Alþýðublaðið - 14.05.1997, Blaðsíða 4

Haraldur Jóhannsson, hagfræðingur hefur
tekið saman.
S
IKína undir lok 19. aldar, einkum
eftir ósigur þess í stríði við Japan
1894-95 og hertöku Shandong-
héraðs af hálfu Þýskalands 1897-98,
var farið að setja fram og binda vonir
við samfélagslegar umbætur að vest-
urlenskri fyrirmynd. Sumarið 1898,
frá 11. júm' til 21. september, setti
keisarinn Guang Xu, að frumkvæði
embættismanns, Kang You-wei, ein
umbótalög af öðrum. í lok þess 103
daga skeiðs var keisaranum steypt og
öll umbótalögin úr gildi felld nema
um stofnun Peking- háskóla.
Tveimur árum síðar, 1900, stóð
hemaðarlegt leynifélag, svonefndir
„boxarar" fyrir uppreisn í Peking, -
með vitorði keisara-stjómarinnar -
sem beindist gegn útlendum sendi-
ráðum í borginni. Uppreisn þessi var
síðan barin niður af herflokkum stór-
veldanna og þá með samþykki keis-
arastjómarinnar. Grófu þeir atburðir
enn undan trausti og virðingu keis-
arastjómarinnar, sem skipulegt andóf
var hafið gegn. Fimm áram síðar,
1905, utanlands, á fundi í Tokyó,
vora nokkur umbótafélög saman
felld í samtök, Tong Meng Hui, und-
ir forsæti helsta forystumanns þeirra,
Sun Yat- sen. Eitt helsta kjörorð þess
var: Steypum Manchu-keisaradæm-
inu, stofnum lýðveldi, jöfnum land-
eignir.
í Wuchang 10. október 1911 var
hafin uppreisn (í tilefni af upptöku
ríkisins á jámbrautum) sem breiddist
út um allt landið. Foringjar hersins í
Peking, undir forystu Yuan Shi-kai,
knúðu þá hirðina til afsals keisaran-
legs valds í hendur þeirra.
Þjóðleg vakning
Til þjóðfundar liðlega 900 fulltrúa
í Nanking var efnt í árslok 1911 að
framkvæði Tong Meng Hui. Þjóð-
fundurinn útnefndi Sun Yet- sen, þá
staddan utan lands, til forseta. Að
samkomulagi við Yuan Shi-kai tók
hann útnefningunni til bráðabirgða
eða fram til endanlegs valdaafsals
keisara-ættarinnar, sem varð sex vik-
um síðar, 12. febrúar. Varð Yuan Shi-
kai síðan forseti ríkisstjómarinnar í
Peking fram til andláts síns 1916, en
á þeim fjóram áram gengi ýmis fylki
í reynd undan ríkisstjóminni, einkum
í suðurhluta landsins.
I fyrri heimsstyrjöldinni, 1914-18,
sagði Kína í ágúst 1917 Þýskalandi
og Austurríki stríð á hendur og gekk
þannig til liðs við bandmenn. Um
200.000 kínverskir verkamenn fóra
þá til starfa í Evrópu, en framan af
öldinni hafði sagt til iðnvæðingar í
landinu, sem efldist á styrjaldaráran-
um. Við friðargerðina í Versailles
1919 endurheimti Kína þó ekki yfir-
ráð fyrir Shandong- héraði, heldur
vora þau falin Japan. Því mótmæltu
stúdentar í Peking með kröfugöngu
4. maí 1919. Næstu vikur fóra náms-
menn í ýmsum borgum að dæmi
þeirra. Um miðjan mánuðinn snerast
stjómvöld gegn þeim og handtóku
um 1130 þeirra. Hófu verkamenn þá
verkfall i Shanghai og í borgum í
landinu sunnanverðu. Þykir sú mót-
mælaalda hafa markað þjóðlega
vakningu.
