Alþýðublaðið - 20.06.1997, Blaðsíða 2

2
AL»y»U»UWt
FðSTUDAQUR 20. JÚN< 1997
Þverholti 14 Reykjavík Sími 562 5566
Utgáfufélag
Ritstjóri
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Auglýsingasími
Auglýsinga fax
Dreifing og áskrift
Umbrot
Prentun
Ritstjórn
Fax
Áskriftarverð kr. 1
Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Össur Skarphéðinsson
Sigurjón M. Egilsson
Ámundi Ámundason
562 5576
562 5097
562 5027
HBK
ísafoldarprentsmiðja hf.
Sími 562 5566
562 9244
.500 m/vsk á mánuði.
Holl hugvekja að
norðan
Það ríkir kreppa í menntamálum á Islandi. Vissulega er þjóðin að vakna til
vitundar um þá vá sem að okkur steðjar í menntamálum en hætt er við að það
sé brugðist við of seint og of illa. Segja má að lesa megi félagslegar áherslur
hvers þjóðfélags af því hvemig launakjör hinna ýmsu starfsstétta em. Ef við
lesum af þessum mælikvarða fær íslenska velferðarþjóðfélagið ekki háa ein-
kunn. Störf sem snúa að umönnun sjúkra, uppeldi bama og kennslu em yfir-
leitt láglaunastörf og í engu samræmi við þær félagspólitísku áherslur sem
jafnaðarmenn hafa í þjóðfélagsmálum. í græðgisþjóðfélaginu njóta þessi störf
ekki nægilegrar virðingar, þar er heldur ekki mikið rými fyrir þá þjóðfélags-
hópa sem þarfnast umönnunar og uppeldis.
Kreppan í menntakerfmu nær til flestra þátta skólastarfs. Segja má að að-
stæður krefjist algerrar viðhorfsbreytingar í samfélaginu gagnvart forgangs-
röðun og áherslum í menntakerfmu. Fjöhnargir þeirra þátta sem bíða umbylt-
ingar í skólakerfinu em þess eðlis að þurfa ekki að kosta mikið fjármagn. Oft
og iðulega er um að ræða spumingu um tilfærslu á notkun fjármagns og breytt-
ar áherslur sem krefjast einskis umframfjármagns. Á hinn bóginn er ljóst að ís-
lenska þjóðin verður að kosta meim til menntamála. Það er við helstu valda-
flokka í landinu að sakast, ekki síst Sjálfstæðisflokkinn sem ráðið hefur mestu
og alltof miklu um fjármál og menntamál í íslensku þjóðfélagi á lýðveldistím-
anum. Ágúst Einarsson þingmaður jafnaðarmanna minnir á að sjálfstæðis-
menn hafi setið í stóli menntamálaráðherra í 12 af 14 síðustu ámm. Hann seg-
ir í blaðagrein í gær, að laun kennara hafi ekki einungis dregist aftur úr, held-
ur sé kennarastarfið orðið láglaunastarf og þar ríki vonleysi. „Kennarar lands-
ins em almennt vel menntað fólk með metnað fyrir sína starfsgrein en hvað
eiga þeir að halda þegar hið pólitíska vald undir forystu Sjálfstæðisflokksins
metur menntamál svona lítils? Skilaboð Sjálfstæðisflokksins hafa verið skýr
síðustu 12 árin. Menntamál mega drabbast niður.“
Skólamenn hafa verið iðnir við það að undanfömu að benda á nauðsyn þess
að hækka laun kennara. Skólameistari MA, Tryggvi Gíslason var ómyrkur í
máli í skólaslitaræðu sinni fyrir norðan: „Bein hækkun á kaupi kennara, er að
mínum dómi verkefni númer eitt, tvö og þrjú og það verkefni sem er mest að-
kallandi í íslensku skólakerfi - og þá á ég við alla kennara: leikskólakennara,
gmnnskólakennara, framhaldsskólakennara og háskólakennara. Ef kaup kenn-
ara verður ekki hækkað getum við gleymt öllum umbótum í skólakeríinu."
Það er auðvelt að taka undir með skólameistaranum nyrðra um nauðsyn þess
að hækka laun fólks sem vinnur að uppeldis og kennslustörfum.
