Alþýðublaðið - 29.05.1997, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 29. MAÍ1997
MMDUBMDID
Brautarholti 1 Reykjavík Sími 562 5566
Útgáfufélag Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Ritstjóri ðssur Skarphéðinsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Auglýsingasími 562 5576
Auglýsinga fax 562 5097
Dreifing og áskrift 562 5027
Umbrot Guðmundur Steinsson
Prentun (safoldarprentsmiðja hf.
Ritstjórn Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Svört skýrsla fyrir
Sjálfstæðisflokkinn
Menntun er aðgöngumiði að hagsæld framtíðarinnar. Ætli ís-
Iendingar að standast samanburð við helstu nágrannaþjóðimar um
velmegun, er óhjákvæmilegt að menntunarstig hér á landi sé að
minnsta kosti svipað og meðal þeirra. Öðrum kosti munum við ekki
aðeins dragast aftur úr í lífskjörum, heldur sjá á eftir hæfustu og
menntuðustu einstaklingum hverrar kynslóðar. Þeir munu einfald-
lega hasla sér völl erlendis, þar sem betri lífskjör og lífsgæði bjóð-
ast. Röng menntastefna og naumt skammtað fjármagn til skólakerf-
isins getur því leitt til alvarlegs atgervisflótta. Góð gmnnmenntun
og í kjölfar hennar traustir framhalds- og háskólar skipta því sköp-
um fyrir framtíð Islendinga.
Staðan er því miður miklu verri, en flesta óraði fyrir. Ágúst Ein-
arsson, alþingismaður og prófessor við Háskóla íslands, óskaði í
vetur eftir því fyrir hönd þingflokks jafnaðarmanna að mennta-
málaráðherra birti skýrslu um kennslu, nám og rannsóknir á há-
skólastigi. Niðurstaðan liggur nú fyrir, og það er vægt til orða tek-
ið að kalla hana áfellisdóm yfir menntastefnu síðustu ára. Alþing-
ismaðurinn hefur líkt henni við hina svörtu skýrslu frá Hafrann-
sóknastofnun, sem fyrir aldarfjórðungi sýndi að ástandið á fiski-
miðunum var miklu verra en menn töldu þá. Því miður er samlík-
ingin ekki út í hött hjá Ágústi Einarssyni, því skýrsla menntamála-
ráðherra sýnir, að ástandið á háskólastigum íslendinga er miklu
dekkra, en menn gerðu sér grein fyrir.
Hið alvaralegasta í niðurstöðu háskólaskýrslunnar er sú stað-
reynd, að hlutfallslega mun færri íslendingar ljúka háskólanámi en
í helstu nágrannalöndum okkar. Munurinn er sláandi, og ekkert
bendir til að saman dragi með okkur og hinum, því af þeim sem nú
eru á háskólaaldri eru hlutfallslega mun færri Islendingar í námi en
meðal nágrannaþjóðanna. Samhliða hafa íslendingar dregist veru-
lega aftur úr fjárveitingum til rannsókna- og þróunarstarfs og mun
minna fé er einnig varið til háskólastarfsins en tíðkast með ná-
grannaþjóðunum.
Mistökin í menntastefnu síðustu ára birtist gleggst í þróun fjár-
veitinga til Háskóla íslands. Á sama tíma og námsmönnum þar hef-
ur fjölgað um þriðjung á sex árum, þá hafa fjárframlög verið skor-
in niður. Fjölgun námsmanna er semsagt mætt með beinum niður-
skurði! Þessi stefna hlýtur óhjákvæmilega að draga úr námsfram-
boði, rýra gæði námsins og aðstöðu kennaranna. Afleiðingin birtist
í því að erfiðara reynist að fá hæfa kennara og stúdentar finna síð-
ur nám við sitt hæfi. í framkvæmd birtist því stefnan þannig, að
það er engu líkara en verið sé markvisst að koma í veg fyrir fjölg-
un þeirra, sem fara í háskólanám.
Hvar liggur ábyrgðin? Hún hvílir að sjálfsögðu á herðum þeirra,
sem mótuðu menntastefnuna. Sjálfstæðisflokkurinn hefur sóst eftir
því að hafa tauma menntakerfísins í sínum höndum, og af síðustu
fjórtán árum hefur hann verið með ráðuneyti menntamála í tólf ár.
