Alþýðublaðið - 08.05.1997, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 8. MAÍ1997
EMÐUKIMO
Brautarholti 1 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýöublaösútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot Guðmundur Steinsson
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Sameining jafnaðar-
manna
Aukin samvinna er á dagskrá jafnaðarmanna í ólíkum flokkum.
Fátt hefur sett eins skýr mörk á pólitíska umræðu síðasta misseris !
og einmitt lírafan um hana. Sameining er krafa ungs fólks, sem fæst
kýs að starfa í afmörkuðum pólitískum einingum, og skilur ekki
hvað greinir flokkana að. Það er eðlilegt, því munurinn millum
þeirra er í flestum málaflokkum minni, en munurinn innan þeirra.
Sé horft til Verkamannaflokksins, sem nýlega vann stórkostlegan
sigur í Bretlandi, þá er hægt að fullyrða, að í skoðanamunurinn inn-
an hans að minnsta kosti jafn mikill og milli íslensku A-flokkanna.
A-flokkamir eru tæplega rekstrarhæfar einingar í stjómmálum
dagsins. Alþýðuflokkurinn er besta dæmið um það. Hann er fastur
í vítahring smæðarinnar, sem hann nær ekki að brjótast út úr. Þar
ræður ekki stefnan úrslitum, heldur stærðin. Flokkurinn heldur
uppi nútímalegri stefnu, sem nýtur fylgis langt út fyrir raðir flokks-
manna, og jafnhliða hefur hann haft á að skipa leiðtogum sem
njóta virðingar fyrir yfirburða reynslu. í kosningum hefur hann eigi
að síður setið fastur í 10-15 prósenta fylgi, með einni undantekn-
ingu á síðari áratugum.
Veigamikill hluti skýringarinnar liggur í því að að fjölmargir
kinoka sér við að kjósa smáflokka, sem hafa takmarkaða mögu-
leika á að komast í ríkisstjóm. Hvar á til dæms frjálslynt fólk að
kasta atkvæði sínu? Það fylgir í raun viðhorfum Alþýðuflokksins, j
en þegar til kastanna kemur fylgir það Sjálfstæðisflokknum að mál-
um. Astæðan er ekki síst sú, að fjölmargir láta ekki ítrastu sannfær-
ingu ráða heldur fremur, hvar líklegast sé að atkvæði þess hafi áhrif
á landsstjómina. Það kýs stóran flokk. Því verður heldur ekki neit-
að, að frjálslynt fólk hefur með þessu getað sveigt Sjálfstæðisflokk-
inn í átt til frjálslyndis síðustu áratugi, þó nú hafi orðið skil á þeirri
þróun.
Vissulega er ekki hægt að flokka Alþýðubandalagið sem frjáls-
lyndan flokk með sama hætti og Alþýðuflokkinn. Fjarri því. En
flokkurinn er eigi að síður að hníga í átt til aukins frjálsræðis. For-
maður þess hefur sagt berum orðum, að rétt sé að draga úr ríkisaf-
skiptum, og hefur sett fram allt önnur viðhorf í utanríkismálum en
áður hafa ríkt í Alþýðubandalaginu. Meiru skiptir þó, að þróunin
hjá öllum þorra ungs fólks hnígur að farvegum aukins frjálslyndis
í ætt við þá stefnu, sem skóp stórsigur Verkamannaflokksins í Bret-
landi.
Stöðnun felur í sér dauða í stjómmálum. Flokkur sem ekki þró-
ast í takt við breyttan tíma á það á hættu að sjá kynslóðimar skyndi-
lega sneiða hjá sér. Breski Verkamannaflokkurinn sá það byrja að
gerast, áður en Tony Blair og hans skoðanasystkin snéra þróuninni
við. Alþýðubandalagið, alveg einsog aðrir stjómmálaflokkar, verð-
ur þróast og breytast í takt við tímann ef það ætlar ekki að daga
uppi.
