Alþýðublaðið - 29.05.1997, Síða 5

FIMMTUDAGUR 29. MAI 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
f r é t t i r
allar um starfsframa menntamanna í
sismann
sinni „Macht - Geist - Wahn“ (Vald, andi, brjálæði)
Menntamenn snúa við
blaðinu
í bókinni „Vordenker der Vern-
ichtung“ (1991) fjallaði Aly um
þessa menntamenn: landfræðinga,
félagsfræðinga, hina samfélags- hag-
fræðilegu áætlanagerð. í fyrri verk-
um voru læknavísindin og sálarfræð-
in sérstaklega dregin til meðábyrgðar
fyrir hrottalega glæpi gegn fólki og
þjóðarmorð. Fleiri en einn af fremstu
vísindamönnum Vestur-Þýskalands
þurftu að horfast í augu við að
vafasöm fortíð væri dregin fram í
ljósið. Af þessum sökum urðu ýmsir
til að leggja hatur á Götz Aly.
“Það var einhver uppreisnarandi í
Þriðja ríkinu sem hreif marga. „Blut
und Boden" var aðeins einn neisti í
glóðinni. Framtíðartrú og framfara-
hyggja voru þar einnig en að því leyti
voru nasistar hluti af almennum evr-
ópskum hugmyndastraumum með
djúpar rætur í fortíð. Aðdáun á ríkis-
valdinu var ekki sér-nasísk, en hið
sérstaka við þýsku útgáfuna var, að
ríki og samfélag voru álitin eitt og
hið sama, ríkið væri æðsta form sam-
félagsins.
Þeir sem voru í forystuhlutverkum
í Þriðja ríkinu voru oft mjög ungir.
Það átti bæði við um æðstu stjóm og
forstöðumenn nefnda og stofnana.
„Þetta var hin nýja elíta sem að stofni
til var sprottin úr miðstéttinni. Tök-
um móður mína sem dæmi“ - segir
Aly.
Þegar hún var 20 ára, nýorðin
stúdent og án nokkurs skilnings á
rekstri jámbrauta - var hún gerð að
framkvæmdastjóra næst stærstu jám-
brautastöðvar í Múnchen þegar loft-
árásirnar á borgina vom hvað
harðastar. Þetta var að sjálfsögðu
geysileg ögmn, dæmigert fyrir notk-
un alræðisstjómarinnar á vinnuafli
og þann félagslega hreyfanleika sem
tíðkaðist.
Hin gamla íhaldsama yfirstétt sem
vildi lengi vel halda áfram stjórnar-
stefnu keisaradæmisins og halda í
eigin forréttindi. Hin nýja þýska yfir-
stétt vildi kraft, samfélagsbreytingar
og umbun samkvæmi afköstum.
Það er hin persónulega og andlega
þróun sem fjallað er um í bókinni
„Macht - Geist - Wahn“. Hin unga
yfirstétt hvarf ekki af yfirborði jarðar
vorið 1945. Hún blandaðist fjöldan-
um í samfélögum eftirstríðsáranna
beggja vegna járntjalds. Starfsframi
sem stöðvaðist við fall Þriðja ríkisins
gat yfirleitt brátt haldið áfram. í Vest-
ur-Þýskalandi átti þetta yfirleitt við
um allt háskólafólk, í Austur-Þýska-
landi fyrst og fremst um tæknimennt-
að fólk, náttúmvísindamenn og
lækna - en þar vom strangari tak-
mörk sett hversu langt fyrrverandi
nasisti gat náð.
Sammni þeirrar elítu sem notið
hafði góðs af nasismanum tókst vel í
Vestur-Þýskalandi. Þar var, að áliti
Alys, ekki neinn valkostur. Því þrátt
fyrir að óánægju hafi gætt með eitt
og annað var staðreyndin sú að 90
prósent þýsku þjóðarinnar hafði stutt
nasistastjómina - sumir hinar félags-
legu framfarir eða framsæknu stríðs-
stefnu, margir gyðingahatur hennar.
En eftir nokkur ár undir banda-
rísku eftirliti störfuðu menntamenn-
irnir, sem áður höfðu þjónustað nas-
ista, ágætlega samkvæmt leikreglum
lýðræðisins. Tengslin eru fremur þau
viðhorf sem þeir tóku með sér og
birtust innan ramma fjölskyldu og at-
vinnulífs: krafan um stöðugt bættan
árangur, og tilfinningakuldi í sam-
skiptum við fólk.
Hinu skal þó ekki gleyma að
menntafólk er líkt og aðrir, marg-
brotið og mótasagnakennt fólk. Þetta
leggur Aly áherslu á þegar hann vík-
ur að bókum sem - ranglega að hans
áliti - mála svart-hvítar myndir af
þeim sem ábyrgð báru á framgangi
nasismans.