Sjálfstæðisflokkurinn er því ábyrgur fyrir þeirri válegu þróun, sem
hægt en örugglega er að gera íslendinga verst menntaða í þeim hópi
þjóða, sem þeir telja sér skyldastar. Ágúst Einarssonar orðaði það
svo í útbreiddum fjölmiðli í gær: „Stjómmál snúast um forgangs-
röðun og menntamálin hafa ekki verið forgangsverkefni hjá Sjálf-
stæðisflokknum.“
Þegir heilbrigðisráð-
herra?
Yfírlýsingar Ingibjargar Pálmadóttur heilbrigðisráðherra og að-
stoðarmanns hennar um starfsemi Barna- og unglingadeildar eru
líklega án fordæma. Æðsti yfirmaður í málaflokki og pólitískur að-
stoðarmaður hennar bera fram staðhæfingar, sem í eðli sínu eru
þannig, að það er óhjákvæmilegt annað en draga af þeim þær álykt-
anir, að stjómendur viðkomandi deildar hafi ekki verið starfi sínu
vaxnir, og viðbótarframlögum til deildarinnar hafi verið sólundað.
Virtur yfirmaður deildarinnar, Valgerður Baldursdóttir, hefur nú
sagt starfí sínu lausu og starfsfólk deildarinnar hefur lýst undmn,
reiði og sorg vegna ummæla ráðherrans.
Heilbrigðisráðherra á nú aðeins um tvo kosti að velja: Leggja
fram gögn sem styðja fullyrðingu hennar, eða biðja viðkomandi yf-
irmenn afsökunar á rakalausum áburði. Þögnin mun ekki duga ráð-
herranum út úr þessu máli.
5 u r
Meira um limrur og ferskeytlur
Undir lok limruþáttar míns í Al-
þýðublaðinu 15. maí síðastliðinn
varð slys: Limrugrey sem ég sjálfur
hafði bangað saman fatlaðist illilega
einhvers staðar á krókaleið sinni um
tölvupóstlúgur víðemanna, datt við
það úr ljóðlínum og þrykktist sem
argvítugasti prósi, svohljóðandi:
Er það nú íslendingur! Endemis
vitleysingur! Þegar kemst hann til
manns verður kveðskapur hans aldrei
kallaður byssustingur.
Þetta slys laðar fram í hugann tvær
velþekktar feluvísur. Önnur er eftir
Andrés Bjömsson: Það er hægt að
hafa yfir heilar bögur án þess rímið
þekkist þegar þær em nógu alþýðleg-
ar.
Hin er eftir Guðmund Böðvarsson:
Það er ekki að efa að ef það bara
sprettur sæmilega þá er það þriggja
hesta blettur.
Ég eftirlæt lesendum að skipta
þessum feluvísum í ljóðlínur, en vil
nota tækifærið til að hnykkja á skástu
aðferð sem ég kann til að skilgreina
muninn á háttbundnu ljóði, óbundnu
Tvíhleypur
í . f ! Þórarinn | Eldjárn
| JLfl| 1 skrifar
ljóði og prósaljóði meðan við höfum
svo sláandi dæmi um þýðingu Ijóð-
línunnar eða vísuorðsins fyrir aug-
um. Skilgreiningin er svona:
Háttbundið ljóð: Hátturinn ræður
ljóðlínuskiptingu.
Óbundið ljóð: Skáldið ræður skipt-
ingu.
Prósaljóð: Setjarinn eða umbrots-
forritið ræður.
Og ef ég endurreisi þá limmna
mína og læt lokið snautlegum prósa-
ljóðsferli hennar verður hún þannig:
Er það nú íslendingur!
Endemis vitleysingur!
Þegar kemst hann til manns
verður kveðskapur hans
aldrei kallaður byssustingur.
Hér er ort í orðastað manns sem
óttast um ferskeytluna í limrugangi
nútímans. Sér til styrkingar vitnar
ljóðmælandinn í fræga ferskeytlu
eftir áðurnefndan Andrés Bjömsson
sem gjaman er farið með til að sýna
eðli ferskeyttu lausavísunnar ís-
lensku og þau not sem af henni má
helst hafa:
Ferskeytlan er Frónbúans
fyrsta bamaglingur
en verður seinna í höndum hans
hvöss sem byssustingur.
