Alþýðublaðið - 14.05.1997, Blaðsíða 7

HPP
MIÐVIKUDAGUR 14. MA1 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
f r é t t i r

Söfci*'
7
Málaliöar milljónamæring-
anna urðu heimaskítsmát
■ Sjávarútvegsráðherra keypti skýrslu af tveimur hag-
fræðingum um „veiðigjald og skattbyrði byggðarlaga“. í
framhaldi efndi ráðherrann til ráðstefnu á Akureyri undir
slagorðinu: „Er veiðigjald byggðaskattur?“ Flokksmenn
ráðherrans í hópi þingmanna og sveitarstjórnarmanna
áttu síðan að vitna um niðurstöðurnar. Þannig átti að
ganga endanlega frá kröfunni um veiðleyfagjald fyrir
einkaleyfi til fiskveiða innan lögsögunnar. En vopnin
snerust í höndum áróðursmeistaranna, segir Jón Baldvin
Hannibalsson í viðtali við Alþýðublaðið
Það er ráð að spyrja fyrst hvort
landsbyggðin eigi sjávarútvegsfyrir-
tœkin?
“Manstu eftir ljósmyndinni sem
birtist í blöðum frá aðalfundi Útgerð-
arfélags Akureyringa? Hverjir sátu
þar á fremsta bekk? Sjón er oft sögu
ríkari. Þar sátu eigendur fyrirtækis
sem í eina tíð var Bæjarútgerð Akur-
eyringa. Það voru fulltrúar Burðaráss,
Sölumiðstöðvarinnar, Hlutabréfa-
sjóðsins, Vátryggingafélagsins, Skelj-
ungs og annarra fjármagnsfyrirtækja.
Af hverju eru þessir fjármagnseigend-
ur og aðrir að fjárfesta í útgerðarfé-
lögum? Áður fyrr var sífellt verið að
tala um að útgerðin væri á hausnum,
væri skuldug upp fyrir haus og ætti
ekki bót fyrir rassinn á sér. Þá áttu fáir
jafn bágt í þjóðfélagsumræðunni og
útgerðarmenn. Það var talað um grát-
kór útgerðarinnar og forsöngvarinn í
grátkómum var yfirleitt Kristján
Ragnarsson, en honum lætur betur en
öllum öðmm að eiga bágt í fjölmiðl-
um.
Af hveiju er ég að rifja þetta upp?
Vegna þess að skýrsla frá tveimur yf-
irlýstum andstæðingum veiði-
leyfagjalds uppi í Háskóla ruglar fólk
í ríminu um það hverjir borga skatta,
hver er hvur og hvað er hvurs og hver
borgar hvað.“
Nefndu mér dœmi um rangfœrslu f
þessari skýrslu.
“Höfundar skýrslunnar láta eins og
landshlutar borgi skatta. Flettu upp í
skattskránni og athugaðu hvort lands-
hlutar borgi skatta. Landshlutar borga
ekki skatta. Einstaklingar borga skatta
og fyrirtæki borga skatta, að minnsta
kosti ef vel gengur, allavega eigendur
þeirra. Svo láta mennimir eins og
samasemmerki sé annars vegar milli
fyrirtækja og eigenda þeirra og skatt-
greiðenda eða íbúa landshluta hins-
vegar.
Þeir em með látalæti. Þeir láta eins
og það sé gefið að handhafar ókeypis
veiðiheimilda séu endilega þeir sömu
og þeir sem að lokum veiða fisk. En
framsai veiðiheimilda þýðir að menn
geta verslað með heimildimar. Það
geta því verið allt aðrir sem veiða
fiskinn en þeir sem fá honum úthlut-
að. Og það er ekki þar með sagt að
þeir, sem eiga skip og skrá kvótann
séu þarmeð hinir sömu og þeir sem
landa fiskinum. Guggan var alla tíð
skráð á Isafirði, en landaði ekki ugga
þar seinustu árin.
Allt er þetta með ólíkindum. En að-
alatriðin em þessi: Nú em þeir sem
fjárfesta og kaupa hlutabréf að kaupa
stóran hlut í stómm útgerðarfyrirtækj-
um og em þarmeð að eignast hlut í
fiskveiðiarðinum."
Og þessi fiskveiðiarður, hversu
mikill er hann?
