Alþýðublaðið - 23.05.1997, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 1997
MHBUBIMB
Brautarholti 1 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri Össur Skarphéðinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot Guðmundur Steinsson
Prentun ísafoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Rétturinn til að nýta
sameiginlegar auðlindir
Uppsprettur verðmæta, auðlindir, sæta þeirri meginreglu, að þær
eru takmarkaðar. Þegar um er að ræða endumýjanlegar auðlindir,
einsog til dæmis dýrastofna, þá kennir reynslan að yfirleitt líður til-
tölulega skammur tími, frá því að nýting þeirra hefst fyrir alvöru,
þangað til að afraksturgeta auðlindarinnar er fullnýtt. Um leið standa
menn frammi fyrir þeirri bláköldu staðreynd, að eina leiðin til að varð-
veita auðlindina er að takmarka aðgang að henni.
í öðrum tilvikum er sjálft eðli auðlindarinnar með þeim hætti, að
hún verður ekki notuð nema af afmörkuðum fjölda í senn. Við þær að-
stæður er takmörkun á nýtingarréttinum sjálfgefin, og einungis spurt
um hvemig henni verður við komið. Fjarskiptarásir em gott dæmi um
auðlind af þessum toga. Hömlur á nýtingu em sömuleiðis meginregla
þegar um er að ræða auðlindir, sem ekld endumýja sig, heldur ganga
til þurrðar í fyrirsjáanlegri framtíð. I þessum flokki em olíu- og
gaslindir, og hverskyns málmar.
Takmörkun á nýtingu auðlinda þýðir hinsvegar að réttinum til að
nýta þær verður ekki úthlutað nema til fárra. Þeir sem sækjast eftir rétt-
inum em þó yfirleitt miklu stærri hópur, en hinir örfáu, sem hlotnast
hnossið. Þegar um er að ræða þýðingarmiklar auðlindir, sem varða af-
komu mjög margra, og em óumdeilanlega í eigu þjóðarinnar, þá skipt-
ir öllu máli, að aðferðin sem notuð er til að deila út hinum eftirsóttu
réttindum fullnægi óskum almennings um réttlæti og sanngimi, og
hvetji jafnframt til skynsamlegrar nýtingar viðkomandi auðlindar.
Öðmm kosti leiðir ranglát úthlutun til illvígra deilna, sem getur aldrei
lyktað nema með hörðum átökum milli hinna fáu sem réttarins njóta,
og hinna, sem telja sig eiga réttinn, án þess að fá notið afgjalds fyrir
hann. En hvað em viðteknar óskir um réttlæti og sanngimi? Um hið
rétta svar við svo erfiðri spumingu mætti efalítið setja á langa þrætu-
bók. Gmnnstefið hlýtur þó að vera, að sá sem fær rétt til að nýta ein-
hverja auðlind greiði í staðinn afgjald sem rennur til eigandans. For-
dæmin em allstaðar úr daglega lífinu:
Bændur sem eiga straumvatn mynda félag um veiðiréttinn, og þeir
sem bjóða best fá að nýta hann samkvæmt sérstökum samningi við fé-
lagið. Skiptir þá einhverju, hvort eigandinn er einstaldingur, hópur ein-
staklinga, eða jafnvel sá fjölmenni hópur sem saman myndar heila
þjóð? Að sjálfsögðu ekki. Hin siðferðilega niðurstaða getur aldrei orð-
ið önnur en sú, að skyldan til afgjalds fyrir réttinn til að nýta auðlind
sé jafn rík án tillits til þess, hver eigandinn er.