Munurinn á limrn
og ferskeytlu út frá
þessu þjóðlega sjón-
armiði ætti þá að
vera ljós: Ferskeytl-
an er hvöss, meitluð,
nöpur, hnitmiðuð,
hættuleg. Limran er
tómur vitleysisgang-
ur. En ef þetta er rétt
ætti ferskeytlan
reyndar ekki að vera
í mikilli hættu, slíkir
hljóta yfirburðir
hennar að vera. Og
rætur hennar standa
djúpt í íslenskri bók-
menntasögu.
Ferskeyttur háttur
er elstur rímnahátta.
Rímur hefjast á 14.
öld, elsta varðveitta
ríman er Ólafs ríma
Haraldssonar í Flat-
eyjarbók, 65 ferskeyttar vísur eftir
Einar Gilsson. Síðan komu svo til
þríhendir og tvíhendir hættir og auk
þess ýmis afbrigði ferskeyttra hátta
að viðbættum dýrleika sem gerði af-
brigði hvers háttar óendanlega mörg
og átti það til að þróast yfir í all-
nokkra verðbólgu. En alsiða varð í
rímnaflokkum, svo sem tii að minn-
ast upphafsins, að fyrsta ríma í flokki
væri jafnan ort undir óbreyttum fer-
skeyttum hætti. Þaðan er svo lausa-
vísan runnin.
Sumum þykir byssustingslíking
Andrésar óviðfelldin og lítt í sam-
ræmi við íslenskan reynsluheim.
Hafa af því sprottið ýmsar tilraunir
til lagfæringa sem getið hafa af sér
nýja botna, til að mynda:
En verður seinna í sálu hans
svört sem kolabingur.
Eða:
En tútnar út á ævi hans eins og
Þingeyingur.
Eitt nýjasta afbrigðið sem ég hef
heyrt er svona:
Ferskeytlan er frónbúans
fyrsta bamaglingur
en verður oft í elli hans
algjör leirbarningur.
Einhverjum kunna að mislíka slíkar
leiðréttingar, en fyrir þeim er lika
ágæt hefð sem rekja má til bæklings
eftir Bjöm Bjamarson hreppstjóra í
Grafarholti: Um ljóðalýti (Reykjavík
1942), en þar gerir hann meðal annars
bragarbót á fyrsta erindinu í Vísum Is-
lendinga eftir Jónas Hallgrímsson,
lagfærir það jafnt að formi sem efni:
Hvað léttir geð sem góðra vina fundur
er gleðin örfar fjör og lyftir brá?
Sem vors á tíma laufi skrýðist lundur,
eins lifnar manns í huga kætin þá.
Er ræður sýna sálarkjama frjóa
og söngur fagur glæðir hjartans yl,
þá vissulega bestu blómin gróa
í brjóstum þeim er geta fundið til.
Um þessar lagfæringar sínar kemst
Bjöm þannig að orði: „Hér er reynt
að losast við ljóðalýti gömlu vísunn-
ar. Og í stað þess að þar er áfengis-
nautnin látin vera aðal-gleðigjafi
samkvæmisins, er það hér viturlegar
ræður og fagur söngur, sem er kjarni
skemmtunarinnar, og ætti það að
vera vænlegra til manngöfgunar.
Þannig verður að fara með fjölda
fomra ljóða; færa þau í réttan búning
(“snúa“ þeim), ella leggja þau á hill-
una og geyma sem aðra fomgripi..."
En hvað sem þessu líður: Höfum
ekki áhyggjur af framtíð ferskeytl-
unnar, hún endumýjar sig sífellt, hún
er og verður réttnefnd ferskskeytla.
P.S. Þættinum hefur borist fróðlegt
einkabréf norðan úr landi sem ég
þakka kærlega. Hvet ég lesendur til
að senda mér fleiri slík og heiti að
birta þau ekki.
Ýmsir hafa verið að spyrja mig af
hverju ég hafi valið mér Alþýðu-
blaðið sem vettvang bragfræðiskrifa
minna. Því er auðsvarað: Ég er svo
feiminn.
Björn Bjarnason.