Alþýðublaðið - 08.05.1997, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR 8. MAI 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
V Í ð t Q I
Það væri fróðlegt að heyra skoðun þingmanna á því hvað þeim finnst um það að í nútíma réttarríki sé í gildi 75
ára gömul iöggjöf um endurupptöku mála og samkvæmt henni geta nokkrir hæstaréttardómarar komið saman á
lokuðum fundi og ákveðið sín á milli um endurupptöku mála án þess að þurfa að rökstyðja niðurstöðu sína.
dómsmálaráðuneytisins, fangaverði,
rannsóknarlögreglumenn, dómara og
fleiri. Flestir gáfu þá skýringu að
þeim þætti ekki við hæfi að tjá sig
meðan málið væri í athugun hjá
Hæstarétti."
En hver var afstaða þessara ein-
staklinga til gerð myndarinnar?
“Það var greinilegt að margir voru
fyrirfram búnir að gefa sér þá for-
sendu að niðurstaða rannsóknar okk-
ar yrði neikvæð fyrir þá. Mér finnst í
sjálfu sér athyglisvert að menn hafi
gefið sér þá forsendu."
Hvað segirðu um þá gagnrýni að í
myndinni hafi of mikið verið gert úr
harðrœði við sakborninga?
“Þær lýsingar byggja á frásögn
starfsmanna Síðumúlafangelsisins. í
harðræðisskýrslu lýstu þrír fanga-
verðir því að föngunum hefði verið
haldið vakandi á nóttunni, farið inn í
klefa þeirra og þeini hótað. Einn
fangavarðanna skýrði frá því að farið
hefði verið inn í klefa Tryggva Rún-
ars eina nóttina og honum sagt að
hann væri sífellt að hrópa upp úr
svefni nafn stúlku sem fannst látinn í
Vík í Mýrdal. Þegar fangaverðirnir
höfðu komið margsinnis inn til hans
var hann farinn að trúa þessu. Það
endaði með því að þeir sögðu við
Tryggva að hann hefði líklega drepið
þessa stúlku. Þeir komu ineð þá til-
lögu að líma grisju fyrir munninn á
honum til að kæfa hljóðin. Tryggvi
samþykkti það og hafði grisjuna um
munninn það sem eftir lifði nóttu og
fram á morgun.
Fangaverðir skýrðu frá því að
Sævar Ciecelski hefði verið tekinn
upp á fótunum og látinn dingla
þannig. Einnig sögðu þeir frá því að
slökkvari Sævars hefði verið af-
tengdur þannig að ljós logaði sífellt í
klefa hans til að halda honum vak-
andi. Hlynur Þór Magnússon fanga-
vörður sagði okkur það sem við
höfðum áður fregnað, að Sævar, sem
er haldinn vatnshræðslu, hefði verið
kaffærður í álvaski.
Ég er ekki að fullyrða að þetta séu
staðreyndir, en þetta eru frásagnir
viðkomandi sjónarvotta, opinberra
starfsmanna. I myndinni sviðsetjum
við þessar frásagnir, nokkrar án út-
skýringa. Það gerðum við af tillits-
semi við þann fangavörð sem kom
með ítarlegustu lýsinguna í harðræð-
isrannsókninni á sínum tíma. Það var
kona sem við höfðum samband við
og hún sagðist hafa frá ýmsu öðru að
segja. Hún sagðist ætla að skýra nán-
ar frá því þegar hún kæmist á eftir-
laun undir lok árs, en henni entist
ekki aldur til því hún varð bráðkvödd
fyrir skömmu."
Frásagnir vitna bera með se'r að
mannréttindi hafa verið brotin á sak-
borningum. Ætti það eitt sér ekki að
duga til endurupptöku málsins?
“Ég er hvorki lögfræðingur né rétt-
arsálfræðingur. Ég get eingöngu tal-
að út frá minni réttlætiskennd og
henni er misboðið. Ég held að það
sama eigi við um réttlætiskennd
fólksins í landinu.
f umræðuþættinum um daginn sátu
nokkrir af helstu sérfræðingum
landsins í lögum og réttarsálfræði og
töldu að ekkert hefði komið fram í
þessum þáttum sem sýndi fram á að
falskar játningar hefðu verið knúnar
fram. Þetta var mat þeirra þrátt fyrir
upplýsingar um harðræði í Síðu-
múlafangelsinu, nýjar upplýsingar
um áhrif einangrunarvistar á dóm-
greind fólks og nýja og breytta vitn-
isburði margra þeirra sem komu við
sögu málsins. Að réttarsálfræðingi
finnist ekki líkur á því að þama hafi
verið um falskar játningar að ræða
finnst mér býsna merkilegt."
Þú telur þá að þeir einstaklingar
sem hlutu dóm fyrir morð hafi verið
saklausir?
“Mér finnst tímaskekkja að velta
því fyrir sér hvort þeir eru sekir eða
saklausir. Málið snýst um það hvort
sannað hafi verið á sínum ti'ma að
þeir væru sekir, og hvort málið fái
staðist fyrir dómi eða hvort það sé
hrunið."
Eg held að það hafi slegið fleiri
áhorfendur en mig hvað það virtist
vera Ittið rými fyrir mannúð og sam-
úð hjá nokkrum þeirra sem tóku þátt
t umrœðuþœttinum í kjölfar sýningu
myndanna. Þeim virtist vera mest í
mun að verja kerfið sem þeir starfa í.