“Sérfræðingar í Háskólanum meta
þennan fiskveiðiarð núna upp á 5 ca.
milljarða og þeim reiknast svo til að
hann geti farið allt upp í 30 milljarða
með vaxandi styrk fiskistofna,
óbreyttu kvótakerfi og framsali veiði-
heimilda. Fiskveiðiarðurinn er arður
sem verður til fyrir einkaafnot af auð-
lind, þegar aðrir em útilokaðir frá að-
gangi, og skilyrði sköpuð fyrir að
sækja afla með lágmarkskostnaði.
Hann er tiltölulega nýr og hann er af-
leiðing af ákvörðun stjómvalda. Hann
varð til við það að Alþingi og ríkis-
stjóm lokaði aðganginum
að fiskimiðunum og
heimilaði þeim tiltölu-
lega fáu, sem fengu
ókeypis aðgang að fiski-
miðunum, jafnframt að
versla með veiðiheimild-
imar innbyrðis. Áður var
arðinum sólundað í ótak-
markaða sókn í takmark-
aða auðlind.
Deilan um veiði-
leyfagjaldið snýst ein-
faldlega um það hvort
það sé skynsamlegt, ég
tala nú ekki um siðlegt,
að nkið úthluti völdum
hópi fólks fiskveiðiarðin-
um og veiðiheimildir
gangi síðan kaupum og
sölum milli fjársterkra
einstaklinga sem sækjast
eftir vaxandi arði en eig-
andi auðlindarinnar að
lögum, þjóðin, fær ekkert
í sinn hlut.“
“Kerfi þeirra hefur leitt
til þess að veiðiheim-
ildirnar eru nú þegar
uppurnar í um tug
sjávarplássa á íslandi.
Það er búið að selja
þær til útgerðarfyrir-
tækja og burt úr pláss-
unum. Fólkið situr þar
uppi með verðlítil hús
og mikil hafnarmann-
virki. Það er hinn
raunverulegi „byggða-
skattur".
En dreifist fisks’eiðiarðurinn ekki
smám saman til almennings í landinu
f gegnum þá skatta sem útgerðarfyrir-
tœkin borga ?
“Við skulum líta á það. Borga út-
gerðarfélögin ekki tekjuskatt? Jú, þau
borguðu 235 milljónir í fyrra. Borga
þau ekki þróunargjald? Jú, reyndar.
Borga þau ekki veiðieftirlitsgjald? Jú,
einnig það. Og allt í allt er þetta innan
við milljarður á ári.
Borga útgerðarfyrirtækin eitthvað
til sveitarfélaga? Nei, þau borga ekk-
ert útsvar. Borga þau þá ekkert til
byggðanna? Nei. Græða byggðimar
þá ekkert á fiskveiðunum? Nei, ekki
af skatttekjum. Fá einstaklingamir
sem í byggðarlögunum búa þá eitt-
hvað af fiskveiðiarðinum? Nei, það
kemur ekkert í þeirra hlut.
Hvemig stendur á því að sjávarút-
vegsfyrirtækin borga nær enga skatta?
Skýringin er sögð sú að þau séu
skuldug. Það er ekki eina skýringin.
Sá sem leigir til sín veiðiheimildir
gjaldfærir þær samkvæmt skattalög-
um sem kostnað við að afla tekna og
fær þann kostnað dreginn frá skatti.
Sá sem kaupir varanlegar veiðiheim-
ildir eignfærir þær og afskrifar á
nokkmm ámm, þótt þær séu sameign
þjóðarinnar, og endumýjanleg auð-
lind.
Útgerðarfélögin borga ekki skatta.
En hvað fá þau í sinn hlut frá skatt-
greiðendum? Þau fá niðurgreiðslur á
launum sjómanna upp á 1,6 milljarð.
Og hver borgar kostnaðinn við land-
helgisgæsluna, hafrannsóknir og upp-
byggingu hafna? Það eru skattgreið-
endur. Með öðmm orðum, sjávarút-
vegsfyrirtækin borga nettó engan
skatt en fá frá skattgreiðendum um-
talsverðar fjárhæðir í margvíslegu
formi.
Fiskveiðiarðurinn dreifist ekki til
almennings. Hann dreifist til þeirra
sem fengu honum úthlutað ókeypis
og síðan til þeirra fjársterku einstak-
linga í þjóðfélaginu sem em að
tryggja sér hlut í vaxandi fiskveiði-
arði með hlutabréfakaupum í stóm út-
gerðaríy ri rtækj un u m. “
Stuðningsmenn veiðileyfagjalds
segja að það sé þegar inni í kerfinu.