Vond hugmynd að norðan
Markaðsriddaramir í íslenska þjóðfélaginu hafa iðulega hrokkið undan rök-
ræðu um launamál uppeldisstéttanna með því að vísa til samkeppni og að
aflétta samfélagsábyrgð. Tryggvi Gíslason skólameistari á Akureyri klappaði
þann stein sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur hingað til verið iðnastur við, nefni-
lega að vísa nauðsyninni á hækkun kennaralauna frá samfélaginu til heimil-
anna.
Tryggvi sagði: „Það sem einnig kemur sterklega til greina, að mínum dómi,
til að bæta kjör kennara er að taka upp bein skólagjöld í framhaldsskólum og
háskólum." Og röksemdir meistara em þessar: „Skólagjöld vekja fólk til um-
hugsunar um það hvort það vill kosta böm sín til langskólanáms, skólagjöld
knýja menn líka til þess að forgangsraða og velja milli þess að kaupa dýran bíl
eða fara í utanlandsferð þau ár sem verið er að koma bömum sínum til manns.“
Bjöm Bjamason menntamálaráðherra Sjálfstæðisflokksins var fljótur að
taka undir þessa hugmynd sem hann kvað líka vera sína og þeir skólar sem
innheimtu skólagjöld vegnaði yfirleitt mjög vel.
Þetta er vond röksemdafærsla - hjá báðum. Skólamir sem innheimta há
skólagjöld fá þau til viðbótar við styrki frá ríkisvaldinu og standa þannig bet-
ur að vígi en hinir skólamir. Ráðherrann gleymir að sjálfsögðu þeim nemend-
um sem komast ekki inn í sérskóla sem hafa há skólagjöld. Með skólagjöld-
um er þannig verið að mismuna nemendum.
Það er sannarlega ástæða til að dusta rykið af forsendum þess að skólar em
fjármagnaðir af samfélagssjóðum. Ástæðan er sú að þjóðin hefur gert með sér
sáttmála um jafnrétti til náms. Böm ekkjunnar hafa ekkert val um utanlands-
ferðir og nýja bfla. Slík forgangsröðun er einfaldlega út í hött hjá efnaminna
fólki. Með því að gera menntun enn háðari efnahag heldur en hún er fyrir,
væm íslendingar að stíga mörg skref aftur á bak - frá sjónarmiðum jafnræðis
til forréttinda hinna efnuðu. Slíkt stríðir gegn almennum réttlætissjónarmiðum
og þeim sáttmála sem þjóðin hefur þrátt fyrir allt reynt að halda. Þess vegna er
hugmyndin um skólagjöldin vond hugmynd.
s k o ð a n i r
Opin prófkjör gegn lýðræðinu
Það er orðin tíska í dag að menn
komi ffam á síðum þessa blaðs
og játi aðdáun sína á hinum mikil-
hæfa stjómmálahugsuði Vflmundi
Gylfasyni og er svo sem engin
skömm að því. Ætli fyrstu pólitísku
tilfinningamar sem bærðust í undir-
rituðum hafi ekki einmitt verið
tengdar áðumefndum Vilmundi,
enda mínir nánustu meðal þeirra sem
kusu Bandalag jafnaðarmanna undir
forystu Vilmundar.
Vinur minn Rúnar Geirmundsson
skrifar pallborðsgrein í Alþýðublaðið
þann 11. júní síðastliðinn og tengir
þar réttilega hin opnu prófkjör Al-
þýðuflokksins við nafn Vilmundar en
ranglega við skilvirkni. Opin próf-
kjör em að mínu mati ólýðræðisleg
og afar óheppileg aðferð til að raða á
framboðslista stjómmálaflokka. Mun
ég nú færa rök að þeirri skoðun
minni.
1. Stjómmálaflokkur er hópur
fólks sem ber fram stefnu sem það
vonast til að hljóti næga hylli kjós-
enda til að hægt sé að hrinda henni í
framkvæmd.
Opin prófkjör em þess eðlis að í
þeim geta allir fullveðja menn greitt
atkvæði, fylgismenn sem andstæð-
ingar flokksins og stefnu hans. Til að
ná árangri í prófkjöri þurfa menn
ekki endilega að vera duglegir, eins
og Rúnar heldur fram í grein sinni,
heldur fýrst og fremst þekktir.
