Alþýðublaðið - 07.02.1997, Blaðsíða 2

2
ALÞYÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1997
s k o ð a n i r
ALÞYHIIIIireill
21253. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Sæmundur Guðvinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Leturval / Hug- & handverk.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Tölvupóstur alprent@itn.is
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Tímamótamaður
Gylft Þ. Gíslason, fyrrverandi formaður Alþýðuflokksins og mikil-
virkur ráðherra í mörgum ríkisstjómum í 15 ár, er áttræður í dag.
Tuttugu ár eru senn liðin frá því að hann dró sig í hlé frá orrahríð
stjórnmálanna, rúmlega sextugur að aldri, og sneri sér aftur að
kennslu- og fræðistörfúm.
Stjómmálaferill Gylfa Þ. Gíslasonar spannar tæplega 40 ára sögu,
ffá upphafi seinni heimsstyijaldar til ársins 1978. Þetta vom einhver
mestu umbrotaár íslandssögunnar: Stofhun lýðveldis, stofnaðild að
Atlantshafsbandalaginu, vamarsamstarfið við Bandaríkin, útfærsla
lahdhelginnar og inngangan í EFTA. Þetta tímabil einkenndist af
miklum flokkadráttum, harðri stéttabaráttu, óðaverðbólgu og óstjóm
efnahagsmála framan af, sem vakti efasemdir um að íslendingar
kynnu að sjá fótum sínum forráð sem sjálfstæð þjóð.
Flestir stjómmálamenn em þeirrar gerðar, að það fennir fljótt í
sporin þeirra, þótt þeir hafi virst fyrirferðarmiklir í augum samtím-
aíjpa,.Eýðræðið kallar marga til þessa leiks, en fáir reynast útvaldir.
Hinir fáu útvöldu verða hins vegar í æ meiri metum hafðir, í vitund
þeirra sem á eftir koma, þegar verk þeirra em metin í hæfilegri sögu-
legri fjarlægð. Það er óhætt að slá því föstu, að Gylfi Þ. Gíslason er
einn hinna fáu útvöldu, sem vaxa mun af verkum sínum, því meir
sem fjær dregúr'sleggjudómums samtímans.
Gylfi var alla tíð umdeildur stjómmálamaður, eins og títt er um þá
sem ryðja braut nýjum hugmyndum, og beygja sig hvergi fyrir ofríki
(rötgróinna sérhagsmuna. Nú viðurkenna flestir, líka þeir sem honum
vö'ríinváð'árrdshúnastir, að hann var framsýnni en flestir samtíma-
menn hans. Þess vegna er hann nú metinn að verðleikum.
Nú sjáum við að Gylfi var tímamótamaður í íslenskum stjómmál-
um. Hann var brautryðjandi þeirrar nútíma jafnaðarstefnu, sem bygg-
ir á samspili markaðskerfis og velferðarríkis, sem flokkur hans hefúr
fylgt allar götur síðan og nú nýtur vaxandi viðurkenningar.
Gylfi var, ásamt fámennum hópi ungra hagfræðinga, pólitískur
framkvöðull að því að skipt var um gangvirkið í íslensku efnahags-
lífi, með því að hverfa frá spilltu skömmtunar- og millifærslukerfi
stjómmálaforingja til markaðsbúskapar og þátttöku í alþjóðlegu sam-
starfi, á grandvelli fríverslunar í milliríkjaviðskiptum. í þessum efn-
um var hann langt á undan samtíð sinni. Sannkallaður tímamótamað-
ur, sem skipti sköpum fyrir framtíðarþróun íslensks þjóðfélags.
Gylfi nýtur viðurkenningar sem besti menntamálaráðherra lýðveld-
issögumnar. Hann skildi öðram fremur gildi menntunar og góðs upp-
eldis og hóf Háskóla íslands til vegs og virðingar. Forystumenn í
lista- og menningarlífi þjóðarinnar líta til þeirra tíma með söknuði og
eftirsjá. Og hver kannast ekki við að heyra, í umræðu um harmkvæli
íslenskra bænda, eftir 30 ára ráðstjóm: Okkur hefði verið nær að fara
að ráðum Gylfa, í stað þess að skella við skollaeyram og líta á við-
hlæjendur sem vini.
Gylfa verður ekki aðeins minnst sem stjómmálaleiðtoga í fremstu
röð. Hann gerðist ungur brautryðjandi hagfræðikennslu við háskól-
ann og gekk í endumýjun lífdaganna í fræðum sínum, að loknum
glæsilegum stjómmálaferli. Afköst hans við rannsóknir og ritstörf
era með ólíkindum og á hann þó nægar tómstundir aflögu til að sinna
tónsmíðum og njóta fagurra Usta. Gylfi Þ. Gíslason hefúr í lífi sínu
og starfi verið hinn mikli húmanisti íslenskra stjómmála.