Þá er nauðsynlegt að velta fyrir sér tveimur lykilspumingum:
Hvaða aðferð á að nota til að úthluta rétti til að nýta auðlind í almanna-
eigu, og hvemig á að verðleggja þann rétt? Oheft samkeppni er að
öllum jafnaði sá máti, sem er heppilegastur við úthlutun takmarkaðra
réttinda á borð við nýtingarrétt auðlindar. Henni verður hinsvegar tæp-
ast komið við, nema sú leið sé farin að afhenda nýtingarréttinn hæst-
bjóðanda hverju sinni. Sú aðferð er lítið rædd hér á landi, og því enn
um sinn líkleg til að falla í grýtta jörð. Það er þó er erfitt að benda á
aðrar leiðir, sem virðast með jafn einföldum hætti líklegar til að
tryggja í senn réttlæti, sanngimi og hagkvæmni við nýtingu auðlindar-
innar. Hún felur jafnframt ekki aðeins í sér aðferð til að úthluta nýting-
arréttinum, heldur svarar einnig spumingunni um verðlagninguna.
Kostir þessarar aðferðar em margir. Opin samkeppni fullnægir best
þeirri réttlætisforsendu, að í hópi þeirra sem sækjast eftir nýtingarrétt-
inum hafí enginn forskot umfram aðra. Þarsem allir hefðu sama rétt til
að bjóða í nýtinguna, færi það eftir hugviti og útsjónarsemi hvers og
eins, hversu mikinn afraksturs hann gæti vænst af nýtingunni, sem aft-
ur réði hversu hátt hann treysti sér til að bjóða í réttinn. Þarmeð glæð-
ir þessi leið einnig fmmkvæði einstaklinganna, en tryggir jafnframt að
mesta hugsanlega afgjald rennur í skaut eigandans. Jafnhliða hvetur
samkeppni af þessum toga einnig til hagkvæmni í nýtingu auðlindar-
innar, því sá sem býður best og hreppir hnossið, verður að leita há-
mörkunar í hagkvæmni til að geta greitt hærra afgjald en hinir, sem
einnig slægjast eftir nýtingarréttinum. Hvort sem litið er til fjar-
skiptarása, takmarkaðra innflutningsleyfa á landbúnaðarvömm, veiða
úr fiskistofnum, hitaorku í iðmm jarðar, orku fallvatna eða annarra
auðlinda í almannaeigu, þá er útboð sanngjamasta og hagkvæmasta
aðferðin til að velja þann takmarkaða hóp, sem fær rétt til að nýta auð-
lindina. Það er hinsvegar auðvelt að skmmskæla hana í pólitískri um-
ræðu og stimpla sem öfgakennda frjálshyggju. í dag er umræðan um
auðlindagjald hinsvegar að vissu marki stöðnuð, af því stjórnmála-
mennimir hafa sett bannhelgi á ákveðna þætti, einsog til dæmis þá
hugmynd að bjóða upp nýtingarréttinn að fiskistofnunum. Það er hins-
vegar tímabært að taka þennan þátt upp í tengslum við nýtingu auð-
linda okkar, ekki síst í umræðu um veiðigjald og afnot af fiskimiðum
þjóðarinnar.
Til hamingju sjálfur
Annars fannst mér hann bestur
einn félagi prílaranna, sem að vísu
fór ekki með til Nepal, heldur fylgd-
ist með að heiman. Jón Ársæll ræddi
við kappann í íslandi í dag. Sjón-
varpsmaðurinn hóf samtalið á að
segja: „Til hamingju." „Sömuleiðis,"
sagði vinur prflaranna. Ekki veit ég
hvers vegna Jóni Ársæli var óskað til
hamingju, sennilega átti han afmæli
eða eitthvað.
Af tilefni þess að prflaramir
komust á tindinn misstu margir sig í
ótrúleg fagnaðarlæti, rétt eins og þeir
hafi sjálfir komist í hæstu hæðir.
Skipafélag í Reykjavík komst hæst
allra, hærra en kappamir sjálfir. Hjá
fyrirtækinu safnaðist starfsfólk og
velunnarrar þess saman og flautur
skipa félagsins, sem reyndar á ekkert
skip heldur leigir þau frá útlöndum,
ekki samt frá Nepal, vora þeyttar og
skálað var og ræður haldnar og menn
klöppuðu hvorum öðram á axlimar
og hrósuðu sér af því að þrír íslend-
ingar stóðu á tindi í Nepal í fjöratíu
stiga frosti og stinningskalda.
