Alþýðublaðið - 24.06.1997, Blaðsíða 2

2
ALP YÖUBLAÖIÖ
PHIOJUUACiUH 24. JUNI 1Ö97
skoðanir
Þverholti 14 Reykjavík Sími 562 5566
Utgáfufélag
Ritstjóri
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Auglýsingasími
Auglýsinga fax
Ðreifing og áskrift
Umbrot
Prentun
Ritstjórn
Fax
Áskriftarverð kr. 1
Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Össur Skarphéðinsson
Sigurjón M. Egilsson
Ámundi Ámundason
562 5576
562 5097
562 5027
HBK
ísafoldarprentsmiðja hf.
Sími 562 5566
562 9244
.500 m/vsk á mánuði.
Foringi kvaddur
í gær var til moldar borinn Guðmundur J. Guðmundsson, einn ást-
sælasti foringi íslenskra erfiðismanna. Sumir menn eru fæddir leiðtog-
ar. Guðmundur var einn þeirra. Hann spratt upp úr hinum sjálfsána akri
verkalýðsbaráttunnar, sem á fyrri hluta þessarar aldar framleiddi hvem
leiðtogann á fætur öðmm. Forystugáfan var honum að sönnu með-
fædd. En hún var frá fyrstu tíð hnoðuð á afli harðvítugra stéttaátaka,
því frammistaða hins unga eldhuga í hörðu sex vikna verkfalli árið
1955 leiddi til þess að reykvískir verkamenn ýttu honum fram úr röð-
um sínum og gerðu að leiðtoga.
Allar götur síðan var Guðmundur J. Guðmundsson sá leiðtogi, sem
reykvískt erfíðisfólk byggði mestar væntingar á, þegar skarst í odda
með þeim og atvinnurekendum. Hann varð að sönnu ekki formaður
Verkamannafélagsins Dagsbrúnar fyrr en árið 1982, en var löngu áður
orðinn hinn óskoraði leiðtogi reykvísks launafólks. Áhrifa hans naut
þó langt út fyrir vinnusvæði Verkamannafélagsins Dagsbrúnar, og eft-
ir að hann varð formaður þess varð hann í raun sá leiðtogi sem
ófaglært verkafólk um land allt leit til, þegar stefndi í vinnudeilur.
Guðmundur var mikill að vallarsýn. En það var fleira en útlitið sem
gerði hann stóran í augum þessa fólks, sem átti stundum afkomu sína
undir visku hans og dómgreind. Guðmundur hafði nefnilega líka skap
og lyndiseinkunn íslenskra vflcinga. Örlæti og stórhug, viðkvæmni og
djúpa réttlætiskennd, - jafnvel innsæi skáldsins einsog Egill. Þetta
tvennt, vallarsýn anda og efnis, leiddi til þess að verkamenn við höfn-
ina festu við hann gælunafnið Jakinn. Það undirstrikaði ekki síst þá
skoðun þeirra, að leiðtoga reykvískra daglaunamanna væri ekki auð-
velt að hnika, væri hann því mótfallinn sjálfur.
Uppeldisfélagi hans og brekabróðir úr Verkamannabústöðunum
undir styttunni af Héðni var Ólafur H. Hannesson. í stjómmálum átti
hann eftir að fara þveröfuga leið við Jakann, og er því trúverðugt vitni.
í minningargrein meitlar hann kjamann í farsæld Jakans sem verka-
lýðsleiðtoga: „Hann samdi aldrei af hrœðslu en var heldur aldrei
hrœddur við að semja. “ Þessir eiginleikar, kjarkur og næmt stöðumat,
leiddu til þess að árin 1963-65 var fyrir áhrif Guðmundar J. Guð-
mundssonar samið um lágar kauphækkanir, verðtryggingu launa en
jafnframt það stórvirki sem fólst í byggingu 1.250 íbúða í Breiðholti.
í því fólust gagnger umskipti fyrir fjölmargar fjölskyldur verkafólks í
Reykjavík. Sama lyndiseinkunn gaf Guðmundi þorið til að verða einn
af arkitektum hinnar margfrægu þjóðarsáttar. Nú er hún undirstaða
þess stöðugleika sem Islendingar búa við, og að því leyti eiga Islend-
ingar hinum fallna foringja ennþá mikið upp að unna.
Sögulegar sættir eru alltaf
Ég sá það á laugardeginum fyrir
viku að Matthías Johannessen hafði
skrifað leiðara í Sunnudags-Moggann
sinn um Mál og menningu. Og um
morguninn hafði Mogginn birt í
Lesbókinni opnuviðtal við Halldór
Guðmundsson, útgáfustjóra Máls og
menningar. Þetta kallast sögulegar
sættir. Mogginn — höfuðvígi
borgaralegrar menningar, blað allra
landsmanna — og höfúðvígi vinstri
menningarmafíunnar — sjálf Mál og
menning — fallast í faðma.