Hvernig þá?
“Þeir sem fá heimildimar ókeypis
mega selja þær öðrum innan ársins,
leigja þær frá sér og leigja þær til sín.
Verulegt veiðileyfagjald er greitt nú
þegar, það er rétt, það er bara ekki
greitt réttum eigendum, það er greitt
öðmm útgerðarmönnum. Spumingin
er um dreifinguna á arðinum. Sjó-
menn em núna píndir til þess að sætta
sig við, til þess að halda vinnu, að
gefa eftir af sínum hlut við kaup á
veiðiheimildum til útgerðar. Fá þeir
einhvem arð af veiðiheimildunum?
Nei. Þeir eru ýmsir orðnir leiguliðar í
kerfinu.
Hvernig gekk fiskverkakonum að
fá 70.000 króna lágmarkslaun? Ekki
vel. Hvers vegna? Meðal annars
vegna þess að kvótaverðið er orðið
svo hátt að það endurspeglast í hrá-
efnisverðinu til fiskvinnslunnar, sem
er rekin með tapi. Vegna þess að land-
vinnslan rís ekki undir gríðarlega háu
verði á kvótum. Með öðrum orðum,
geta fyrirtækjanna til að borga mann-
sæmandi laun er nú þegar minni
vegna þess að kvótaverðið á veiði-
heimildum er svo hátt.“
Er veiðileyfagjald hagkvœmur
gjaldstofn?
“Rökin fyrir því að veiðileyfagjald-
ið sé skynsamlegt úrræði og hag-
kvæm gjaldtaka hefur best verið sett
fram af Ragnari Ámasyni sem segir
að öfugt við flesta skatta sem hafi
slæm hliðaráhrif þá sé veiði-
leyfagjaldið einfalt í framkvæmd. Ef
tekjuskattur er til dæmis of hár, þá
dregur hann úr vinnuvilja fólks og
vinnuframlagi. Of hár virðisauka-
skattur dregur úr neyslu eða hvetur
mjög til undandráttar. Veiði-
leyfagjaldið er auðinnheimt og hefur
engar slíkar hliðarverkanir. Og það
hækkar ekki verð á kvótum, því það
verð er ákveðið á mark-
aðnum. Það er þess vegna
kjörinn gjaldstofn. Ef það
síðan leiðir til þess að
hægt verði að ráðstafa
tekjunum í þágu byggð-
arlaga eða til þess að
draga úr vaxandi ójöfn-
uði í tekjuskiptingunni í
þjóðfélaginu þá er auðséð
að þetta er hagkvæm
gjaldtaka. Og þetta er
nota bene ekki venjuleg-
ur skattur, heldur gjald-
taka fyrir einkaleyfi."
Skoðanakannir sýna
að 75 prósent þjóðarinn-
ar styður veiðileyfagjald,
en stjómvöld virðast ekki
viljafara að vilja þjóðar-
innar.
“Meirihluti almenn-
ings í landinu hefur skilið
að þetta er sjálfsögð rétt-
lætiskrafa. Sérhagsmuna-
hópamir hafa launaða
“Ef veiðileyfagjaldið
yrði innheimt, þannig
að hluti af fiskveiði-
arðinum, sem verður
til fyrir einkaleyfi ríkis-
ins, rynni til skatt-
greiðenda, þá myndu
einstaklingar njóta
þess í skattalækkunum
hvar sem þeir búa á
landinu.“
áróðursmenn á sínum snæmm eins og
til dæmis Kristján Ragnarsson og
Bjama Hafþór Helgason, sem era
gerðir út til þess að réttlæta það sem
ekki verður réttlætt. Sérhagsmuna-
hópamir fundu að mjög hallaði á þá í
almenningsálitinu. Kerfi þeirra hefur
leitt til þess, eins og ungur hagfræði-
nemi var að færa rök að í lokaprófsrit-
gerð sinni, að veiðiheimildimar era
nú þegar uppumar í um tug sjávar-
plássa á íslandi. Það er búið að selja
þær til útgerðarfyrirtækja og burt úr
plássunum. Fólkið situr þar uppi með
verðlítil hús og mikil hafnarmann-
virki. Það er hinn raunveralegi
„byggðaskattur".
Nú er það svo, að aflaheimildir
verða ekki bundnar við byggðarlög.