Þannig getur stjómmálamaður, sem
tekur þátt í opnu prófkjöri, beinlínis
hagnast á því að vera í stöðugri and-
stöðu við stefnu þess flokks sem
hann er í. Þannig heldur hann sér í
sviðsljósinu og nær sér 1 vinsældir.
Hægt er að nefna raunveruleg dæmi
um þetta úr íslenskum stjómmálum
og þeir sem eitthvað hafa fylgst með
þeim þurfa ekki að hugsa sig lengi
um til að finna þau dæmi.
2. Stjómmálaflokkar þurfa í þjóð-
félagi dagsins í dag að geta stillt upp
listum sem höfða til beggja kynja.
Stundum heyrist jafnvel krafan um
| fléttulista.
Opin prófkjör em fjandsamleg
konum og ungu fólki. Margsýnt er að
helstu sigurvegarar opinna prófkjöra
em karlmenn um fimmtugt. Opin
prófkjör em og þess eðlis að þau
henta frekar þeim sem fyrir em en
þeim sem koma nýir inn. Þannig get-
ur stjómmálaflokki reynst erfitt að
losna við úr forystu sinni menn sem
jafnvel hafa unnið blákalt gegn hags-
munum flokks síns og gegn stefnu-
skrám þeim sem em lýðræðislega
samþykktar á flokksþingum og
landsfundum. Ég vil taka það fram
að flest þau dæmi sem mér sjálfum
koma í hug er að finna í Sjálfstæðis-
flokknum og þá sérstaklega í Kópa-
vogi, sem er það sveitarfélag sem ég
þekki best til.
3. Eitt stærsta vandamál stjóm-
mála dagsins í dag em óeðlileg áhrif
sterkra þrýstihópa á stjómmálamenn,
sem hjálpa þessum hópum á kostnað
skattgreiðenda. Þetta em allir Al-
þýðuflokksmenn sammála um.
Opin prófkjör búa til stjómmála-
menn sem em afar háðir hinum öfl-
ugu þrýstihópum. Þannig er ekki til-
viljun að margir stjómmálamenn
sækjast eftir forystu í íþróttahreyf-
ingunni. Auðvelt er að aka rútuförm-
um úr íþróttafélögunum á kjörstaði í
opnum prófkjömm og hafa þannig
úrslitaáhrif á útkomu þeirra. Það þarf
ekki að geta þess að lítt er spurt um
málefni eða hæfileika frambjóðanda
sem stjómmálamanns við slíkar at-
kvæðagreiðslur og ekki er gefið að
þessi atkvæði skili sér til hans á kjör-
degi.
4. Jafnaðarmenn leggja sérstaka
áherslu á jöfn tækifæri borgaranna
burt séð frá íjárhag.
Opin prófkjör hygla augljóslega
fjársterkum umfram fátækum.
Þannig kostar mikla peninga að aug-
lýsa í Morgunblaðinu eða litprenta
bækling til að ná til hugsanlegra
kjósenda í opnu prófkjöri, að ekki sé
talað um að opna kosningaskrifstofu,
bjóða upp á kaffi og með?ðví og
leigja tíu símalínur svo hægt sé að
hringja út um allar trissur. Reynt hef-
ur verið að gera heiðursmannasam-
komulag um að auglýsa ekki, en
hvemig eiga nýir menn þá að kynna
sig svo þeir standi jafnfætis þeim
sem fyrir em?
5. Stjómmálabarátta í hlutfalls-
kosningakerfi byggist upp á því að
efstu menn á lista séu samhent sveit
sem ekki er nýstigin upp úr innbyrð-
is hildarleik.
Opin prófkjör em þess eðlis að þau
gera þá sem ættu að vera pólitískir
samherjar að blóðugum andstæðing-
um í erfiðum og persónulegum kosn-
ingum. Burt séð frá því að menn
standi upp frá prófkjörsslagnum með
bros á vör og segi sig nú ætla að stilla
saman strengi, þá er það alltaf sigur-
vegarinn sem brosir breiðast. Þannig
hafa prófkjör orðið að hreinni baráttu
milli byggðarlaga innan kjördæmis
og þegar á hólminn er komið hefur
jafnvel reynst erfitt að fá flokksdeild-
ir innan þeirra sveitarfélaga sem
„biðu lægri hlut“ í opnu prófkjöri, til
að taka á sig jafnar skuldbindingar í
kosningabaráttu og það sem átti sig-
urvegarann.