Er þetta ekki frétt? Tvískiptingu
íslenskrar menningar er lokið með
fullum sáttum beggja deiluaðila. Mitt
kæra Alþýðublað ætti í það minnsta
að segja frá þessu. Um daginn las í
blaðinu ífásögn af ímynduðum sáttum
Jóns Baldvins Hannibalssonar og
Svavars Gestssonar. Blaðið sá þá fyrir
sér fallast í faðma, sjónarvotta tárast
af tilfinningasemi og þjóðina alla
kjósa sameiginlegan lista jafn-
aðarmanna af einskærri gleði yfir
þessu faðmlagi. Höfundur greinar-
innar sá hvemig sættir þeirra félaga
gátu af sér nýja og blómlega tíma fýrir
þjóðina. Allt vont var að baki;
framundan var ekkert nema eitt
alsheijar húllumhæ.
Hvað þá með sættir Moggans og
MM? Eigum við ekki von á endur-
sköpun íslenskrar menningar nú þeg-
ar hún mætir óklofin til leiks?
fortíðina; viðurkenning og lofræða og
svo myndin sem gaf fyrirheit um hvað
allt ætti eftir að verða gott og vinalegt.
En hvers vegna fór þetta framhjá
þjóðinni? Hvers vegna gladdist
enginn þótt Mogginn og Mál og
menning væru orðin sæl hvort með
annað?
Það er vissulega alltaf gaman þegar
gamlir fjendur sættast en hafði þetta
einhverja merkingu fyrir okkur hin?
Ég veit ekki, en ef hún er einhver þá
er hún líkast til þessi:
Einu sinni vom átök í íslensku
menningarlífi og Mogginn og Mál og
menning vom sitthvom megin víg-
Pallborð |
Gunnar
Smári
Egilsson
skrifar
0g sögulegt faðmlag
Jóns Baldvins og
Svavars mun týnast á
blaðsíðu 24 í minni
þjóðarinnar
Halldór útgáfústjóri var bróður-
partinn af viðtalinu að sverja af sér
kalt stríð í íslenskri menningu. Ég
kannaði hvort blaðamaður Moggans
hefði hrakið hann út í þetta hom, en
svo var ekki. Halldóri virðist hafa
legið þetta á hjarta. Hvers vegna
eyddi hann öllu þessi púðri í kalt stríð
og tvískiptingu menningarinnar úr því
þetta kemur honum ekki við?
Matthías sagði í leiðaranum að það
væri allt í lagi með Mál og menningu;
þetta væri fínt forlag — næstum því
alveg eins og Almenna bókafélagið
hefði getað orðið ef það hefði mátt
lifa. Matthías sagði Mál og menningu
gefa út traustar og ódýrar bækur.
Hann fyrirgaf forlaginu fortíðina.
Kristinn E. Andrésson er þar með
loksins opinberlega dauður í
Mogganum.
Annars staðar í Sunnudags-Mogg-
anum var myndin sem vantaði með
leiðaranum. Matthías stendur keikur á
henni á milli Einaranna Kárasonar og
Más Guðmundssonar eftir stormandi
upplestur í Toronto — ef marka má
frétt sem fylgir myndinni. Hefur
Matthías endurheimt synina? Eða
hafa þeir loks fundið sér föðurímynd
eftir andlát Kristins?
Allt hafði þetta yfir sér blæ
sögulegra sátta; þama var uppgjör við
línunar. Nú eru Mogginn og Mál og
menning sömu megin. Mál og menn-
ing hefur rekið af sér kommaorðið og
við það varð það að borgaralegu
forlagi — með öllu því sem Mogginn
telur að felist í því orðalagi. Ef það
eru einhver átök í íslensku menn-
ingarlífi •— eða ef það verða einhvem
tíma átök — þá em Mogginn og Mál
og menning bandamenn; tveir
brynvarðir tumar viðurkenndrar
menningar.
Og það er ágætt að hafa þetta á
hreinu.
Gallinn við sögulegar sættir er sá,
að þær snúast um ekki neitt. Menn
sættast sögulega þegar deiluefnin hafa
fjarað undan þeim og þeir finna sér
ekki annað að deila um. f Hálsaskógi
em þetta góð tíðindi en í flestum
mannlegum samfélögum em þetta
fremur daufar fréttir. Deilur, átök og
orðaskipti eru lífgjafar í samfélögum
manna. Menn þurfa því að gæta að
þeim og rækta eins og annað sem
skiptir máli. Og menn þurfa að átta sig
á því þegar gamlir átakapunktar
hverfa og aðrir verða til.
Hin ævagömlu átök Mogga og MM
em fyrir löngu útkulnuð og stein-
gerfð. Það vissu allir landsmenn fyrir
tveimur áratugum eða meira. En átök
um ekki neitt
geta verið eins og ástin; stundum
verður ástföngnu fólki seinast af
öllum ljóst að ástin hafi kviknað í
bijóstum þess og stundum er öllum
ljóst að útlifuðum hjónum sé farsælast
að skilja löngu áður en þau gera sér
það ljóst sjálfum. Þannig er h'fið. Og
þannig vom átök Moggans og MM.
