Alþýðublaðið - 03.06.1997, Blaðsíða 4
4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ 1997
menning
Arnar Guðmundsson ræðir við Þóru Kristínu Ásgeirsdóttur um veiðimannaímyndina og átökin um íslendir
Stjórnmálamenn
- segir Arnar Guðmundsson menningarfræðingur sem hefur meðal annars rannsakað áhrif þjóðernishyggju í stjórnmálaum
“Ég er í dálítið einkennilegri að-
stöðu, ég er að rannsaka Verkalýðs-
hreyftnguna eiginlega á sama tíma
og ég er að starfa fyrir hana,“segir
Arnar Guðmundsson sem ritstýrir
tímaritinu Vinnunni sem ASÍ gefur út
en hann er menningarfræðingur og
var með fyrirlestur á Söguþingi á
laugardag, sem hann nefndi Atökin
um íslendinginn, drög að nýrri
sjálfsmynd íslendinga.
Aðsókn að fyririestrinum var góð
og að sögn Amars vora nokkuð
sterk viðbrögð í salnum. „Fólk var
vel vakandi, að minnsta kosti sofnaði
enginn undir fyrirlestrinum, en það
var lítill tími eftir í lokin til um-
ræðna.“
En hvað er menningarfrœði?
“Þetta er þverfagleg grein sem
gömlu róttæklingamir í Bretlandi
bjuggu til á mörkum til dæmis heim-
speki og félagsfræði,“ segir Amar en
hann nam fræðin í Birmingham.
“Deildin sem ég var í var sú fyrsta
sinnar tegundar í heiminum, for-
sprakkamir vora vinstri menn sem
fannst að sér þrengt í gamla kerfmu
og upphafið er orðið goðsögn innan
deildarinnar. Ég held að engir tveir
nemendur haft haft sama bakgrann,
ég er sjálfur úr bókmenntafræði og
fjölmiðlun og starfaði sem blaða-
maður áður en ég fór út í námið.
Þama var líka stúlka úr félagsfræði,
og strákur úr mannfræði, þama var
auk þess maður sem hafði starfað
með atvinnulausum unglingum og
svo mætti lengi telja. Kennaramir
gera í því að draga að fólk sem hefur
sem víðastan bakgrann og það eitt
hafði mikið að segja.“
Eru fleiri menningarfrœðingar á
íslandi?
“Nei, ég held að ég sé sá eini en
auðvitað er til fólk sem hefur heyjað
að sér svipaða menntun og ég veit
um einn sem er í þessu námi í Banda-
ríkjunum.“
Amar hefur notað menntun sína
meðal annars til að skoða áhrifþjóð-
ernishyggju á íslenska stjómmála-
umræðu, sérstaklega í tengslum við
EES umrœðuna.
“Ég er að skoða orðræðu í póli-
tískri deilu þar sem verkalýðshreyf-
ingin er virkur þáttakandi en for-
sprakkar hennar hafa margoft komið
því á framfæri að þeir vilji að ríkis-
stjómin sé virkari í umræðunni um
evrópumálin og nýti sér ýmsar já-
kvæðar tilskipanir meðan stjómvöld
era passíf jafnvel andsnúin tilskipun-
unum.
Ég hef verið að fylgjast með þess-
ari orðræðu en jafnhliða verið þáttak-
andi sem starfsmaður verkalýðs-
hreyfingarinnar. I sumum fræði-
greinum væri þetta bannað en þar
sem þetta er gert undir merkjum
menningarfræðinnar er það ekki óal-
gengt að fræðimenn innan hennar
skoði pólitísk átök um leið og þeir
taka beinan þátt. Mannfræðingar era
stundum í svipaðri stöðu en það er
mjög umdeilt, þeir starfa þá með
hópum sem vísindamenn en nýta
þekkingu sína á sama tima í þágu
markmiða hópsins. Þetta er ákaflega
vandmeðfarin og tvíbent aðstaða og
ég átti von á alvarlegum athuga-
semdum frá áheyrendum á fyrirlestr-
inum, en þær komu ekki. Þetta er lít-
ið samfélag og fáir vísindamenn geta
haldið fjarlægð á viðfangsefni sín.“
Arnar segir það orðið flóknara að
skírskota til sjálfstœðisbaráttu þjóð-
arinnar sem samnefnara og slíkt
hafa fengið nýjar og oft neikvœðar
merkingar.