Kuomintang stofnað
Fyrir ríkisstjóm Yuan Shi-kai
hafði Sun Yat-sen um tveggja ára
A þingi Kuomintang í Kanton í janúar 1924, hinu fyrsta svonefndra þjóð-
þinga fiokksins, voru úr hópi kommúnista kjörnir þrír miðstjórnarmenn og
sex varamenn í miðstjórn, á meðal þeirra Mae Tse-tung.
skeið umsjón með jámbrautum, en
lét síðan af samstarfi við hana. Hóf
hann þá endurskipulagningu umbóta
samtaka MM2. Utan lands, í Japan
23. júní 1914, stofnaði hann Kín-
verska byltingarflokkinn, Chung-hua
kuo-min tang. En um það leyti mun
Sun Yat-sen hafa leitt hugann að
hemaðarlegri leið til að koma á þing-
ræðislegu lýðveldi í Kína. Liðlega
hálfu öðru ári síðar, snemma árs
1916, hlaut Sun Yat-sen allmikinn
fjárstuðning frá velunnara í Japan,
Kuhara Fusunaosuke.
í Kanton 1. september 1917 kom
saman um sjöttungur fulltrúanna á
þjóðfundinum í Nanking fimm árum
áður og setti þar upp fylkisstjóm. Að-
eins ári síðar sagði Sun Yat-sen um
sinn við hana skilið. í mótmælaöld-
unni í maí 1919 var honum ekki alls
kostar að skapi, að námsmenn
reyndu yfirleitt að vekja upp þjóð-
emiskennd á meðal allra stétta sam-
félagsins, en hugur (hans) beindist að
myndun lítils forystuliðs, úrvaldsliðs
sannnefnds, til að hefja upp agaða og
stefnufasta byltingarhreyfingu. Hálfu
ári síðar, í október 1919, endurskipu-
lagði Sun Yat-sen byltingarflokk
þjóðemissinna og breytti nafni hans í
Kínverska þjóðemisflokkinn,
Chung-kuo kuo-min tang. I árslok
tók hann aftur við forystu fulkis-
stjómarinnar í Kanton, sem hafði
raunar herforingja að bakhjarli.
Sun Yat-sen tekur
Kanton
Orðsending frá Georgi Chicherin,
þjóðfulltrúa utanríkismála í Rúss-
landi, barst Sun Yat-sen 28. ágúst
skuár Deng Xiaoping
Deng Xiaoping, - Teng hsiao-
ping að fyrra rithætti, - fæddist 22.
ágúst 1904, í Kína suðvestanverðu,
í þorpi, Paifang, í fylkinu Sichuan.
Faðir hans bóndi, átti þar tíu hekt-
ara jörð. Forfeður Deng í karllegg
höfðu um tvö hundrað áram flust
þangað frá Kína sunnanverðu og
því mælt á mállýskuna hakka.
Ferðin til Frakklands
Bamaskólagöngu hóf Deng
fimm ára gamall, en ellefu ára gam-
all var hann settur á eins konar
gagnfræðaskóla og haustið 1919,
þá 15 ára gamall, á nýstofnaðan
menntaskóla í Chungking, sem
undirbjó nemendur undir náms- og
starfsdvöl í Frakklandi, en þarlend-
is vora um 30.000 kínverskir verka-
menn á þriðja áratugnum. Ásamt
föðurbróður, honum þremur áram
eldri, hélt Deng til Frakklands í
september 1920.
Þá um haustið fór Deng í skóla í
Bayeux í Normandie, en í ársbyijun
1921 fór hann í vinnu. í fyrstu vann
hann í vélsmiðju, Le Creusot, bæ á
milli Lyon og Parísar, næst í hjól-
barðaverksmiðju, þá á veitingahúsi
og loks í bflasmiðju Renault í Bill-
ancourt, einu úthverfa Parísar. Vet-
urinn 1922- 25 gat hann kostað sig
í þrjá mánuði á menntaskóla í
Chatillon sur Seine.
