Alþýðublaðið - 12.02.1997, Page 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1997
V Í ð t Q I
■ Þorsteinn Gylfason hlaut fyrir skömmu íslensku bókmenntaverðlaunin fyrir bók sína Að hugsa á íslenzku. Kolbrún
Bergþórsdóttir náði tali af Þorsteini og spurði hann um fyrstu niðurstöðuna, uppvöxtin, heimspekina, áhrifavalda, skil-
greiningaráráttu og stofnanaveldi nútímans
Óþolinmóður maður
ætti að vera einyrki
Ég held að stjórnmálastúss eigi ekki við mig. Ég er of óþolinmóður til þess að geta orðið farsæll við einhvers konar stjórnarstörf.
Hver var fyrsta niðurstaða
sem þú manst eftir að hafa kom-
ist að?
„Þegar ég var þriggja ára bjó
ég hjá Vilmundi afa mínum og
ömmu. Ég vaknaði venjulega á
morgnana fyrir allar aldir löngu
á undan þeim og fór þá inn til
langömmu minnar, móður afa
míns, sem líka var vöknuð. Hún
sagði hún mér sögur, kenndi mér
vísur og lék við mig alls konar
leiki. Einn góðan veðurdag er
hún ekki vöknuð og mér finnst
hún öll svo undarleg. Ég hleyp
inn til afa, vek hann og segi hon-
um að koma fljótt því langamma
„hrýtir svo skrýtilega". Ég hafði
orðið vitni að dauðastund henn-
ar. Hljóðin sem ég heyrði voru
dauðahryglur.
Svo var það ekki löngu seinna
á sunnudagsmorgni að ég er að
leika við afa uppi í rúmi með
miklum ærslum. Þá rennur hon-
um £ brjóst og hleyp ég niður í
eldhús til ömmu og segi við
hana: „Amma, amma, komdu
fljótt, nú er afi dauður líka.“
Þetta er ein af fyrstu niður-
stöðum sem ég komst að í lífinu
og fyrstu kynni mín af dauðan-
um.
Trúirðu á lifeftir dauðann?
„Nei, það hef ég aldrei gert.“
Sem heimspekingur, ertu sátt-
ur við að dauðinn sé eðlilegur
hluti af mannlífinu?
„Já.“
En ertu sáttur við það sem
manneskja ?
„Líka.“
Hvaða manneskja heldurðu að
hafi haft mest áhrifá þig?
„Foreldrar mínir að sjálfsögðu
og á eftir þeim afi minn, Vil-
mundur. Vilmundur afi hafði un-
un af börnum. Hann tók ókunn
börn iðulega tali á götu og gat
gleymt sér í samræðum við þau.
Hann var mikill og góður félagi
minn, bjó til vísnabækur handa
mér og fjöldann allan af gátum.
Við höfðum mikil samskipti og
þegar ég flutti á Aragötuna sex
ára gamall komst sú venja á að
við töluðum saman í síma allan
sunnudagsmorguninn fram til
hádegis. Einhvern tímann þegar
honum þótti öll umræðuefni vera
þrotinn þá tók hann upp á því að
kenna mér Passíusálmana. Þá
lærði ég semsagt í gegnum síma
og kann hrafl í þeim ennþá.“
Var eitthvað sérstakt sem afi
þinn brýndi fyrir þér?
„Það var nú ansi margt og eng-
inn endir á. Það var oftar en ekki
í hálfkæringi eða gáska. Ég man
aldrei eftir því að hann hafi talað
alvarlega við mig, eins og til
dæmis foreldrar mínir hafa gert,
og hann hefur ugglaust gert við
sín börn. Það er ekki svo að
skilja að hann hafi ekki verið al-
Bertrand Russell: „Menn geta hald-
ið því fram að Russeli hafi verið á
villigötum í sumum kenninga sinna
og áhrif hans hafi ekki verið með
öllu holl. En ekkert af þessu tagi
haggar því að hann er minn mað-
ur.“
vörumaður. Hann bjó yfir djúpri
alvöru eins og skrif hans sýna.