“Þeir eru í allt annarri aðstöðu en
ég- Ég var svo ungur þegar atburðim-
ir áttu sér stað að ég mundi ekkert
eftir umfjölluninni og hafði enga
skoðun á þeim áður en ég hóf vinnu
við heimildarmyndina. Þetta em
menn sem upplifðu atburði með ein-
urn eða öðrum hætti, em núna starf-
andi í kerfinu og í því hlutverki að
verja það réttarfarskerfi sem við
búum við í dag, og þeir gera það
meðal annars með því að draga úr
áhrifum þessa máls. Því ef þetta mál
verður tekið upp að nýju, sem ég trúi
að verði, þá dugir ekki að segja,
svona var þetta þá, en svona er þetta
ekki lengur. Margir þeirra aðila sem
þama komu mikið við sögu á öllum
stigum málsins em enn við störf.
Komist menn að þeirri niðurstöðu að
urn réttarmorð hafi verið að ræða á
eftir að skapast gríðarlegt vandamál
þegar menn átta sig á því hversu
margir menn í lykilstöðum í réttar-
farskerfinu á Islandi eru undir. A
endanum er þetta spuming um það
hvort við höfum eitthvað lært og
hvort við höfum eitthvað þroskast.
Hvað með þátt fjölmiðla á sínum
tíma?
“Það sem hefur kornið mér einna
mest á óvart við athugun á þessu
máli er að það skyldi geta gengið
svona lengi öll þessi ár án þess að
nokkur rannsóknarblaðamennska
Sigursteinn ásamt
samstarfsmönnum sínum.
hafi farið í gang. Ég furða mig mjög
á því að fjölmiðlar skyldu ekki setja
spumingarmerki við ýmislegt sem
var að gerast inni í Síðumúla."
Þérfinnstfjöhniðlar hafa brugðust
íþessu máli?
“Mér sýnist það.“
Ertu ánœgður með þátt Þorsteinn
Pálssonar í umrœðuþœttinum?
“Já, ég er það. Þorsteinn er skyn-
samari en svo að hann fari að halda
uppi vömum fyrir eitthvað sem ekki
er hægt að verja. Ég held að hans af-
staða í þessu máli muni ýta undir það
að menn hreinsi til í garðinum hjá
sér.“
Það var skoðun nokkurra þeirra
sem þátt tóku í umrœðuþœttinum að
of mikið hefði verið gert úr pólitísk-
um áhrifum málsins.
“í þessari heimildarmynd höfðum
við takmarkaðan tíma til að gera
grein fyrir öllum þáttum málsins og
eitt af því sem ég hefði viljað gera
betur grein fyrir er pólitíski þáttur-
inn. I utandagskrárumræðu sem fór
fram á Alþingi á sínum tíma um
Guðmundar- og Geirfinnsmálin var
ýjað að því að dómsmálaráðherra
hefði aðstoðað við að hylma yfir
meintum morðingjum og tekið þátt í
því að hindra morðrannsókn. Ég held
að það þurfi ekki mikla stjómmála-
spekinga til að gera sér grein fyrir
því að slíkar ásakanir er háalvarlegt
pólitískt mál.
Fréttaflutningur erlendra blaða
endurspeglar alvöru þessa máls. I
Sunday Times í Bretlandi var sagt að
dómsmálaráðherra og flokkur hans
væri tengdur morðmáli. ftkniefna-
smygli og fjársvikum. I Washington
Post var tekið svo til orða að á Is-
landi væri Watergate mál í gangi.
Eini munurinn á Watergate í Banda-
ríkjunum og Watergate á Islandi væri
sá að enginn hefði verið drepinn í
Watergate í Bandaríkjunum. I
Abtzeilung zum Sontag er skýrt frá
því að vestrænir stjómarerindrekar
hafi talið að ríkisstjóm fslands væri í
fallhættu beinlínis vegna þessara
mála.
Við skýrðum frá þessu í þættinum
og þegar allt þetta er lagt saman á ég
mjög erfitt með að sjá að við höfum
gert of mikið úr pólitíska þættinum."
Finnst þér að stjómmálamenn
œttu að knýja á um að þetta mál
verði tekið upp.
“Stjómmálamenn ættu að hafa
sem minnst afskipti af dómsvaldinu,
en það er stjómmálamanna að sjá til
þess að hér verði sett lög sem tryggi
að það endurtaki sig ekki að dæmdur
maður, sem telur að á sér hafi verið
brotið og hefur til þess ýmis veiga-
mikil rök, skuli ár eftir ár reka sig á
veggi, fá enga faglega aðstoð, ein-
ungis þau svör að engin ástæða sé til
endumpptöku á máli hans.
Það væri fróðlegt að heyra skoðun
þingmanna á því hvað þeim finnst
um það að í nútíma réttarríki sé í
gildi 75 ára gömul löggjöf um endur-
upptöku rnála og samkvæmt henni
geta nokkrir hæstaréttardómarar
komið saman á lokuðum fundi og
ákveðið sín á milli um endumpptöku
mála án þess að þurfa að rökstyðja
niðurstöðu sína. Mér finnst að þing-
menn ættu að sjá sóma sinn í því
áður en þingið fer í frí, að breyta lög-
unum þannig að fjallað verði um
beiðnina um endumpptöku málsins í
opnu þinghaldi þannig að almenningi
og fjölmiðlum gefist kostur á að
fylgjast með málflutningi og rökum
með og á móti.“
Að lokum, er víst að þessi um-
deildu mál séu morðmál?
“I mínum huga er það alls ekki ör-
uggt. Annars hef ég ekki myndað mér
mótaða skoðun á því. Núna er aðalat-
riðið að menn leiti svara við því hvort
þær dómsniðurstöður sem fengnar
vom á sínum tíma séu á rökum reistar.
Mitt mat er að þær hafi ekki verið það
og enn síður í dag eftir að nýjar upp-
lýsingar hafa litið dagsins ljós. 740
blaðsíðna dómur Hæstaréttar finnst
mér til einskis nýtur í dag, nema til að
skoða sem söguleg mistök."