“Macht - Geist - Wahn“ er vel
skrifuð blanda af sértækum rann-
sóknum, æviágripum og ádeilu. Hún
er viðbót við þá mynd af nasisman-
urn og þýsku eftirstríðssamfélögun-
um sem meðal annarra sagnfræðing-
urinn Daniel Goldhagen hefur dregið
upp og mjög hefur verið rædd. Þær
átakanlegu myndir sem dregnar eru
upp láta engan ósnortinn, þær rífa
bókstaflega í siðferðistaug lesenda
Þorleifur Friöriksson snaraöi.
Síðast samtal byltingarhetjunnar, sem Che átti við bólivískan
ofursta, er birt í nýlega útkominni bók. Haraldur Jóhannsson skrif-
ar um andlát Che.
Bólivísk herdeild króaði af
flokk skæruliða 8. október 1967 í
skógi vöxnu gili við þorpið Le
Higuera austan Sucre. Tveir
skæruliðar voru fangaðir lifandi,
bólivískur skæruliði, „Willy“, og
Ernesto „Che“ Guevara. Flaug þá
ofursti, Andrés Selich, á þyrlu til
þorpsins. Þar ræddi hann við,
frernur en yftrheyrði, Che
Guevara. Viðtal þeirra hripaði
ofurstinn upp og varðveitti og síð-
an ekkja hans.
Einstakt viðtal
Varð það fyrst 1996, að hún
leyfði blaðamanni lestur þess og
afritun, höfundi þessarar ævisögu
Che Guevara. Lok viðtalsins eru á
þessa leið:
“Mér hefur mistekist", sagði
Che við Selich.
“Þessu er öllu lokið, og sú er
ástæða þess, að þér sjáið mig svona
á mig kominn"........
“Eruð þér Kúbverji eða Argent-
ínumaður"? spurði Selich.
“Ég er kúbverskur, argentínskur,
bólivískur, perúskur, ekvadorískur,
þér sjáið hvert ég er að fara?“
“Hvað kom yður til að hefjast að
hérlendis?"
“Sjáið þér ekki, við hvers konar
kjör bændur búa“?, spurði Che.
„Þeir búa nær því eins og frum-
menn, í fátækt, sem nístir hjartað,
og eiga ekki föt til að ganga í, við
hlutskipti skepna“.
“En hið sama er um Kúbu að
segja", svaraði Selich.
“Nei, það er ekki satt“, svaraði
Che um hæl. „Ég neita ekki, að fá-
tækt fyrirfinnist á Kúbu, en þar
geta bændur að minnsta kosti gert
sér vonir um úrbætur, en í Bólivíu
eru þeir án vonar, deyja eins og
þeir fæðast, án þess að sjá nokkru
sinni hilla undir bætt lífsskilyrði".
CIA fyrirskipar aftöku
Ernesto Guevara de la Sema
fæddist 14. maí 1928 í bænum
Rosario í Argentínu. Atti hann for-
feður á meðal fyrstu landvinninga-
manna, „coinquistadores", og faðir
hans átti plantekru í Misiones. I
Buenos Aires las hann læknisfræði
og lauk læknisprófi. Síðan héll
hann í ferð um Suður-Ameríku.
Það var fyrst í Guatemala, og síðan
í Mexíkó, að hann kynntist
Eftir fyrsta fundinn með Castro
reit Che í dagbók sína um kvöld-
ið: „Ég held, að á milli okkar sé
gagnkvæmur skilningur“.
kúbönskum útlögum. í júlí 1955
varð fyrsti fundur hans og Fidel
Castro, fyrrum laganema. I dag-
bók sína reit Che urn kvöldið: „Ég
held, að á milli okkar sé gagn-
kvæntur skilningur". Þennan
fróðleik er að fínna í bókinni Che
Guevara eftir Jon Lee Anderson
(Bantan, 814 bls., ú 25). f ritdómi
um bók þessa í Times Literary
Supplement 2. maí sagði: „Að
skipan liðsmanns CIA, (ath.
bandarísku leyniþjónustunnar) Fél-
ix Rodrigues sem fæddur var á
Kúbu, var Che Guevara tekinn af
lífi næsta dag. Til að út liti sem
fanginn hefði fallið í bardaga skutu
aftökumenn í handleggi hans og
fótleggi. Þegar Che engdist sundur
og saman á jörðinni ,„og að virtist,
beit í úlfnlið sér til að æpa ekki
upp“, fór síðasta kúlan í brjóst hon-
um og lungu hans fylltust af blóði.
Líki hans var flogið til Val-
legrande, þar sem það lá framrni til
sýnis í tvo daga og var augum litið
af embættismönnum, blaðamönn-
um og bæjarbúum“.