Það stenst ekki af hagkvæmnisástæð-
um. En tekjunum af veiðileyfagjald-
inu má ráðstafa í þágu fólksins á
landsbyggðinni, og tryggja þannig að
það fái eitthvað í sinn hlut af fisk-
veiðiarðinum. Höfundar skýrslunnar
taka fram, að þeir taka enga afstöðu
til þess, hvemig arðseminni er ráð-
stafað.
Sérhagsmunahópamir sáu að svo
mjög hallaði á þá í almenningsálitinu
að þeir ákváðu að grípa til örþrifa-
ráða. Nú átti að beita reikningskúnst-
um til að sanna það, sem ekki er unnt
að sanna; að þeir sem sannanlega fá
ekkert í sinn hlut af fiskveiðiarðinum,
einstaklingamir í byggðarlögunum,
sjómennimir og fiskverkakonumar,
þetta fólk yrði allt í einu fyrir gífur-
legum búsiíjum, ef íjármagseigendur,
sem eiga hlutabréf í stórútgerðarfyrir-
tækjum, færa að borga skatta. Þeir
fengu aðstoð úr óvæntri átt, frá Stein-
grími J. Sigfússyni sem flutti kostu-
lega ræðu á Akureyri um það að hags-
munir fyrirtækjanna og fólksins í
byggðarlögunum fari alltaf saman.
Einhver tuldraði ofan í bringu sína:
„Er hann Steingrímur J. Sigfússon
Sjálfstæðismaður?" Nei, hann á víst
að vera róttækur sósíalisti. En þama
hafði hann snúið öllu á haus, skjátlast
þó skýr sé.“
Er þessi skýrsla þá markleysa?
„Reikningskúnstirnar og áróðurinn
varð allt saman tómt vindhögg og
snerist eins og búmerang í höndunum
á Þorsteini Pálssyni, Kristjáni
Ragnarssyni og áróðursmeisturum
þeirra. Málaliðar milljónamæring-
anna urðu heimaskítsmát. Það er
meira segja svo komið, að þegar höf-
undar Háskólaskýrslunnar neyðast til
að horfast í augu við reiknikúnstimar
og þurfa að draga saman niðurstöð-
umar, verða þeir að játa að hræðslu-
áróður áróðursmeistaranna gegn
veiðileyfagjaldi hafi enga stoð í
skýrslunni. Þeir segja sjálfir orðrétt:
“Hins vegar er rétt að vara við
því að túlka þessar niðurstöður sem
mælikvarða á breytingar á per-
sónulegri skattbyrði á viðkomandi
stöðum. Væntanlega yrði veiði-
leyfagjaldið greitt af útgerðarfyrir-
tækjunum. I fyrstu umferð yrði það
því skattbyrðin þeirra sem myndi
þyngjast en ekki einstaklinganna á
svæðinu, hvað sem síðar yrði. Ein-
staklingar í hópi tekjuskattsgreið-
enda myndu yfirleitt njóta skatta-
lækkunar vegna lækkunar tekju-
skatts.“
Það er semsagt ekkert mark á þessu
takandi. Nema eitt. Og það er að ef
veiðileyfagjaldið yrði innheimt,
þannig að hluti af fiskveiðiarðinum,
sem verður til fyrir einkaleyfi ríkisins,
rynni til skattgreiðenda, þá myndu
einstaklingar njóta þess í skattalækk-
unum hvar sem þeir búa á landinu.
Það er hin stóra niðurstaða. Veiði-
leyfagjaldið er því hagkvæm og rétt-
lát aðferð til að tryggja aukna tekju-
jöfnun meðal þjóðarinnar.
Forstöðumaður Hagfræðistofnunar
Háskólans tekur síðan fram í formála
skýrslunnar:
„Meðfylgjandi skýrsla getur því
ekki falið í sér endanlegar niður-
stöður um áhrif veiðigjalds á skatt-
byrði eftir landshlutum.“
Og loks kemur Háskólarektor til að
bjarga heiðri stofnunarinnar og segir
þetta vera prívatskoðanir höfunda
skýrslunnar. Höfundamir eru Ragnar
Ámason og Birgir Þór Runólfsson.
Einkaskoðanir þeirra voru mjög vel
þekktar fyrir. Þeir vora yfirlýstir and-
stæðingar veiðileyfagjalds. Það eina
sem hefur breyst er að nú eru þessar
einkaskoðanir gefnar út í nafni sjávar-
útvegsráðuneytisins og á kostnað
skattgreiðenda."