En hann var líka skapheitur
maður og átti auðvelt með að
æsa sig yfir því sem gekk fram
af honum í þjóðfélaginu.
En fyrst þú ert að spyrja um
áhrifavalda þá má ég til með að
nefna eina konu, sem ég set ofar
flestum öðrum sem ég hef
kynnst um dagana. Hún var hús-
freyja á Stóra Vatnsskarði í
Skagafirði þar sem ég var í sveit
frá sjö ára aldri. Sólveig Einars-
dóttir hét þessi kona og hún
hændi mig að sér. Hún var á
milli þrítugs og fertugs þegar ég
kynntist henni, mikil vísnakona
og kenndi mér að kveðast á við
sig. Ekki alls fyrir löngu hitti ég
ráðsetta frú sem rifjaði upp að
hún hefði sem ung stúlka komið
á Stóra Vatnsskarð sem gestur.
Þá hefði ég verið þar barn og
hún veitti því athygli að hvert
sem Solla fór fylgdi ég eftir. Og
ef Solla þurfti að sýsla í eldhús-
inu þá settist ég klofvega á kistu
hjá henni, fór að skera niður
rabbabara og á meðan gengu vís-
ur á milli okkar. „Stanslausar
vísur, sama að hvaða verki var
gengið og ekkert hlé þar á,“
sagði frúin, en bætti því við að
þegar maður, sem hún kunni
ekki skil á, kom fram í dyr þá
hefði ég hætt að kveða og snúið
mér að því að hnakkrífast við
hann um pólitík.“
Ertu mjög pólitískur íhugsun?
„Nei, eiginlega ekki. Ég held
að stjórnmálastúss eigi ekki við
mig. Ég er of óþolinmóður til
þess að geta orðið farsæll við
einhvers konar stjómarstörf. Það
er miklu betra fyrir óþolinmóðan
mann að vera einyrki, þá hefur
hann ekki við neinn annan að
sakast nema sjálfan sig ef hlut-
imir ganga ekki.“
„Pabbi ykkar drep-
ur sjúklingana“
Af hverju gerðistu heimspek-
ingur?
„Þegar ég var þrettán ára
kynntist ég heimspeki fyrir til-
verkan Vilmundar afa míns. Ég
var þá að byrja að læra ensku
sem ég kunni ekki orð í. Afi hélt
formlega kennslustund sem hófst
á því að hann lét mig skrifa nið-
ur enska vísu sem hann las fyrir.
Hún var svona:
Whatever you do
Do with your might
Things done by half
Are never done right
Löngu seinna komst ég að því
að með þessari vísu hefði Jón
Hjaltalín skólameistari á Möðru-
völlum hafið fyrstu kennslu-
stundina í ensku þegar afi minn
lærði hjá honum. Síðustu tvær
línurnar fór afi minni iðulega
með, þær vom honum eins konar
lífsmottó.
Afi sagði mér að ég yrði að
læra ensku af bók og það al-
mennilegri bók. Ekkert man ég
eftir því hvernig á því stóð að
bók eftir Bertrand Russell varð
fyrir valinu. Af henni lærði ég
og náði valdi á enskunni. Heim-
spekin hefur ekki yfirgefið mig
síðan.“
En Bertrand Russell?
„Ást mín á Bertrand Russell er
æskuást og henni getur ekkert
hnekkt. Menn geta haldið því
fram að Russell hafi verið á villi-
götum í sumum kenninga sinna
og áhrif hans hafi ekki verið með
öllu holl. En ekkert af þessu tagi
haggar því að hann er minn mað-
ur.“
Þú nefndir áðan áhrif foreldra
þinna.
„Þau voru feikilega mikil. Þau
kenndu mér góða siði og héldu
að mér margvíslegasta lesefni.
Þegar ég var barn gerði pabbi
mikið af því að spila og syngja,
samdi lög fyrir mig og yngri
bræður mína og heimilið ómaði
iðulega af söng. Lög föður míns
voru heimilisgersemar og lengi
vel vissi ég ekki að þau væru
kunn utan þessara fjögurra
veggja.
Foreldrar mínir eru afar ólík
að skapgerð en þau eru samt