Alþýðublaðið - 15.04.1997, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUUDAGUR 15. APRÍL 1997
Brautarholti 1 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot Guðmundur Steinsson
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Björgunarmaður deyr
Ungur varðskipsmaður leggur líf sitt í hættu við að bjarga slös-
uðum félaga sínu.Hann tapar. Tilfinningamar sem lát vandalauss
manns vekja við slíkar aðstæður eru undarleg blanda sorgar, auð-
mýktar, - jafnvel djúps þakklætis. Þjóð í nábýli við duttlungafulla
náttúru getur ekki annað en barmafyllst af þakklæti til þeirra sem
eru reiðubúnir að leggja líf sitt í hættu fyrir náungann á stund hinn-
ar miklu neyðar.
Varðskipsmaðurinn lét eftir sig 26 ára gamla ekkju, og efalaust
hefur engum komið annað í hug en samfélagið sjái að minnsta kosti
til þess að hún geti án verulegra áhyggjna af fjárhag sínum haldið
áfram að ala upp böm þeirra beggja, og raða í friði saman brotum
lífs sem í bili hefur beðið vemlega hnekki. En hver er raunvem-
leikinn? Hann er svona:
Kona sem bjó við tiltölulega gott fjárhagslegt atlæti stendur í
vetfangi uppi slypp og snauð. Hún fær ekki einu sinni að syrgja í
friði, því svo rangsnúið er réttlætið, að lögin ganga í lið með dauð-
anum, og á sama augnabliki og hann hrifsar frá henni manninn,
hirða þau af henni allar veraldlegar eigur.
Dánarbætur ekkjunnar em aðeins 644 þúsund krónur. Það er í
sjálfu sér hlægileg upphæð, og fráleitt að ríkið skuli ekki betur
tryggja framtíð maka björgunarmanna sem látast á þess vegum við
hættustörf á hafí úti. Þetta er þeim mun nöturlegra þegar upplýst
er, að bæði lögreglumenn og slökkviliðsmenn, sem einnig vinna
hættuleg störf, búa við miklu betri tryggingar. Að sönnu þurfa þeir
að greiða hluta iðgjalda aukatrygginga sinna, en ríkið greiðir þó
stærstan hluta þeirra. Mestu skiptir, að þama er um óþolandi og
óverjandi mismunun að ræða.
Mál ekkjunnar hefur einnig bmgðið ljósi á alvarlegan ágalla
gildandi laga, sem að minnsta kosti alþýðu manna var tæplega ljós
áður, hvað sem lagakrókamönnum líður. Hjónin bjuggu í íbúð, sem
var skráð á nafn mannsins, en vom hinsvegar ekki formlega gift. Af
þessum sökum nýtur ekkjan ekki erfðaréttar heldur rennur búið
óskipt til bamanna. Það þýðir að hún má ekki sitja í óskiptu dánar-
búi, einsog heimilt væri ef um formlegt hjónaband þeirra hefði ver-
ið að ræða. Þetta skiptir öllu um fjárhagslega afkomu hennar.
Ekkjan, sem hefur lagaskyldu til að tryggja framfærslu bama
sinna, þarf nú að greiða þeim leigu. Framhjá því kemst hún einfald-
lega ekki, því ákvæði laga ganga ríkt eftir því, að ekki sé gengið á
eign ófjárráða bama. Lögskipaður fjárhaldsmaður bama hennar
verður því nauðbeygður til að ganga ríkt eftir því að ekkjan greiði
sínum eigin börnum leigu, jafnvel þó það ýti henni á vonarvöl.
Leiguna hefði hún hinsvegar ekki þurft að greiða, hefði eiginmað-
urinn dáið í formlegu hjónabandi þeirra. Hin formlega staða sam-
búðarinnar ræður hér úrslitum.
Þetta mál vekur fjölmargar spumingar: Að því er dánarbæturn-
ar varðar hljóta menn að velta fyrir sér, hvað valdi hinum furðulega
lágu bótagreiðslum? Hvernig stendur líka á því, að varðskipsmenn
hafa margfalt verri tryggingar en björgunarmenn í landi? Hvar er
sómakennd ríkisvaldsins í þessu máli - ætlar það að láta lúsarbæt-
umar til ekkjunnar verða einu aðstoð þess við fjölskyldu, sem fóm-
fýsi og hetjulund fyrirvinnunnar leiddi til þessarar erfiðu stöðu?
