Alþýðublaðið - 19.03.1997, Qupperneq 5

MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
ögnina Evitu
Hún var fædd 1919, ólst upp í bænum
Junín og hélt til Buenos Aires fimmtán
ára gömul, harðákveðin í að komast á
svið. Hún harkaði næstu tíu árin í
ýmsum smáhlutverkum, uns hún fann
sér vettvang í útvarpsleikritum. Fínu
frúmar í Buenos Aires héldu því síðar
fram, þegar henni hafði endanlega tek-
ist að stela senunni, jafnt sem Heilög
Evita, vemdardýrlingur hinna fátæku,
og gimsteinum prýdd glæsikona, að
hún hefði verið vændiskona á þessum
ámm. Það var hún ekki, en hún þurfti
að hafa fyrir lífinu, og sú reynsla
ásamt uppmnanum markaði pólitíska
hugsun hennar, það var hún sem
ákveðnast gekk eftir aðgerðum í þágu
hinna efnaminni. Liðsforingjamir,
starfsbræður Peróns, höfðu árið áður
gert athugasemdir við að hann skyldi
lifa í synd með þessari konu og hvatt
hann til að losa sig við hana. Hann lét
það sem vind um eyrun þjóta, en at-
hugasemdir kaþólsku kirkjunnar gátu
skipt meira máli. Það var ekki nema
eitt að gera og þau giftu sig borgara-
lega í kyrrþey, og endurtóku það svo í
vel auglýstri kirkjulegri athöfn. Gift-
ing hins iðrandi syndara tryggði hon-
um góðan stuðning kirkjunnar manna
og veitti ekki af því helstu valdahópar
landsins vom honum andstæðir. En
besta stuðninginn fékk hann óvart frá
bandaríska sendiherranum, Spruille
Braden. Hann var hatursmaður Peróns
og barðist gegn honum eins og hann
væri sjálfur í framboði og skrifaði
m.a.s. bláa bók, þar sem hann tíndi til
tengsl Peróns við fasista og nasista.
Perón svaraði með blárri og hvítri bók
(litunum í argentínska fánanum), og
stuðningsmenn hans settu fram slag-
orðið Perón eða Braden. Perón var svo
kjörinn forseti með góðum meirihluta í
febrúar 1946.
Valdatími Peróns
Stríðsárin voru blómatími í argent-
ínsku efnahagslífi og Perón tók við
góðu búi. Efnahagsstefna hans var í
þjóðlegum anda og byggðist á forystu
ríkisvaldsins. Hann hófst handa við að
kaupa út erlenda fjárfesta í samgöng-
um og iðnaði, Argentínumenn skyldi
sjálfir ráða fyrirtækjunum og innlend
iðnvæðing var eitt höfuðmarkmið
hans. Svipaðar hugmyndir voru vin-
sælar í álfunni á þessum tíma og áttu
rót að rekja afleiðinga kreppunnar.
Perón bætti líka kjör landbúnaðar-
verkamanna og stefndi að því að fjölga
smábændum, en skipting landsins var
með lénsku sniði, gífurlega stórir bú-
garðar moldríkra stórjarðeigenda sem
sjaldnast komu á búin. Minna varð þó
úr en til stóð. En fyrstu árin átti Perón
þess kost að bæta flestra hag, jafnt
verkalýðs sem hermanna, og hann
efldi félagslegt tryggingakerfí langt
umfram það sem þekktist í álfunni. Þá
var stofnuð umfangsmikil velferðar-
stofnun, sem byggði skóla, sjúkrahús,
bamaheimili og sinnti mannúðarmál-
um. Þeirri stofnun stýrði Eva og til
hennar urðu allir að greiða 2 daga laun
árlega. Verkalýðsfélögin voru undir-
staðan undir veldi Peróns og efldust
gífurlega, bæði að pólitísku valdi sem
og fjárhagslega.
Á fyrstu valdaárum sínum var Perón
með bólgið veski og gat splæst á hvem
mann. Hann naut þess að leika hinn ör-
láta höfðingja. Þegar lengra leið
minnkaði hins vegar olnbogarýmið,
efnahagslífið þoldi ekki jólasveinstil-
burði forsetans. I nýlegri bók eftir þrjá
frjálshyggjusinnaða blaðamenn, Plinio
Apuleyo Mendoza, Caríos Alberto
Montaner og Alvaro Vargas Losa, er
því haldið fram að hann hafi klætt
Argentínu úr skyrtunni. Þar er á ferð
orðaleikur, sem þarfnast skýringar. Á
einum útifundi þeirra Perónhjóna
höfðu margir fundarmenn farið úr
skyrtunni í hitanum, og upp frá því var
farið að kalla stuðningsmenn þeirra
“los descamisados”, hina skyrtulausu.
