
jón, eldri sonur þeirra hjóna, var
tveimur árum yngri en ég, fæddur
1910, og var vinskapur með okkur.
Hann veiktist síðar af berklum. Get ég
þess að svo bar við 1931 að ég heim-
sótti Friðjón á Vífilsstaði daginn sem
hann dó.“
Var kunningsskapur með ykkur
Magnúsi Ásgeirssyni?
„Ekki á bernskuárum mínum.
Magnús var átta ámm eldri en ég, en
ég man eftir honum sem strák. Kunn-
ingsskapur okkar hófst síðar."
Fékkstu snemma hug á framhalds-
námi?
,Já, það má segja. Þegar ég hafði á
því tök þá 18 ára gamall, fór ég til Ak-
ureyrar, í gagnftæðadeild Menntaskól-
ans.“
Það hefur veríð 1926?
„Ég var í öðrum og þriðja bekk
skólans frá 1926-1928.“
Hvemigféll þér námið?
„Gagnfræðadeildin var góður skóli.
Af bám samt sem áður tveir kennarar,
Einar Olgeirsson og Pálmi Hannes-
son. Sigurður Guðmundsson var líka
ágætur kennari, en af gamla skólan-
um.“
Hverra skólafélaga viltu minnast?
„Að sjálfsögðu margra, en ég nefni
aðeins þijá sem vom í bekk með mér,
Ásgeir Blöndal Magnússon, Karl fs-
feld og Sölva Blöndal. Ári á eftir okk-
ur var Sigurður Guðmundsson."
Fékkstu áhuga á stjómmálum á Ak-
ureyrí?
„Áhuga á stjómmálum fékk ég þeg-
ar ég las bók' Stefáns Péturssonar,
„Byltinguna í Rússlandi". Kynntist ég
Stefáni síðar og urðum við ágætir
kunningjar. Var ég einn af þeim fáu
sem fylgdu honum til grafar."
Hvenær hófstu nám í Menntaskól-
anum íReykjavík?
„Það mun hafa verið 1930.“
Þú hefur þá verið í Reykjavík þegar
Kommúnistaflokkur íslands var stofn-
aður?
„Ég var einn stofnenda flokksins og
í honum starfaði ég.“
Hvers vegna hœttir þú námi í
Menntaskólanum ?
„Sakir féleysis. Þá var kreppa og lít-
ið um vinnu.“
Hvað tókstu þér síðan fyrir hendur?
,,Ég tók til við þýðingar."
Varstu við þýðingar á Krossi eða í
Reykjavík?
„í Reykjavík. Eftir að ég fór ftá Ak-
ureyri dvaldist ég ekki á Krossi nema
sem gestur og þá ekki langdvölum."
Hver var fyrsta þýðing þt'n?
„Sagan af San Michele eftir Axel
Munthe. Þýddi ég hana ásamt Karli ís-
feld. Sat ég heilt sumar yfir þýðing-
unni. Kom bókin út árið 1933, náði
miklum vinsældum og seldist sem
heitar lummur.
Og á eftirfylgdi Frá San Michele til
Parísar?
„Já, þremur árum síðar, 1936. Ári
áður, 1935, kom út þýðing mín á Silju,
skáldsögu eftir F.E. Sillanpaa og
þremur árum síðar, 1939, á annarri
skáldsögu hans, Skapadægri. Árið eft-
ir, 1940, komu út tvær bækur í þýð-
ingu minni, Gösta Berlings saga eftir
Selmu Lagerlöf og Marco Polo eftir
Aage Karup Nielsen."
Þú munt Kka hafa búið bœkur til
prentunar?
„Sjálfsævisögu séra Þorsteins Pét-
urssonar á Staðarbakka 1947 og síðar
Skólaræður Sveinbjarnar Egilssonar
rektors og Voyage en Islande eftir
Gaimard."
Og að auki eina af Árbókum Ferða-
félags íslands?
„Já, 1954, um Borgarfjarðarsýslu
norðan Skarðsheiðar.“
Þegar Þjóðviljinn var stofnaður
haustið 1936 varðst þú blaðamaður
hans. Hvemig atvikaðist það?
„Að nokkru fyrir hendingu. Einar
Olgeirsson var ritstjóri og ég blaða-
Þrennt hef ég ráðlagt
mönnum að forðast: Að
stunda ættfræði, að
tefla skák, að lesa Sturl-
ungu. Þeir sem á því
byrja verða brátt for-
fallnir.
maður, en Þorsteinn Pétursson lagði
okkur stundum lið. I ársbyijun 1937
kom Sigurður Guðmundsson að blað-
inu. Hvarf hann ffá námi í jarðfræði í
Svíþjóð."
Skrifaðir þú aðallega innlendar
fréttir eða útlendar?
„Með okkur var engin verkaskipting."
