Alþýðublaðið - 27.02.1997, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 1997
V í ð t Q
Það er nógur fiskur hérna rétt undan
Mér hefur oft dottið í hug að
leggja þvert fyrir hafnarkjaftinn
- segir Kjartan Kjartansson, trillukarl, fangavörður og vinnufíkill með meiru
“Ég var sendur sem munaðarleysingi í sveit, á fitubeit til móðurafa míns
og ömmu á Fossá á Hjarðarnesi, þegar ég var fimm ára, og þar ólst ég
upp síðan. Við skulum hafa þetta á hreinu”. Sá sem þetta segir er stór og
kraftalegur karl, 1,88 metrar á hæð, vegur um 140 kg. og seinna á þessu
ári verður hann hálfnaður með sjöunda áratuginn. Hann ber ekki með sér
að eiga aðeins eftir rúm tvö ár í að verða löggilt gamalmenni, samkvæmt
opinberum stöðlum, og trúlega mundu margir yngri menn, jafnvel þótt
sæmilega að manni væru taldir, veigra sér við að lenda f átökum við hann.
Hann vinnur að minnsta kosti tvöfalda vinnu, er fangavörður í fullu starfi,
hefur verið það í 25 ár, en aðalstarfið hans, að eigin sögn, er að róa til
fiskjar á trillunni sinni, honum Bjargfugli RE-55, sem hann elskar meira en
flest annað og kyssir og kjassar þegar hann heldur heim að róðri loknum.
Hann heitir Kjartan og er Kjartansson.
FITUBEIT? “Ég átti að fara, skal
ég segja þér í hálskirtlatöku, en
ég var þvflíkur djöf . . . drullu-
sokkur að læknirinn sagði: “Ég
treysti þessum vesaling ekki í aðgerð-
ina, þið verðið að koma honum ein-
hversstaðar fyrir þar sem hann getur
fitnað”, og það varð úr að ég var send-
ur vestur á Breiðafjörð. Þar var ég
keyrður áfram á selspiki, selkjöti, harð-
fiski og æðareggjum eins og í sig var
hægt að láta. Ég skammast mín fyrir að
segja frá því, en það er satt að ég át þau
bæði vel og illa fengin, fékk þau soðin
hjá ömmu og ég stal þeim úr hreiðrinu
og át þau hrá undan kollunni.
Konfekt í kríuvarpinu
Kríueggin át maður eins og konfekt
beint úr hreiðrinu úti í varplöndunum.
Áður en ég var sendur vestur var ég
alltaf að stela bátum. Þetta var fyrsta
sjómennskan mín og alltaf var ég
handtekinn af lögreglunni fyrir hnupl á
bátum, þá fjögra og fimm ára, aftur og
aftur.
Mikið svakalega voru þetta annars
auðugar lendur, kríuvarpið. Það sá ekki
högg á vatni þótt ég belgdi mig út á
eggjum meðan á varpinu stóð, en ég
hafði alltaf samviskubit gagnvart
kríunni sem flögraði yfir mér grátandi
og veinandi, klagandi mig fyrir fjöld-
anum í loftinu. Mikið var þetta annars
fallegt, allt þama fyrir vestan, æðurin
kvakandi, krían gargandi og báran
hjalandi við fjörusteinana”.
Hvað eftir annað í spjalli okkar
missir Kjartan söguþráðinn og sekkur
sér ofan í minningar um æskustöðvam-
ar við Breiðafjörð, fegurð þeirra og dá-
semdir, sem hann segist hafa elskað án
þess að geta sagt það. Það er rauði
þráðurinn í minningunum þaðan, en
önnur hlið var líka til:
“Hugsaðu þér svo hvað lífið þama
var mikið þrælarí, það var heyjað á
engjum, heyjað til fjalla, heyjað úti f
eyjum seinni part sumars og haust,
jafnvel framundir jól, slegið melgresi
og stargresi, borið um borð á bakinu og
aftur upp úr bátnum upp á tún, þar sem
það var þurrkað”. Svo spunnust örlög-
in áfram:
Það er gott hljóð í vél-
inni, Kjartan
“Einu sinni sem oftar fómm við afi
til Flateyjar, þar var kaupfélagið. Á
miðri leið út, við vomm komnir niður
undir Hergilseyjarlönd, segir hann:
“Það er gott hljóð í vélinni, Kjart-
an”.
Ég áttaði mig ekki á hvað hann var
að fara, því að hann yrti aldrei á fólk.
“Jájá, þetta er fín vél”, sagði ég.
Hann skágaut augunum til hafs, eins
og hann væri hikandi við að segja
meira.
“Ég hef nú hugsað mér að arfleiða
þig að þessum bát, ef þú vildir vera svo
góður að vera hjá afa þínum, meðan
hann lifir. Ég er að fara”, sagði hann.
Það var eins og menn vissu í gamla
daga hvenær þeir fæm.
Hann vissi hvers konar bátasjúkling-
ur ég var. Það var hægt að plata mig
upp úr skónum fyrir minna en þetta.
Það var uppfylling allra minna drauma
að eignast bát einhvem tímann. Ég
gekkst undir þetta eins og menn sömdu
með handsali til foma. Það er mikill
samningur að gangast undir að vera hjá
manni meðan hann lifir. En ég stóð við
það en báturinn eltist eins og gamli
maðurinn og ég og varð ónýtur fyrir
rest og ég fór bátlaus að vestan.