Þær tillögur til lagabreytingar sem
nú liggja fyrir Alþýðuflokknum
byggjast ekki á því að banna skuli
opin prófkjör um sæti á framboðslist-
um hans. Þar er einungis tekið út
ákvæði sem kveður á um að ávallt
skuli efnt til prófkjörs um sæti á
þeim listum. I staðinn eru sett inn
ákvæði um að fulltrúaráð, kjördæm-
isráð eða flokksfélag skuli hverju
sinni taka um það ákvörðun hvemig
skuli stillt upp á listann. Kjósi það að
viðhafa prófkjör skal tryggt að ein-
ungis þeir sem eru félagar í Alþýðu-
flokknum stilli upp þeirri sveit sem á
að bera stefnu hans fram. Ef hins
vegar sérstakar ástæður þykja til að
viðhafa víðtækara prófkjör geta 2/3
hlutar til þess bærrar stofnunar kom-
ið því til leiðar.
Þetta ákvæði má bera saman við
að aukinn meirihluta þarf yfirleitt hjá
þjóðþingum til að framselja fúllveldi
og ákvörðunarvald sitt í hendur
vandalausum. Það er ástæðulaust að
annað gildi um stjómmálaflokka sem
taka stefnu sína alvarlega. Mig lang-
ar til að biðja minn ágæta vin Rúnar
Geirmundsson að íhuga þessi rök
fyrir þeim lagabreytingum sem liggja
fyrir flokknum. Rúnar er sigurvegari
að eðlisfari og vitnar til þess, máli
sínu til stuðnings, er hann var í sveit
núverandi ritstjóra þessa blaðs í opnu
prófkjöri fyrir allnokkrum árum.
Rúnar bendir á að sigur ritstjórans f
því prófkjöri hafi orðið flokknum til
heilla. Ég get tekið undir að það var
happ fyrir Alþýðuflokkinn að fá Öss-
ur Skarphéðinsson í raðir sínar. En
það er líklegt að ekki hefði þurft opið
prófkjör til þess að sá ágæti maður
skipaði sér í forystu íslenskrar jafn-
aðarmannahreyfingar. Sumir menn
em þannig gerðir að þeir veljast til
forystu óháð kringumstæðum. Það er
mín skoðun að ekki sé hægt að draga
þá ályktun af þessu eina dæmi að
opin prófkjör hafi ávallt verið
flokknum heilladrjúg.
Svanur Kristjánsson stjómmála-
fræðingur skrifaði bók fýrir fáeinum
ámm og hélt þar fram þeirri skoðun
að íslensk stjómmál drægju meira
dám af bandarískum stjómmálum en
evrópskum. í Evrópu veljast til for-
ystu menn úr ýmsum áttum, en hér á
landi og í Bandaríkjunum er hinn
dæmigerði stjómmálamaður mið-
aldra lögfræðingur. Þetta vill Svanur
kenna hinum opnu prófkjömm.
Munurinn á Bandaríkjunum og ís-
landi er hins vegar sá að Bandaríkin
byggjast upp á einmenningskjör-
dæmum. Þar tekur sigurvegarinn allt
og það skiptir engu máli þó sá sem
tapar fari í fýlu. Hér þarf hinsvegar
sá sem tapar að vera á listanum, jafn-
vel nánasti samstarfsmaður þess sem
sigraði hann. Það sjá allir hvflíkri
hættu það býður heim fyrir innra
starf stjómmálaflokks.
Það kann að hljóma sem mótsögn
að segja að opin prófkjör skerði lýð-
ræðið þegar þau virðast vera svo lýð-
ræðisleg. Þau gera það á hinn bóginn
að verkum að hver flokkurinn líkist
öðmm, í stjómmálum verður eins-
leitur hópur atvinnumanna og val-
kostir kjósenda verða sífellt fátæk-
legri. Ég þekkti ekki Vilmund Gylfa-
son nema úr sjónvarpinu og af umtali
mér eldri manna, en mér þykir lfldegt
að slflc þróun hefði ekki verið honum
að skapi.
Höfundur situr I nefnd um endurskoðun
laga Alþýöuflokksins.