Alþýðublaðið - 09.07.1997, Page 2
2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLÍ1997
Þverholti 14 Reykjavík Sími 562 5566
Utgáfufélag
Ritstjóri
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Auglýsingasími
Auglýsinga fax
Dreifing og áskrift
Umbrot
Prentun
Ritstjórn
Fax
Áskriftarverð kr. 1
Alþýðublaðsútgáfan ehf.
Össur Skarphéðinsson
Sigurjón M. Egilsson
Ámundi Ámundason
562 5576
562 5097
562 5027
HBK
ísafoldarprentsmiðja hf.
Sími 562 5566
562 9244
.500 m/vsk á mánuði.
Stækkun Atlantshafs-
bandalagsins
í Madrid eiga nú leiðtogar aðildaníkja Atlantshafsbandalagsins með sér einn
sögulegasta fund, sem áratugum saman hefur verið haldinn innan bandalagsins.
Tilefnið er stækkun Nató til austurs. Þessi kaflaskil í sögu bandalagsins eru
ótrúlega mikilvæg. Það segir hinsvegar merka sögu um hraða breytinganna í
kjölfar kalda stríðsins, að í dag ganga flestir út frá stækkun sem sjálfgefnum
hlut, og yppta tæpast brúnum. Frá því seinni heimsstyrjöldinni lauk hafa þó fáir
atburðir gerst, sem frá sjónarhóli friðar í heiminum standast samjöfnuð við
ákvörðunina um stækkun Atlantshafsbandalagsins til austurs.
Tólf ríki, sem áður tilheyrðu hinu hrunda áhrifasvæði kommúnismans, hafa
sótt um inngöngu. Ástæðan fyrir því er einföld. f fimmtu grein stofnskrár
bandalagsins er lýst yfir, að árás á eitt ríki jafngildi árás á öll. Það þýðir í reynd,
að öll ríkin innan bandalagsins njóta vamarmáttar hins ægisterka vopnabúrs
Bandaríkjahers. Þetta er skjólið, sem hinir gömlu fylgihnettir hinna föllnu Sov-
étríkja eru að sækjast eftir. Þessi ríki hafa lært af biturri reynslu, og óttast að for-
tíðin gangi aftur í framtíðinni. Saga þeirra síðustu áratugi er lituð af kúgun er-
lends valds, og enn skaka rússneskir þjóðemissinnar skellum að nágrönnum
sínum. Aðild að Nató væri því langbesta tryggingin sem þessi ríki hafa nokkm
sinni í gervallri sögunni fengið fyrir friði.
Það ríkir þó ekki fullkomin eining um stækkun Nató. Áhrifamenn á borð við
Henry Kissinger telja að stækkun sé óæskileg, af því hún geti veikt styrk banda-
lagsins. Það er gilt sjónarmið. Hitt hefur orðið ofaná, að stækkun drægi úr lík-
um á átökum í Evrópu, sem gætu einnig ógnað heimsífiðnum. í Madrid er þvx
ekki deilt um hvort eigi að stækka bandalagið, heldur hversu mikil stækkunin
eigi að vera í þessari lotu. Bandaríkin, studd af fslandi, hafa látið uppi þá skoð-
un, að það sé heppilegast að hleypa aðeins þremur löndum inn í bandalagið að
þessu sinni. Þessi ríki em Pólland, Tékkland og Ungveijaland. Öll em sjálf-
sagðir þátttakendur í fyrstu hrinu. Þau hafa lagt mikið fjármagn í að efla her-
styrk sinn, em að byggja upp stjómkerfit samkvæmt vestrænum lýðræðishefð-
um, og hafa náð góðum árangri í efnahagsmálum. Þau uppfylla því öll skilyrð-
in sem em sett fyrir aðild nýrra ríkja. í hinu alþjóðlega samfélagi skiptir líka
miklu, að um hana ríkir lítill ágreiningur.