Perónhjónin notuðu svo hugtakið í
pólitískri merkingu, þau vom frelsarar
þeirra sem enga áttu skyrtuna. Nokkuð
til í því, en þegar til lengri tíma er litið
á fullyrðing frjálshyggjublaðamann-
anna líka rétt á sér. Það er líka ljóst að
hinn þjóðlegi belgingur, sem var fylgt
eftir með uppblásinni ræðumennsku,
átti líka hlut að stórversnandi efna-
hagsástandi. Hin erlenda fjárfesting
átti að vera af hinu vonda og því þurfti
að kaupa útlendingana út. En það var
ekki einungis að innistæður ríkisins
færu í þá framkvæmd, heldur var
rekstur þessara risavöxnu ríkisfyrir-
tækja líka með öllum þeim göllum
sem samkeppnisleysinu fylgja.
Á fjölmennum fundi perónista í
ágúst 1951 var samþykkt að bjóða
Perón fram í kosningunum 1952, og
Eva skyldi verði varaforsetaefni hans.
Samkvæmt stjómarskránni frá 1853
mátti enginn gegna forsetaembætti tvö
kjörtímabil í röð, en það hafði verið
græjað í nýju stjórnarskránni 1949.
Öllu byltingarkenndari var áætlunin
um framboð Evu til varaforsetaemb-
ættisins. Konur höfðu fyrst öðlast
kosningarétt fyrir tilverknað Peróns og
allt var þetta innan ramma hinnar nýju
stjórnarskrár, en kirkjunnar mönnurn
og hernurn, tveimur mikilvægum
stuðningsaðilum Peróns, var ekki
skemmt yfir þessurn tíðindum. Það
sem olli mestum hryllingi meðal liðs-
foringja og hershöfðingja var sá
möguleiki að Eva gæti orðið forseti og
þar með æðsti yfirmaður argentínska
hersins. Kona yfirmaður hersins! Þeir
sendu sveit manna til Peróns og sögðu
honum að þetta gæti einfaldlega ekki
gengið. Og Perón lúffaði, en vann yf-
irburðasigur í forsetakosningunum.
Eva Perón lést hins vegar úr krabba-
meini í júlí 1952. Eins og við mátti bú-
ast var dauði hennar nýttur til hins
ýtrasta, útför hennar var sú viðhafnar-
mesta í argentínskri sögu. Þeir sem
ekki báru sorgarklæði, misstu vinnuna.
Risavaxið grafhýsi var byggt í elsta
verkamannahverfmu í Buenos Aires.
Dýrkunin á Evu hafði staðið í nokkur
ár, en nú tók steininn úr, og kaþólskir
leiðtogar horfðu áhyggjufullir til þessa
nýja goðs sem varpaði skugga á allt
gamla dýrlingasettið. Þess utan hafði
velferðarstofnun Evu eiginlega ýtt
góðgerðarstarfi kirkjunnar út í hom.
Hallar undan fæti
Erfiðleikar í efnahagslífi gerðu
Perón ekki lífið léttara og sú spilling
sem fylgdi valdakerfi hans varð æ aug-
ljósari. Þannig var skipað í flestar
stöður eftir pólitískum lit, og sjaldnast
farið eftir getu og hæfileikum. Allt em
þetta kunnugleg einkenni einræðis-
ríkja (og reyndar víðar), en það olli
mikilli ólgu meðal háskólastúdenta
þegar hálf- og ómenntaðir perónistar
voru skipaðir prófessorar í ýmsum
greinum. Persónudýrkun og pólitísk
innræting var og í stalínskum stíl. Op-
inber valdbeiting varð æ algengari og
perónistar réðu yfir skipulögðum
glæpagengjum sem vom send á and-
stæðingana eftir þörfum. En þeim
fjölgaði og af ýmsum ástæðum. Árið
1954 gerði Perón hjónaskilnaði lög-
lega og leyfði starfrækslu vændishúsa,
auk þess sem hann dró úr áhrifum
kirkjunnar í skólastarfi. f júní 1955
fjölmenntu kaþólikkar urn götur Buen-
os Aires undir heilögu yfirskini, en
gangan breyttist fljótt í mótmæli gegn
Perón. Skömmu síðar gerðu foringjar
úr hemum loftárás á forsetahöllina.
Perón slapp en mörg hundruð manns
biðu bana. í september 1955 hóf hers-
höfðinginn Eduardo Leonardo upp-
reisn í þeirri gegnkaþólsku borg Cór-
doba og mannfjöldi þyrptist út á götur
til að sýna stuðning sinn við uppreisn-
ina. Hún breiddist út og Perón leitaði
hælis í skipi frá Paraguay og hélt á vit
átján ára útlegðar.