Það var allur blossi farinn úr þeim.
Hinar sögulegu sættir þeirra vom því
lfkari skilnaði en giftingu; þau vom að
viðurkenna fyrir sér að það var ekkert
á milli þeirra lengur.
Þegar fólk skilur eftir vont hjóna-
band áttar það sig yfirleitt á því að það
hefur meira og minna misst af lífínu á
meðan það hékk í ófullnægjandi
hjónabandi. Og þetta henti líka Mogg-
ann og MM. Á meðan þau reyndu að
halda lífi í átökunum sín á milli hélt
íslensk menning áfram að lifa, þróast
og dafna og kærði sig kollótta um
hvað Mogganum eða MM þótti henni
fyrir bestu.
Þegar — og ef Svavar og Jón
Baldvin fallast í faðma verður það því
ekki af ást; heldur ástleysi. Það gerist
þegar þeir em búnir að vera sem
stjómmálamenn og em hættir að geta
séð og greint íslenskt samfélag. Þeir
munu því ekki ijúka hver á annan af
tilhlökkun um komandi sælustundir
heldur munu þeir dröslast í faðminn
hvor á öðmm vitandi að pex þeirra em
fyrir löngu orðið aðhlátursefni allra
landsmanna. Og sjónarvottar munu
ekki tárast af hrifningu. Ef einhverjir
verða vitni af þessu munu þeir slá sér
á lær og segja: Jæja, þá er það loksins
frá. Og hverfa síðan til sinna
hugðarefna.
íslendingar þurfa ekki á samein-
ingu jafnaðarmanna að halda. Jafn-
aðarmenn mega svo sem sameinast ef
þeir kjósa svo; en íslendingar þurfa
fyrst og fremst pólitxk sem á eitthvert
erindi við íslendinga; pólitík sem
getur bætt samfélagið, aukið áhrif
einstaklinganna á líf sitt og umhverfi
og gefið fólki trú á að það eigi þetta
samfélag. Þetta ætti að vera verkefni
jafnaðarmanna fyrst og fremst; þeir
bera mesta ábyrgð á hvemig samfélög
þjóða á Vesturlöndum hafa þróast á
þessari öld.
Ef jafnaðarmenn þora ekki, geta
ekki eða vilja ekki; þá munu aðrir sjá
um að búa til pólitík fyrir nútímann og
framtíðina. En jafnaðarmenn mega þá
ekki telja sér frú um að annað fólk
hafi áhuga á sáttum þeirra um
deiluefni fortíðarinnar. Áhugi þess
verður álíka og spenningurinn yfir
sögulegum sáttum Moggans og MM.
Og sögulegt faðmlag Jóns Baldvins
og Svavars mun týnast á blaðsíðu 24 í
minni þjóðarinnar; við hliðina á
myndinni af Einurunum og Matthíasi.
Guðmundur J. Guðmundsson var bæði í Sósíalistaflokknum og Al-
þýðubandalaginu. Meðal síðustu embætta sem hann gegndi var seta í
sfldarútvegsnefnd árin 1991-1994, og það er rétt að halda því til haga,
að þar sat hann sem fulltrúi Alþýðuflokksins. Ein af fyrirmyndum
Jakans var Héðinn Valdimarsson, sem hann taldi meðvitað ýtt til hliða
í sögunni af báðum A-flokkunum. Héðinn var eins og Jakinn formað-
ur Dagsbrúnar, og átti sér þann draum að allir jafnaðarmenn gætu
gengið hlið við hlið í sömu hreyfíngu. Það fór ekki á milli mála, hvaða
skoðun Guðmundur J. Guðmundsson hafði á því, og einsog Héðinn, þá
leit hann á sig sem jafnaðarmann fyrst og fremst.
Jakinn var tryggur vinum sínum, og Alþýðublaðið getur sagt með
nokkru stolti: Hann var vinur minn. Á ögurstundu í sögu blaðsins, þeg-
ar ættemisstapinn blasti við, kom hann því til liðsinnis. Sú vinátta var
næstum því jafn gömul Jakanum, og böndin sem bæði tengdu voru
hnýtt við móðurkné í skjóli Héðins vestur við Hofsvallagötuna. I ræðu
sem Guðmundur J. Guðmundsson flutti sem heiðursgestur á 80 ára af-
mæli Alþýðuflokksins - Jafnaðarmannaflokks íslands, sagði kempan
meðal annars: „Það var óbreytt alþýðukona vestur í bæ sem gerði mig
að jafnaðarmanni. Hún gekk ekki í neitt félag á ævi sinni, tók ekki þátt
í neinum stjómmálaátökum og ég held að enginn flokkur hafi merkt
sér hana á kjörskrá. Hún leyfði sér einn munað í lífinu í andstöðu við
fjölskyldu sína - hún keypti Alþýðublaðið...alltaf kom Alþýðublaðið,
sama hvað hver sagði.“
Að leiðarlokum kveður Alþýðublaðið góðan vin og vottar fjölskyldu
hans sína dýpstu samúð.