Gott og blessað
Það er gott og blessað að fjölmiðlar
landsins skuli uppteknir af labbitúmum
í Nepal, og þeirra vegna er óskandi að
þjóðin hafi jafn mikinn áhuga. Ef ekki
hafa íslenskir íjölmiðlamenn aldeilis
unnið mikið fyrir lítið.
Grunur er um að það sé annar
labbitúr sem slær þessum við. Það er
þegar Reynir Pétur gekk hringveg-
inn, það höfðu ekki rúmlega 650
menn afrekað áður og reyndar hefur
enginn annar afrekað það síðan og
sennilega verður lengra þar til afrek
Reynis Péturs verður jafnað, en þar
til 700 manns hafa staðið á tindinum
fræga í Nepal. Reynir Pétur var ekki
aðeins í örfá ár að undirbúa sig, það
hafði hann gert frá því að hann steig
fyrst í fætumar.
Mávurinn og Everest
Gúrkutíð er alþekkt í fjölmiðlum.
Hún er greinilega brostin á víða. Fyr-
ir ekki mörgum áram greip DV til
þess í miðri gúrkutíðinni að eigna sér
máv einn og gera hann að skjólstæð-
ingi sínum. Mávurinn varð frægur
um allt land og var kallaður DV-
mávurinn. Reyndar var aldrei vissa
fyrir því hvort DV væri að fjalla um
sama mávinn, þeir era svo skrambi
svipaðir í útliti mávamir. Mávar geta
flogið hátt, en ekki jafn hátt og ís-
lendingar geta prílað.
Það þarf ekki að ruglast í fjallaklif-
ursmálinu. Islendingamir era auð-
þekktir, með íslenska fánann með-
ferðis, klæddir íslenkum fötum og
með súrefnisgrímur fyrir andlitun-
um. Bíðum aðeins, súrefnsigrímur
fyrir vitunum. Er þá ljóst að útvarps-
viðtalið hafi verið við Islendingana,
eða var það kannski Nepalbúi sem
svaraði í símann?
Ekki verður úr því dregið að ís-
lensku fjallakliframir stóðu sig vel
þegar þeir náðu á tind háa fjallsins í
Nepal, og þeir hafa nú bæst í hóp 660
annarra fjallaprflara. Meiri athygli
hefur gleði íslenskra fjölmiðla vakið,
en þeir era undirlagðir af frásögnum
af klifrinu, viðtölum við ættingja
prílaranna og ekki bara ættingja, þeir
hafa náð viðtölum við ólíklegasta
samferðarfólk prflaranna, það er fólk
sem hefur átt leið með prílurunum,
þó aðeins á íslenskum missléttum.
Mogginn, sem telur sig vera hátind
íslenskra fjölmiðla, hefur ekki látið
sitt eftir liggja í þessu máli, Mogginn
hefur hreinlega lyfst upp í hæðstu
hæðir. Svo rækilega hefur blaðið tek-
ið þátt í öllum gleðilátunum að hin
óumbreytilega forsíða var lögð undir
klifrið. Og er þá ekki minnst á allar
hinar síðumar sem vora lagðar undir
málið.
Viðtal í gegnum grímur
Utvarpið vildi verða fyrst með við-
töl við garpana og varð það. Sá galli
var þó á, að þegar viðtalið var tekið
vora prílamir með súrefnisgrímur og
því lífsins ómögulegt að skilja hvað
þeir vora að segja. Það skipti ekki
máli, það vora jú íslendingar á hæsta
tindi veraldar, og því ekki annað að
gera en leyfa öllum að heyra, þó eng-
inn gæti greint hvað þeir vora að
segja. DV lét sitt ekki eftir liggja,
hvert viðtalið og hver fréttin af
annarri.