Eins og áður var getið var Perón
engu að síður áfram einn helsti áhrifa-
maðurinn í argentínskum stjómmál-
um, eða réttara sagt, minningin um
fyrstu stjómarár hans var huggun
harmi gegn undir þeim herforingja-
stjómum sem á eftir fylgdu. En á því
eina ári sem hann stjómaði 1973-74
tókst honum næstum því að eyðileggja
þær minningar með öllu. 1. maí 1974
var mikill mannfjöldi samankominn á
Maítorginu við forsetahöllina í Buenos
Aires og margir fylgismanna Mont-
oneros, sem var vinstrisinnuð ung-
mennahreyfing perónista. Ungmennin
hrópuðu til Peróns:”Hvað er í gangi
hershöfðingi? Er alþýðustjómin full af
górillum?” (górillulíkingin er gjama
notuð um afturhaldsmenn í Suður-
Ameríku, ekki síst í hemum). Þá
missti Perón stjórn á sér og öskraði á
móti;”Hálfvitar, leiguþý, skeggjúðar”.
Tveimur mánuðum síðar dó hann.
Máske eða máske ekki
Perón átti margt skylt með hinum
suður-amerísku einræðisherrum síð-
ustu tveggja alda, sem litu á sig sem
upplýsta og stranga feður sem þyrftu
að ala upp baldin börn. Einnig er auð-
velt að benda á fasísk einkenni á stjóm
hans og aðferðum. En að því upp töldu
má líka benda á deilur hans og aftur-
haldssamrar kirkju og lög hans um
kosningarétt kvenna, auk fram-
kvæmda hans í tryggingamálum. Og
þar kemur að þætti Evu Duarte. Sann-
leikurinn er sá að hún var byltingar-
maðurinn, Perón var bara klókur tæki-
færissinni og blaðurskjóða í þeim sam-
anburði. Kosningaréttur kvenna var
hennar verk og það var hún fyrst og
fremst sem rak á eftir uppbyggingu
velferðarinnar. Hún talaði ekki um
góðverk, eins og tíðkast hafði hjá
kirkjunni, heldur réttindi hins almenna
borgara. Völd hennar vom í rauninni
byltingarkenndur áfangi í hinu argent-
ínska karlrembuþjóðfélagi (og þurfti
svo sem ekki Argentínu til) og þá ekki
síður hvemig hún beitti þeim. Valda-
tími þeirra hjóna verður því ekki af-
greiddur með einfeldningslegum for-
múlum, og það vissi Vigfús Guð-
mundsson sem ferðaðist um Argentínu
1957. Hann skrifaði í bókinni Framtíð-
arlandið:
“Mér skilst að rekinn sé hér sterkur
áróður gegn Peron á margan hátt. En
hann lifir nú í útlegð norður í Venezu-
ela og kvað græða þar of fjár. Máske á
hann ádeilumar skilið og máske ekki
að öllu leyti”.

&
Fróðleikur um land og þjóð
Landshagir, ársrit Hagstofunnar, hefur að geynta
mikinn fjölda athyglisverðra og aðgengilegra
upplýsinga um llest svið þjóðfélagsins; mann-
fjölda, laun. verðlag, vinnumarkað, framleiðslu,
heilbrigðismál, menntamál o.fl.
Verð 2.200 kr.
Hagtíðindí
Haglíðindi eru mánaðarrit Hagstofunnar. I þeim
birtast reglulega yfirlit um utam íkisverslun.
fiskafla, þróun peningamála, ýntsar vísitölur,
greinar um félagsmál, ferðamenn o.fl.
Ársáskrift 3.500 kr. Einstök liefti kr. 350.
Umhverfistölur - ísland og Evrópa
Ritið inniheldur tölulegan samanburð á
umhverfistölum milli Islands og annara Evrópu-
ríkja. Upplýsingarnar eru settar fram í einföldum
töflum og myndritum ásamt stuttum
skýringartextum sem gefur kost á auðveldu
yfirliti. Verð 600 kr.
Utanrikisverslun fslendinga
I ritinu Utanrt'kisversli.n 1995 eftir tollskrár-
númerum eru uppiýsingar utn utanríkisyiðskiþti
Islendinga árið 1995. Handhægt rit fyrir þá sem
stunda innflutning eða útflutning og einnig fyrir
framleiðendur sem eru í samkeppni við inn-
flytjendur.
Verð 2.200 kr.
Vinnumarkaður
I ritinu Vinnumarkaður 1995 er fjallað um
atvinnumál, atvinnuleysi, vinnustundir o.fl.
Handhægt og greinargott rit um íslenskan
vinnumarkað.
Verð 1.000 kr.
Hringið í síma 560-9860
og fáíð sendan ítarlegan útgáfu- og
þjónustubækling Hagstofunnar!

I lagstofa íshmds
Skucgasundi 3
150 Reykjavík S. 560 9800 Brét'as. 562 3312
www.stjr.is/hagst o t'a
Eva Perón lét byggja mikinn skemmtigarð fyrir börn og mátti þar sjá
hvernig menn byggju í öðrum heimshlutum.