Kunningskapur við Zhou En-lai
Verkalýðsfélögum kynntust hinir
ungu kínversku náms-verkamenn í
Frakklandi og gengu jafnvel í þau. í
upphafi þriðja áratugarins var rúss-
neska byltingin mjög til umræðu í
þeim, og greip byltingin hugu
sumra þeirra. Einn samverkamaður
og vinur Deng í Le Creusot, Zhao
Shiyen, hafði aðhyllst Marxisma og
vakið áhuga hans á sósíalisma. I
París var Deng samtímis helsta for-
ystumanni ungra kommúnista í
Frakklandi, Zhou En-lai frá október
1921 til febrúar 1922, en hann
nefndi Deng síðan „eldri bróður",
því kínverska virðingarheiti.
í júní 1923 var Deng kjörinn í
stjóm franskra aðildarfélagsins að
Kínverska sósíaliska æskulýðssam-
bandinu og gerðist jafnffamt starfs-
maður þess. Aðra skrifstofu hafði
það ekki en lítið herbergi Zhou En-
lai á 17 rae Godefrey við Place d
‘Italie í París. Útgáfu blaða hóf fé-
lagið þó í febrúar 1924, en þá hafði
„þjóðfylking" þjóðemissinna og
kommúnista verið mynduð. Varð
Deng starfsmaður deildarinnar í
Lyon, en nokkur hundruð Kínverja
unnu þá í Le Creusot og allmargir í
grennd við Saint Etienne. Til París-
ar fór Deng eftir mótmælagöngu
kínverskra náms-verkamanna að
sendiráði Kína í París 14 júní 1925,
eftir að sex verkfallsmenn höfðu
verið skotnir í verkfalli í Shanghai.
Eftir þá mótmælagöngu var um
fimmtíu náms-verkamönnum vísað
úr landi og um eitt hundrað aðrir
héldu heim frá París. Fékk Deng
aftur vinnu í bflasmiðju Renault í
Billancourt. En snemma árs 1926,
þá á 22. aldursári, fór hann þaðan til
Rússlands. @millifyrirsögn:Aust-
urlandaskólinn
Fyrstu vikur sínar í Moskvu var
Deng á Kommúniska háskóla erfið-
ismanna Austurlanda, en innritaðist
síðan í Sun Yat-sen Háskólann, er
saman stóðu rússneski kommún-
istaflokkurinn og Kuomintang. Við
hann vora þá um 200-300 nemend-
ur. Rektor Háskólans var Karl
Radek og aðstoðar-rektor var „Pa-
vel Mif‘, er um sig safnaði hópi
áhugasamra kommúnista, sem
hugðu á byltingarstarf. í Kína vora
þeir síðan nefndir „heimkomnu
námsmennimir" eða „hinir tutttugu
og átta“, og réðu þeir miklu um
stefnu Kínverska kommúnista-
flokksins frá 1931 til 1935. f þeim
hópi var Deng ekki.
Atburðir í Kína norðanverðu
urðu til þess, að Deng hélt heim í
árslok 1926. Þá um sumarið hafði
her þjóðfylkingarinnar, bandalags
þjóðernissinna og kommúnista,
haldið norður á bóginn frá Kanton
til að sameina Kína með hervaldi.
Einn þriggja helstu herforingjanna í
Kína norðanverðu, Feng Yuxiang,
var þjóðfylkingunni hliðhollur, en
hann átti í átökum við hina herfor-
ingjana tvo og hafði farið halloka
framan af árinu.
Peng Yuxiang fór til Moskvu, þar
sem hann dvaldist í þrjá mánuði.
Gegn fyrir heiti um að ganga til liðs
við þjóðfylkinguna og að taka póli-
tíska erindreka upp í her sinn, hlaut
hann þar umbeðinn stuðning. Var
Deng einn þeirra pólitísku erind-
reka, sem til hers hans vora sendir.
Til Kína fór hann um Mongólíu. Til
Xian, þá höfuðstöðva Feng, kom,
kom hann í febrúar 1927.