“Já, ég er að vitna í rannsóknir
fræðimanna á borð við Guðmund
Hálfdánarson og Gísla Gunnarsson
en til langs tíma var sú skoðun við-
tekin að það hefði verið eining með-
al þjóðarinnar um að sækja aukið
frelsi og framfarir meðan innan
hennar voru raunveralega mjög
síst frá Dönurn. Þetta vora því ekki
eingöngu framfaraöfl heldur líka al-
gert afturhald sem vildi festa þjóðina
í viðjar bændasamfélagsins.
Guðmundur Hálfdánarson hélt frá-
bæran fyrirlestur á þinginu um sam-
eiginlegar minningar, en hann segir
að það sé ekki síður mikilvægt hvað
þjóðimar sameinast um að gleyma en
á árlegum minningardegi um Kristó-
fer Kólumbus og fund Ameríku, og
spyrja. Hvað var maðurinn að finna,
hér vora þróuð samfélög áður en
hann kom til sögunnar.
Þannig er hin raunverulega Is-
Iandssaga einnig að halda innreið
sína í vitund þjóðarinnar. Svona Is-
landssögu eins og Jónas frá Hriflu
því skömmu eftir að þessar rann-
sóknir og þessi nýja söguskoðun
kom til sögunnar skilaði hún sér
beint inn í debattinn. Það var til
dæmis augljóst að stjómmálamenn
gáfu þessu gaum.“
Þú segir í fyrirlestrinum að það
séu komnir upp árekstrar milli ís-
lendingsins sem ávarpaður er í póli-
“Þegar tök þjóðarímyndarinnar slakna á sjálfsmynd einstaklinga er hætta á að það sé slegið til baka með því að reyna að endurskapa ímyndina," segir
Arnar Guðmundsson.
margbreytilegar hugmyndir.
Hópar bænda tók til dæmis þátt í
að hindra ákveðnar breytingar í
fijálsræðisátt en þeir óttuðust þá þró-
un að lausafólk settist að í sjávar-
þorpum og töldu það bjóða heim
hættunni á lausung og sundra þjóð-
inni en hingað höfðu borist frjáls-
lyndir straumar úr Evrópu og þá ekki
það sem þær vilja muna. Ýmsir
minnihlutahópar hafa verið að spyrja
á undanfömum árum og áratugum,
afhverju á ég að muna sögu sem tróð
á réttindum mínum. Konur spytja sig
afhveiju þær eigi að festa í minni
hetjusögur þar sem konum bregður
varla fyrir.
I Bandaríkjunum rísa menn nú upp
færði á bók gæti enginn sagt í dag.
Hann háfði til hliðsjónar þessa mýtu
um að okkur hafi verið haldið í kúg-
un af vondum útlendingun og eftir að
við hristum af okkur fjötrana hafi allt
horft til frelsis og framfara.
Sagnfræðingar geta og mega vera
stoltir og ánægðir með hvað sögu-
rannsóknir hafa bein og mikil áhrif,
ti'skri orðarœðu og yngri kynslóð-
anna í landinu því þetta fólk muni
ekki rigningardaginn árið 1944 þeg-
ar þjóðin varð að einni sál. Þettafólk
hafi ekki upplifað hatramma baráttu
gegn her í landi og bandarískri
heimsvaldastefnu og framleiðslu-
greinarnar fiskvinnsla og landbún-
aður birtisl helst sem langdregnar