Abb, stopp og hífopp
Hann afi minn, hann Sigurmundur
Guðmundsson, var afburða sjómaður.
Hann var áður skipstjóri hjá Dönum og
við némm honum því um nasir, því
hann var svo grimmgeðja sjómaður.
Það var ekki fyrir hvem mann að lynda
við hann vegna þess hvað hann talaði
lítið á sjónum. Ef hann sá eitthvert hik
á manni þegar gáð var til veðurs áður
en lagt var af stað, sagði hann aðeins:
“Er eitthvað að vanbúnaði?”
Hann kærði sig lítið um slfkt
kjaftæði, hann var að fara í róður. Ef
forhlauparinn og fokkan, ífæran og
brennslið - hann kallaði olíuna aldrei
annað en brennslið, upp á dönsku -
vom komin um borð, þá var ekki eftir
neinu að bíða. Svo sagði hann: “Abb”,
og sagði svo ekki meira fyrr en komið
var út á miðin, þá sagði hann: “Stopp”.
Þar var fæmm rennt en þegar fiskinn
dró undan eftir kannski tvo tíma, kom:
“Hífopp”. Hann meinti ekkert illt, hann
var bara svona, og maður gegndi þessu
eins og þjálfaður hermaður. Kjaftæði
var til einskis.
Það er satt að ég át
þau bæði vel og illa
fengin, fékk þau soðin
hjá ömmu og ég stal
þeim úr hreiðrinu og át
þau hrá undan koll-
unni.
Amma mín hét Kristín Kristjáns-
dóttir. Hún var systir Snæbjamar í Her-
gilsey. Afi minn í föðurætt hét Bjami
Kjartansson og var framan af bóndi
undir jökli. Þar töldu menn sig vera
Breiðfirðinga. Amma mín sagði að
hann hefði verið búskussi, þegar hann
var ekki út og suður að dytta að bátum
eða byggingum, var hann úti á sjó að
veiða fisk eða skjóta fugl. Það er alveg
ábyggilegt að ég er eins hreinræktaður
Breiðfirðingur og nokkur maður getur
verið”.
Kjartan var fyrir vestan hjá afa sín-
um og ömmu í sautján ár. Þá flutti hann
til Reykjavíkur og fann ekki rætur þar.
Hann saknaði lífsins við Breiðaijörð,
fannst lítið við að vera í bænum og
leiddist strætó og skítugur snjórinn.
Hann segist hafa verið það sem nú er
kallað “vinnualki”, sem honum finnst
vera ljótt orð. Hann fór þijá vetur á
togara, með Gunnari Þórarinssyni,
skipstjóra, sem veiddi í salt og segir að
vinnan um borð hafi verið meiri háttar
þrældómur. “En ég var svo hneigður
fyrir sjóinn og vinnuna að ég sótti í
þetta. Ég var eins og drykkjumaður
sem elskar pelann sinn. Þetta er lygi-
legt, en það er bara svona”.
Einhverja djöfullega
setningu
Ein saga af sjónum. Kjartan lækkar
róminn, eins og hann ætli að segja
leyndarmál.
“Við vomm að koma í blíðskapar-
veðri með togarann drekkhlaðinn af
saltfiski, voram stutt suðvestur af
Akranesi. Fimm úr áhöfninni voru
búnir að tilkynna að þeir ætluðu að
hætta. Ég átti bróður sem var meira
fyrir að stunda kvennafar - ekki
drykkjuskap - heldur en að stunda
vinnu. Hann var í landi. Gunnar þekkti
hann vel. Ég fór upp í brú og spurði:
“Heyrðu Gunnar minn, ekki gætirðu
tekið hann Hrafnkel Kjartansson með
þér í næsta túr?” Hann lá gjaman með
öxl og olnboga út um gluggann og
starði með ffánum amaraugum og
þessum hrotta svip íram eftir öllum
togara, hvort hann gæti ekki sagt ein-
hveija djöfullega setningu, þótt ekkert
væri að. Hann ansaði mér ekki. Þetta
vora þá launin. Ég var eini maðurinn
um borð sem smakkaði ekki vín og
flatti átján fiska á mínútu, það gat það
enginn annar. Ég var að verða vondur
og sár. Þetta er alltaf svona, ef einhver
maður stendur þokkalega uppúr er eins
og þuríi að stíga á hann. Ég var kom-
inn út á brúarvænginn og var að búa
mig undir að skella hurðinni á eftir mér
þegar hann sagði:
“Heyrðu, ég skal segja þér það kall-
inn minn”, og tóbakið flæddi út úr hoh-3-;s:í
um og út um allt, “að það er nóg að
hafa einn drullusokk um borð, þótt
maður bæti ekki öðram við.” Hann
meinti þveröfugt á við það sem hann
sagði, hann var svona helkaldur af
hræsnisgríni. Þeir vora svona þessir
karlar úti á sjó. Hann var mesta ljúf-
menni þegar hann kom í land.”
Þá steig konan ofan á
tærnar á mér
Á sumrin vann Kjartan við húsbygg-
ingar og plumaði sig sæmilega. “Það
var eins og afi sagði: “Þú þarft ekki að
vera að væla, þú sem hefur allt; fæði,
klæði, skæði og húsnæði”.. Svo kynnt-
ist hann þýskri konu, kvæntist henni og
fluttist til Þýskalands, vann þar í sex ár
og lærði rennismíði. Honum leið vel í
Achen í Þýskalandi og féll vel við
Hann kveður bátinn sinn með
kossi þegar hann fer heim.