Á stofnfundi Grósku, samtaka nýrrar kynslóðar undir merkjum nú-
tímalegrar jafhaðarstefhu, vitnaði Þóra Amórsdóttir til orða Gylfa og
gerði að sínum:
• Ef hófsemi og heiðarleiki, ásamt virðingu fyrir sannleika og rétt-
læti, era homsteinar stjómmálalífs, verður árangurinn gott þjóðfélag.
• Hinn áttræði húmanisti á auðheyrilega greiða leið að hug og
hjarta yngstu kynslóðarinnar, sem mun ávaxta arfinn á næstu öld.
Það geta þeir einir sem era fijóir í hugsun og ungir í anda. Þess
vegna stöndum við í mikilli þakkarskuld við hinn áttræða húman-
ista.
Aðgerðir strax
Þegar jafnaðarmenn fóru með fé-
lagsmálaráðuneytið í tíð síðustu ríkis-
stjómar urðu miklar breytingar og úr-
bætur í málefnum barna. Þá hafði
ráðuneytið fmmkvæði að stofnun um-
boðsmanns bama, sem í tíu ár áður
hafði verið að velkjast í dómsmála-
ráðuneytinu án nokkurrar niðurstöðu.
Málefni bama vom flutt til ráðuneytis-
ins, framlög til bamavemdarmála tvö-
földuð, þijú ný vistheimili opnuð fyrir
böm sem leiðst höfðu úti óreglu og af-
brot. Auk þess urði miklar skipulags-
breytingar í málaflokknum, meðal
annars var bamavemdamefndir efldar
og þeim fækkað úr 160 í 80 og komið
á fót Bamavemdarstofu.
Talsverð gagnrýni hefur komið frá
á Alþingi hve oft það kemur fyrir að
ráðherrar svari illa og oft villandi fyr-
irspumum frá þingmönnum, þannig
að lítill árangur verður af þó fyrir-
spumimar lúti að brýnum þjóðfélags-
málum. Svör við fyrirspumum þing-
manna geta ef ráðuneytin leggja sig
ffam um vandaðan undirbúning þeirra
orðið tilefni til úrbóta og aðgerða á
ýmsum sviðum.
VÖNDUÐ VINNUBRÖGÐ
BARNAVERNDARSTOFU
Þetta gerðist nú, þegar félagsmála-
ráðuneytið svaraði fyrirspum minni
um kynferðislegt ofbeldi gegn böm-
um. Þökk sé barnaverndarstofu og
starfsliði hennar sem lagði á sig mikla
vinnu og lét fara fram sérstaka könnun
til að fá sem gleggsta mynd af ástand-
Pallborð
Jóhanna
Sigurðar-
dóttir
skrifar
inu. Þetta er fyrsta könnun sem gerð
hefur verið á umfangi kynferðislegs
ofbeldis gegn börnum. Flestum þar
með talið fagfólki í málefnum bama
kom á óvart sú ógnvekjandi niður-
staða sem kom fram í könnun Bama-
vemdarstofu.
Könnun Barnaverndarstofu sýnir
að, staða þessara mála er mjög alvar-
leg og ógnvekjandi. f umræðunni hef-
ur komið fram að ætla megi að aðeins
10 prósent mála þar sem böm em beitt
kynferðislegu ofbeldi komi ífam f op-
inberum göngum.
BROTALÖM í RÉTTAR-
KERFINU
Þegar til þess er litið að aðeins 10
prósent þeirra mála sem vísað hefur
verið til bamavemdamefnda á síðast-
liðnum 5 ámm fara til dómsstólanna
eða 45 af 465 málum, þá er full
ástæða til að kryfja til mergjar hvort
eitthvað sé mjög ábótavant í rann-
sóknar- ákæm og dómsferlinum, sem
Könnun Barnaverndarstofu sýnir að staða þessara mála er mjög al-
varleg og ógnvekjandi. í umræðunni hefur komið fram að ætla megi
að aðeins 10 prósent mála þar sem börn eru beitt kynferðislegu of-
beldi komi fram í opinberum göngum.
geri það að verkum að svo fáum mál-
um er vísað til dómsstólanna og sak-
fellt í. Er réttarkerfið sem við búum
við ekki sniðið fyrir þessa alvarlegu
tegund afbrota? Málin em oft orðin
gömul þegar brotaþolar hafa kjark til
að koma fram og leita réttar síns, þol-
endumir oft mjög ung böm, sönnunar-
byrðin erfið, sönnunargögn glötuð,
staðhæfmg stendur gegn staðhæfingu
og svo framvegis. Ástæða er því til að
spyija hvort sérdómsstólar séu nauð-
synlegir eða að minnsta kost að skylda
sé að dómarar með sérþekkingu á
þessu sviði ljalli um þessi mál og hafi
nauðsynlegan aðgang að fagaðilum
sem þekkja til þessara mála.