Dómsmálaráðherra segir að málið verði athugað. Það verður sann-
arlega fylgst með þeirri athugun.
Sömuleiðis er Ijóst, að það er rík þörf á því að endurskoða þær
réttarreglur sem gilda um óvígða sambúð. Mjög margir standa í
þeirri trú, að hún veiti sama rétt og vígð sambúð. Þetta stafar af því,
að innan skattkerfisins og almannatryggingakerfisins er búið að
færa stöðu beggja sambúðarformanna í sama horf. En ef slitnar upp
úr sambúð, eða annar aðilinn deyr, þá gilda hvorki reglur erfðarétt-
arins né skiptareglur hjúskaparlaga. Þetta þarf að skoða vendilega í
ljósi þess máls, sem hér hefur verið reifað.
í dag skiptir hinsvegar mestu, að ríkisvaldið geri upp þann sið-
ferðilega reikning, sem það á ógreiddan við fjölskyldu varðskips-
mannsins. Það misbýður sómakennd fólks, ef ríkisvaldið lætur það
afskiptalaust að fjölskylda hans hrekist á kaldan klaka. Þannig er
ekki Island í dag.
skoðanir
Atvinnuleysið og jafnaðarmenn
Atvinnuleysið er án efa stærsta
vandamál Evrópu í dag - og lítil von
til að úr rætist á næstunni. Það er
staðreynd að atvinnuleysið minnkar
ekki nauðsynlega við hagvöxt og
þegar þar við bætist að hagvöxtur er
lítill sem enginn er ekki von á góðu
ástandi í atvinnumálum. I Svíþjóð,
sem slapp við atvinnuleysi að mestu
fram á þennan áratug, er atvinnuleysi
nú um 12% og minnkar ekkert þrátt
fyrir bættan efnahag. Atvinnuleysi í
Evrópulöndum er að meðaltali það
sama og í Sviþjóð. Helsta vandamál
Svía er að tryggja það að laun í land-
inu hækki ekki meira en í öðrum
Evrópulöndum, og að launahækkanir
þeirra sem eru í vinnu verði ekki á
kostnað þeirra sem eru að leita sér að
vinnu. I öðrum Evrópulöndum er
sömu sögu að segja: þjóðfélögin eru
klofin á milli þeirra sem eru á vinnu-
markaðnum og hinna sem ekki kom-
ast inn á hann. Sveigjanleiki vinnu-
markaðarins er lítill, sem bitnar helst
á ungu fólki, konum og minnihluta-
hópum.
Pqjlborð |
Hermannsson
Atvinnuþáttaka - at-
vinnuleysi
Raunar er erfitt að bera saman at-
vinnumál á milli landa, meða annars
vegna þess að erfitt er að skilgreina
og mæla atvinnuleysi á nákvæman
hátt. Það skiptir einnig miklu máli
hver atvinnuþáttakan almennt er í
hverju landi, þ.e. hversu stór hluti
þjóðarinnar er á vinnumarkaðnum
eða að leyta sér að vinnu. Sérstaklega
er það miklivægt að athuga sérstak-
lega hversu stór hluti kvenna vinnur
utan heimilis. Það er því alveg hugs-
anlegt að mikill fjöldi starfa verði til
án þess að atvinnuleysi minnki neitt
að ráði.
Síðustu árin hafa flest Evrópuríki
reynt að spoma við atvinnuleysinu
með því að draga úr atvinnuþáttöku
fólks, sérstaklega með því að hvetja
til lægri eftirlaunaaldurs og .frf að-
gerða af ýmsu tagi, þar sem fólk fer
jafnvel í heilt ár út af vinnumarkaðn-
um og einhver atvinnulaus tekur
þeirra stöðu á meðan. Umræður um
styttingu vinnutímans eru einnig líf-
legar í Evrópu og nú nýlega lýsti
Göran Person forsætisráðherra Svía
því yfir að stefna bæri að styttingu
vinnutímans í Svíþjóð.