Nokkur önnur ríki hafa hinsvegar sótt fast að í fyrstu lotu verði fimm nýjum
ríkjum hleypt í Nató. Þar em fremstir í flokki Frakkar, auk annarra þjóða S-Evr-
ópu. Þessi ríki vilja að auk hinnar þriggja ofantöldu verði Rúmernu og Slóven-
íu boðin aðild. Bæði löndin hafa sóst hart eftir aðild, og skemmst er að minn-
ast heimsóknar slóvenska utanríkisráðherrans til fslands fyrir skömmu, þar sem
hann falaði stuðning okkar. Það er margt sem mælir með aðild Rúmeníu. í
tvennum skilningi má segja að landið standi á einskonar krossgötum. Frá sjón-
arhóli landafræðinnar myndi aðild Rúmeníu samhliða aðild Póllands styrkja
vemlega suður og austurvæng Nató, og þarmeð hafa mikið gildi fyrir önnur að-
ildarríki í Suður Evrópu. En jafnframt hafa Rúmenar sérstaka stöðu á alþjóða-
vettvangi, þvf þeir hafa bæði góð tengsl við hina gömlu fjendur, Grikki og
Tyrki, en einnig við ísrael og Arabalöndin. Aðild Rúmeníu er því álitlegur kost-
ur af mörgum ástæðum.
Þrátt fyrir harða málafylgju Frakka með Rúmeníu er nú orðið Ijóst, að afstaða
Bandaríkjanna verður ofan á. Það kann að hafa áhrif á samstarfið innan Nató. í
stjómatíð de Gaulle gengu Frakkar úr hemaðarsamstarfinu árið 1966. Það em
aðeins tæp tvö ár síðan þeir lýstu sig reiðubúna til að ganga inn í það á nýjan
leik en málum hefur undið þannig fram, að nýlega lýsti Jacques Chirac yfir, eft-
ir fund með Jospin forsætisráðherra, að enn sé ekki trmabært fyrir þá að koma
aftur inn í hemaðarsamstarfið. Ákvörðun Nató um aðverða ekki við óskum
Frakka um að leyfa Rúmenum aðild að Nató í fyrstu hrinu, mun ekki minnka
stffni Frakka í garð bandalagsins. Lyktir málsins em óneitanlega talsverður
ósigur fyrir Frakka, og þess er að vænta að í framhaldinu vinni þeir markviss-
ar en áður að því að auka vægi Evrópusambandsins í hemaðarsamstarfi vest-
rænna ríkja. Frakkar hafa allra þjóða frekast reynt að draga úr vægi Nató í Evr-
ópu og auka þess í stað þunga Vestur-Evrópusambandsins, sem þeir vilja gera
að einni stoð Evrópusambandsins. Það myndi hinsvegar veikja hemaðarsam-
starf Evrópu og Bandaríkjanna, og þarmeð tenginguná yfir Atlantshafið. Óneit-
anlega hefði slík þróun slæm áhrif fyrir öryggi íslands.
Hér á landi hefur ekki alltaf ríkt fullkomin eining um afstöðuna til stækkun-
ar Nató. Síðustu tvö árin hafa ítrekað spunnist á Alþingi hreinskiptin, stundum
hvöss, orðaskipti um afstöður einstakra flokka, ráðherra og að lokum ríkis-
stjómar. Jafnaðarmenn hafa stutt mjög fast kröfu Eystrasaltsþjóðanna um inn-
göngu í Nató þegar í fyrstu lotu, einsog Sjálfstæðismenn einnig. Engin önnur
ríki era í jafn tvísýnni stöðu, og það ber að riija upp, að Rússar hafa lagst mjög
harkalega gegn aðild þeirra. Af þessum sökum er það mjög brýnt, að tekin séu
af tvímæli um vilja Nató til að hleypa Eystrasaltsþjóðunum inn í skjól sitt. Stað-
an er hinsvegar sú, að nú er ljóst, að Eystrasaltsþjóðimar verða ekki þátttak-
endur í Atlantshafsbandalaginu í fyrstu lotu. Það er hinsvegar mjög mikilvægt,
að frá Nató komi skýr yfirlýsing um afstöðu til aðildar þeirra í framtíðinni.
Það er því ekki síst í þessu ljósi skynsamlegt af ríkisstjóm íslands að styðja
afstöðu Bandaríkjanna um að einungis þijú ríki verði tekin inn í Nató að þessu
sinni. Það eykur líkumar á, að skammt verði til þess að næsti ríkjahópur verði
tekin inn, og þarmeð aukast möguleikar vinaþjóða okkar við Eystrasalt á að
komast lífhöfnina sem þeir sjálfir hafa kosið. Alþýðublaðið telur því, að afstaða
ríkisstjómarinnar sér hárrétt miðað við aðstæður innan Atlantshafsbandalags-
ins.
az I i n
Sjanghæjaður á galeiðuna
Þorgeir Þorgeirson, rithöfundur, er
einstök bæjarprýði þar sem hann
gengur með tagl sitt silfurhært og
virðulegan staf um miðbæinn. í
kringum 1970 varð hann, líklega án
þess að vita það, átrúnaðargoð ungra
manna sem höfðu dálæti á góðum stíl.