Einnig þarf að endurskoða lögin um
meðferð opinberra mála svo sem
varðandi rannsóknaraðferðir, sönnun-
arkröfur og mat á sönnunargögnum
þegar þessi mál eiga í hlut. Umboðs-
maður bama hefur sérstaklega verið
að skoða þennan þátt málsins og bera
saman löggjöf og dóma erlendis og
hér sem snerta kynferðislega misnotk-
un á bömum sem vænta má fljótlega
og ég tel mjög mikilvægt innlegg í
þetta mál.
Dómsmálaráðherra hefur haldið því
fram að beita eiga strangari refsingum
þegar um er að ræða kynferðislega
misnotkun á börnum en nú er gert.
Undir það ber að taka, enda hafa dóm-
arnir oft verið langt úr takt við réttar-
vitund almennings. En vissulega em
tvær hliðar á því máli. Hin hlið snýr
að gerendunum sem oft hafa sjálfir í
æsku verið fómarlömb kynferðislegs
oíbeldis. Þeir þurfa líka á hjálp, með-
ferð og stuðningi að halda, einmitt til
að koma í veg fyrir að þeir leiðist aftur
útí slíkan voðaverknað.
BÖRNIN LÍÐA SÁRLEGA
Fram hefur komið að mikið vanti á
stuðning og meðferðarúrræði fyrir
þolendur kynferðisafbrota. Börnin
sem verða fyrir kynferðisofbeldi og
fjölskyldur þeirra líða því sárlega.
Engin hópmeðferð stendur þolendun-
um eða fjölskyldum þeirra til boða,
áfallameðferð skortir yfirleitt hérlend-
is og lítið eða ekkert skipulag er á því
hvernig langtímameðferð í þessum
málum er veitt, sé hún veitt á annað
borð. Bömum er almennt ekki tryggð-
ur fullnægjandi stuðningur af hálfu
ríkis og sveitarfélaga og á það ekki
síst við um landsbyggðina. Skýringin
á því er vafalaust ekki síst að um
helmingur þeirra áttatíu bamavemdar-
nefnda sem nú em starfandi hafi ekki
fastan starfsmanna í þjónustu sinni og
enn fleiri hafa ekki sérhæfðu starfsliði
á að skipa. Nálægðin í litlu fámennu
sveitarfélagi gerir það að verkum að
þessi mál fá ekki viðhlítandi meðferð
eða faglega umfjöllun. Það er einmitt
mjög mikilvægt að meðferð mála á
frumstigi séu faglega unnin til að
meiri möguleikar séu síðar á rann-
sóknarferlinum að þau fá fullnægjandi
niðurstöðu.
ÚRBÆTUR FRAMUNDAN
Það var því sérstakt fagnaðarefhi að
félagsmálaráðherra boðaði í kjölfar
þessara upplýsinga stækkun barna-
verndarumdæma og betri aðbúnað
barnaverndarnefnda til að fjalla um
þessi mál, auk þess sem Bamavemd-
arstofu var falið að leggja fram sér-
stakar tillögur um aðgerðir til að bæta
alla meðferð og stuðning við böm sem
beitt em kynferðislegu ofbeldi. Dóms-
málaráðherra boðaði líka aðgerðir á
réttarfarssviðinu, sem ástæða er til, að
ætla að bæði stöðu þessara barna í
réttarkerfinu.
Kynferðisleg misnotkun á bömum
er einn alvarlegasti glæpur sem ffamin
er. Þær hroðalegu upplýsingar sem nú
hafa komið fram í þessu máli og við-
brögð ráðherra sem nú boða mikil-
vægar úrbætur í meðferð og stuðningi
við böm og bætta stöðu þeirra í réttar-
kerfinu, eiga að tryggja að Alþingi
ásamt framkvæmdavaldinu geti í sátt
komið fram ineð aðgerðir sem leiði til
úrbóta á þessu ófremdarástandi.
Höfundur er formaður Þjóðvaka.
gallerí einar