Ekki er líklegt að aðgerðir af þessu
taginu hafi mikil áhrif á atvinnuleys-
ið almennt og nú þegar hafa Evrópu-
þjóðir, með Þjóðverja í broddi fylk-
ingar, snúið við blaðinu varðandi
lækkaðan eftirlaunaaldur. Kostnaður
við slíkt er einfaldlega allt of mikill
og skilar ekki þeim árangri sem að er
stefnt. Umræður um styttingu vinnu-
tímans er auðvitað mikilvæg - sér-
staklega í landi eins og Islandi þar
sem fólk vinnur allt of mikið - en hún
verður að vera á öðmm forsendum
en þeim að atvinnuleysið minnki eitt-
hvað að ráði við slíkar aðgerðir.
Ráðþrota jafnaðar-
menn?
Þetta ástand í atvinnumálum er
auðvitað sérstaklega alvarlegt fyrir
jafnaðarmenn í Evrópu, en hefð-
bundinn sósíaldemókratismi er ná-
tengdur hugmyndum um vinnu sem í
æ minna mæli eiga við í nútíma hag-
kerfi. Kratar í Evrópu hafa því átt
jafn erfitt - og jafnvel erfiðara - með
að eiga við atvinnuleysið og allir aðr-
ir. Á íslandi hefur umræða um at-
vinnuleysi verið öll hin furðulegasta
þegar litið er á málið frá sjónarhóli
Evrópu - enda ekki bmnnið jafn heitt
á okkur eins og flestum öðmm. Það
er þó alveg ljóst að vandamálin eru
ekki ósvipuð þegar öllu er á botninn
hvolft, enda líkist hið litla íslenska
hagkerfi æ meira nágrönnum okkar.
Islensk vinstri hreyfing stendur nú
á tímamótum og umræða um samein-
ingu hávær. Hættan er sú að slík sam-
eining eigi sér stað á gmndvelli
lægsta mögulega samnefnara, sem
hindri frekar en auðveldi þá nýsköp-
un í íslenskum stjómmálum sem þörf
er á. Stjómmál snúast að verulegu
leyti um að skapa samstöðu um
ákveðin markmið og gildi og síðan
að skapa farveg fyrir nýjar hugmynd-
ir. Uppsprettan að sameiningarhug-
myndinni virðist liggja í því fyrr-
nefnda, en með öllum ráðum verður
að koma í veg fyrir að það gerist á
kostnað hins síðamefnda. Stórir
stjómmálaflokkar í Evrópu - krata-
flokkarnir þar ekki undanskildir -
eiga sífellt erfiðara með að standa á
trúverðugan hátt fyrir stóran hluta
kjósenda í því fjölhyggjusamfélagi
sem við búum við í dag - hvað þá
heldur að vera farvegur fyrir nýjar
hugmyndir. I hugum margra kjós-
enda á Vesturlöndum, em stjóm-
málaflokkar nútímans risaeðlur úr
fortíðinni og æ færri - sérstaklega
meðal ungs fólks - sína starfi þeirra
virkan áhuga.
Nóg er af spámönnum með töfra-
lausnir á atvinnuleysisvandanum og
horfa þá gjaman til Nýja-Sjálands og
Bandarikjanna. Nú er það óumflýj-
anleg staðreynd að störfum hefur
fjölgað mjög I Bandaríkjunum síð-
asta áratuginn, á meðan slíkt hefur
ekki gerst í Evrópu. Þeir sem vilja
taka upp bandarískt kerfi í Evrópu
gleyma hins vegar að reikna með
þann félagslega kostnað sem fylgir
hinu bandaríska kerfi og gerir það
næsta ólíklegt að það verði tekið upp
í Evrópu. Evrópsk verkalýðshreyfing
hefur á hinn bóginn átt fá svör við at-
vinnuleysinu önnur en þau að horfa
til fortíðar og festast í vamarstöðu.
íslensk verkalýðshreyfing er þar eng-
in undantekning, þó þjóðarsáttin hafi
án efa á sínum tíma komið í veg fyr-
ir mikið atvinnuleysi á íslandi.
Atvinnuleysisvandinn gerir þá
kröfu til jafnaðarmanna að hugsa
málin frá nýjum sjónarhóli. Em ís-
lenskir jafnaðarmenn til í tuskið?