Þetta skilja margir forystumanna Alþýðubandalagsins. Svavar
Gestsson er dæmi um þetta. Lesi menn bók hans Sjónarrönd og síð-
an ræðuna sem hann flutti á fundi Alþýðuflokksins og Alþýðu-
bandalagsins á sameiginlegum fundi þeirra fyrsta maí, komast þeir
ekki hjá því að sjá í hvorutveggja mikilvægar stiklur á þróunarbraut
stjórnmálamanns. Svavar Gestsson er dæmi um forystumann í Al- 1
þýðubandalaginu, sem nálgast hugmyndina um stóran flokk sam-
einaðra jafnaðarmanna með öðrum hætti en áður, - og fordóma-
minni.
Alþýðuflokkurinn þarf að sama skapi að gera sér grein fyrir því,
að sé honum alvara með áherslu sinni á sameiningu, þá þarf hann
að sýna virðingu fyrir sögu og viðhorfum þeirra aðila, sem hann
vill tengjast. Hann getur ekki sett öðrum skilyrði, eða stól fyrir
dymar. Hann þarf líka að leggja við hlustir, nálgast gamla andstæð-
inga af gætni, og leggja - líkt og Svavar Gestsson gerði í ræðu sinni
- áherslu á það sem sameinar.
Mestu skiptir þó, að hin sögulegu ágreiningsefni flokkanna era
ekki lengur fyrir hendi. í flestum málum hafa þeir nálgast. Frjáls-
lyndi Alþýðuflokksins, djúp tengsl Alþýðubandalagsins við verka-
lýðshreyfinguna, kvenfrelsisáhersla Kvennalistans ásamt mýmörg-
um smásprotum sem tilheyra laufskrúði jafnaðarstefnunnar eru
efniviður í nýjan stjórnmálaflokk morgundagsins.
Það er ekki lengur spurt hvort, heldur hvenær.
skoðanir
Lesið í sjónkann
Úlfhildur Dagsdóttir bókmennta-
fræðingur skrifaði grein í DV í tilefni
af árlegum grátdegi Bókarinnar þar
sem hún benti á að bækur væru ekki
í útrýmingarhættu en hins vegar væri
brýnt að hætta að umgirða þær síkj-
um eins og gert er í Þjóðarbókhlöð-
unni, enda þjálfaði bóklestur annan
skyldan eiginleika og ekki síður
brýnan: læsi á það sem hún kallar
„táknfræði umhverfisins“.
I þessu sambandi bendir Úlfhildur
á að sögumar em víðar en í bókunum
- músíkmyndbönd séu að verða æ
sögulegri og auglýsingar séu famar
að innihalda einhvers konar örsögur.
Fín grein. En getur verið að Úlf-
hildur sé full hógvær? Hvað er sjón-
varpið annað en allsherjar sagnafa-
brikka? Er eitthvað annað í sjónvarp-
inu en frásagnir? Nei.
Sérhver auglýsing og sérhvert
músíkmyndband geymir í djúpgerð
sinni dálitla sögu þótt á yfirborðinu
séu einungis hoppað á stiklum, tæpt á
nokkmm aðalpersónum og helstu
frásagnarliðum; framleiðendumir
Pallborð
J
treysta einmitt á læsi viðtakendanna
og sleppa úr sögunni öllu nema því
allra nauðsynlegasta. Þetta er eins og
hárfínasti ímagismi: allt skafið burt
nema það sem þarf til að kveikja á
okkur. Þeir geta treyst því að við les-
endur/áhorfendur fyllum án þess að
hugsa nokkurn tímann út í það inn í
söguna: einhvers staðar í sagnahólfi
heilans fer útbúnaður í gang um leið
og við sjáum konu á gangi með sítt
hár, mann á gangi í fráhnepptum
frakka, par í bíl í landslagi, stúlkur í
dalverpi... Og þessi útbúnaður smíð-
ar utan um þessar manneskjur ein-
hvers konar fmmstæða sögu um
óskasteininn.
Við sjáum sjálf um að búa til æv-
intýrið...