Telur þú að Kommúnistaflokkurinn
hafi átt Þjóðviljanum að þakka kosn-
ingasigur sinn 1937 þegar hann fékk
þrjá þingmenn kjöma?
, Já, að talsverðu leyti.“
Hvar var Þjóðviljinn prentaður (
fyrstu?
„f prentsmiðju Ljósberans í Berg-
staðastræti, sem manna á milli var
kölluð Jesúprent. Þar var síðar prent-
smiðja Jóns Helgasonar. Þarna var
Þjóðviljinn prentaður í liðlega tvö ár
en fluttist síðan í kjallarann í húsi
Garðars Gíslasonar við Hverfisgötu.
Þaðan fluttist hann í Garðastræti, í
prentsmiðju Björns Jónssonar, sem
Ragnar Jónsson í Smára tók við.
Tveimur eða þremur árum síðar stofh-
aði Ragnar Jónsson Bókaútgáfuna
Helgafell."
Hvenær hættir þú á Þjóðviljanum?
„Veturinn 1940.“
Hvað tók við?
„Ég fór að starfa fyrir Ragnar Jóns-
son við bókaútgáfuna.“
Hvenær varðst þú bókavörður á
Landsbókasafninu ?
„Það var sex árum síðar, 1946.“
Hafðir þú þá þegar áhuga á landa-
kortum?
„Stráklingur, um 13 ára gamall,
kom ég að Hóli í Lundarreykjadal.
Húsfreyjan þar átti 1. hefti af Land-
fræðisögu Þorvalds Thoroddsens. Ég
held að áhugi minn á landakortum
hafi vaknað við lestur hennar."
Var sú húsfreyja móðir Kristins
Bjömssonar læknis?
,Já, þeirra bræðra."
Fyrra bindi Kortasögu þinnar kom
út nokkru eftir 1970, ef mig misminnir
ekki. Áður hlýtur þú að hafa unnið að
henni ífjölmörg ár?
„Ég fór að undirbúa hana á fimmta
áratugnum, að viða að mér efni, en við
skriftir tók ég ekki til fyrr en komið
var fram á sjötta áratuginn. Og þá
sneri ég mér alls hugar að samningu
hennar.“
Hvemig gekk þér að fá útgefanda
að Kortasögunni?
„Annar útgefandi en Menningar-
sjóður kom ekki til álita. Hann var
lengi að gera upp við sig hvort í út-
gáfu hennar skyldi ráðast. Til útgáfu
hennar þarfnaðist hann aukalegs fjár-
framlags."
Meðal annarra orða, er talið að
Pýþeas frá Massalia hafi siglt hingað
til lands?
„Frá stað þeim sem nú er Marseille,
lagði hann upp á fjórðu öld f. Kr. og
mun hafa kornið til einhvers lands
norðan Bretlands."
Kort sín gerði Ptolemaeus á Eg-
yptalandi á 2. öld, ef ég man rétt?
„Það er að segja ef hann gerði korún.“
Dregur þú í efa að ís t' Islandi merki
klaka?
„Nei, alls ekki, hvað sem um nafh-
gift Hrafna-Flóka verður sagt.“
Eru til engilsaxnesk kort frá því um
1000 með heitinu Island við eyland?
, Já, til er það kort.“
Sagnir eru um að fiskiskip frá Brist-
ol hafi stundað veiðar við Nýfundna-
land, áður en Kólumbus sigldi til Am-
eríku 1492.
,Já, það er nær víst að veiðar þeirra
þar hafi áður hafist."
Mun Kólumbus hafa komið til ís-
lands?
„Það ritaði sonur Kólumbusar eftir
dauða hans. Vitað er að Kólumbus
kom til Bretlands. Lítil ástæða er þess
vegna til að rengja þá frásögn sonar
hans.“
Eru uppi getgátur um að Portúgalar
hafi haft spumir af Ameríku áður en
Kolumbus lagði upp?
„Hvað sem þeim sögusögnum líður,
er fullvíst að Kólumbus þekkti vinda-
kerfi Atlantshafs. Hann sigldi ekki
beint í vestur frá Portúgal, heldur til
Kanaríeyja í veg fyrir staðvindinn frá
austri til vesturs. Við eyjar í Karíbahafi
beið hann staðvindsins frá vestri til
austurs."
Á miðöldum hlýtur kortagerð að
hafa verið nær ævintýralegt starf?
„Já, ekki síst vegna hleypidóma
manna.“
Undir lokin, hvemig féll þér staða
bókavarðar í Landsbókasafhinu?
„Mér lfkaði þar vel. Starfsliðið var
gott þegar ég hóf þar störf og alla tíð
síðan."
Þú munt hafa starfað í Félagi bóka-
varða.
,Já, á sjöunda áratugnum."
Og varst formaður þess um skeið?
, Já, frá 1965 til 1969 “
Að síðustu, Hdskóli íslands gerði þig
að heiðursdoktor.
„Það var 28. júní 1980.“ ■