Allar auglysingar em um venju-
lega manneskju sem einn góðan veð-
urdag fann óskasteininn. Kannski er
óskasteinninn Goodyear- hjólbarði,
kannski Pamphers-bleia, kannski
Homeblest-kex. Allar auglýsingar
byrja á orðunum: Einu sinni var...
Einu sinni var fjölskylda sem átti
Libbýs tómatsósu og hún var sam-
hent, einu sinni var stelpa og hárið
hennar var ömurlegt en svo kynntist
g a I I e r i t
hún nýja Elvítalsjampóinu. Allar
auglýsingar skiptast í fortilveru sem
einkennist af skorti, ástleysi, örygg-
isleysi og svo aftur ástand þar sem
allt er fullkomnað. Allar auglýsingar
eru byggðar upp í kringum andstæð-
ur og átök, erfiðleika og loks farsæl-
an endi. Hið sama gildir vitaskuld
um rokkvídeóin, sem eðli málsins
samkvæmt eru „hæfilega væld“. Þar
eru myndljóðin, þar er meðvituð
Sjónvarpsþulan er um-
fram allt Sjarasade,
sagnakonan fagra úr
Þúsund og einni nótt
sem tengir ævintýrin
saman fyrir okkur; hún
er völvan vitra; hún er
spákonan með kúluna
- hún verður að vera
kvenkyns vegna
kveneðlis frásagnar-
listarinnar...
brenglun skilningarvitanna, þar er
endastöð módernismans. En þrátt
fyrir alla stælana og þrátt fyrir hið
þrotlausa ráf nútímamannsins í frá-
hnepptum frakka um vegleysur stór-
borgarinnar í þessum vídeóum, eig-
um við ekki í nokkrum vandræðum
með að lesa þau: Einu sinni voru
strákur og stelpa. Einu sinni voru
karl og kerling í koti sínu. Einu sinni
voru þrír grísir.
Einu sinni var ég. Og ég var á
labbi í Madrid og sá skyndilega
mannsöfnuð. Þegar ég gáði að sá ég
að allir stóðu og horfðu á rokkvídeó í
glugga. Þau voru þögul. Þetta var í
árdaga rokkvídeóanna og fólkið
starði heillað á hraðklippt frásagnar-
brotin þar sem gefin voru í skyn sam-
tímis öll ævintýrin sem amma hafði
sagt í gamla daga. Síðan þá hef ég
aldrei getað horft á þessa listgrein
nema þögula.
Munum: sjónvarpið er sagnavél.
Þulan á skjánum sem segir okkur
dagskrá kvöldsins er ævintýri út af
fyrir sig - nærvera hennar sendir frá
sér ótal önnur skilaboð en þau hvað
sé á dagskrá. Með leyfi: hver notar
þuluna til að fá að vita hvað sé í sjón-
varpinu í kvöld? Allir gá í blaðið.
Nei: sjónvarpsþulan er umfram allt
Sjarasade, sagnakonan fagra úr Þús-
und og einni nótt sem tengir ævintýr-
in saman fyrir okkur; hún er völvan
vitra; hún er spákonan með kúluna -
hún verður að vera kvenkyns vegna
kveneðlis frásagnarlistarinnar...
Og allar fréttimar líka eru sögur,
eru skáldskapur, era val einhverra úr
óreiðu veraleikans sett upp skipu-
lega, með upphafí, miðju og endi,
skúrkum og hetjum, andbyr og með-
vindi, hverja frétt má hæglega setja
upp í líkön Greimasar. Munum: sér-
hver frétt á rót að rekja til sálará-
stands þess sem segir hana, er um-
fram allt heimild um hann. Fréttir
Ólafs Sigurðssonar um alþjóðasam-
særi umhverfissinna geyma umfram
allt frásögn um hans hugarheim. Og
svo framvegis... Þetta era allt frá-
sagnir og það má hafa gaman af þeim
eða þykja lítið til þeirra koma eða
yppta öxlum, það eina sem við verð-
um alltaf að muna er að þetta era allt
frásagnir, allt þjóðsögur og ævintýri.