Þá skrifaði Þorgeir meitlaðar greinar
með gagnrýni á ýmislegt það sem
honum þótti miður fara í þjóðlífinu,
og gaf út merkilegt greinasafn, sem
hann kallaði Uml. Þeim skrifum hefur
hann haldið áfram allar götur síðan.
Meitluð gagnrýni
Meðan aðrir hafa fært sig um set í
tilvemnni, og sumir tekið á sig gervið
sem þeir hötuðust við fynum, hefur
Þorgeir haldið fjarlægð sinni ffá
valdinu og stofhunum
samfélagsins, og haldið
uppi sinni persónulegu
gagnrýni á það sem
hann telur að betur færi
með öðmm hætti. Að
því leyti er hann tölu-
vert mikilvægur hluti af
því, sem stundum er
kölluð samviska þjóð-
arinnar. Ömgglega má
kalla hann samvisku
miðbæjarins. Margur
gæti glaðst yfir minnu.
Þorgeir er eðlilega á
móti stjómmálaflokk-
um, sem hann hefur
margsinnis bent á að
hafa bmgðist í hveiju
mannréttindamálinu á fætur öðra. Fáir
hafa enda haft jafn frækilega sigra og
hann gegn því valdi sem flokkamir
hafa á ríkisvaldinu, þó hann hafi að
sönnu þurft atbeina erlendra dómstóla
til að leggja hið innlenda vald í
móðurætt. Þar af leiðandi er hann líka
á móti flokksblöðum, einsog Alþýðu-
blaðinu, eða hefur að minnsta kosti á
þeim hæfilegan fyrirvara. Allt er það
af hinu góða, og líklega væri margt
betra á vegi ef fleiri sveifluðu brandi
gagnrýninnar með jafh markvissum
hætti og Þorgeir Þorgeirson.
I hinu dapurlega sýnishomi ís-
lenskrar blaðamennsku sem enn
gengur undir nafhinu Helgarpósturinn
em reglulegar greinar Þorgeirs alla-
jafna hið læsilegasta og inni-
haldsríkasta. Nú hefur þó sannast á
hinum óháða þjóðfélagsrýnanda að
það sem helst hann varast vann, varð
þó að koma yfir hann.
Það er komið á daginn, að þessi
einlægi gagnrýnandi hinnar spilltu
samtryggingar, sem gegnum öldina
hefur með einum eða öðmm hætti
litað stjómmálalífið, hefur óafvitandi
verið sjanghæjaður á pólitíska galeiðu
í gegnum skrif sín í Helgarpóstinn.
Hann er nefnilega, án þess að vita
það, orðinn húskarl Alþýðu-
bandalagsins gegnum Helgarpóstinn.
Pólitísk krumla
Um þessi örlög sem örlagadísir
hlutuðu honum óumbeðið fer Þorgeir
nokkmm orðum í síðasta pistli sínum,
þar sem hann kemur meðal annars að
þeim málaferlum sem Jón Ólafsson,
höfuðfjandi Helgarpóstsins, hefur nú
hafið gegn ritstjóranum Páli
Vilhjálmssyni:
„Ef betur stæði á mundi ég ...óska
Páli Vilhjálmssyni til hamingju með
rannsóknina og málaferlin. En fjendur
Páls ritstjóra þekkja til fleiri apparata
en dómskerfis
miðalda.
Þeir hafa rann-
sóknarblaðamenn
á sínum snærum.
Og nú hefur Páll
játað það sem
þetta launaða lið
hefur á hann bor-
ið. Alþýðubanda-
lagið á 40% af
tækinu sem
gefur HP út.
Ekki neita '
ég því að mér ’
brá við þessi
tíðindi.
Á sínum tíma ’
hóf ég regluleg
skrif í HP á þeirri
forsendu að það væri í eigu
starfsfólksins. Það fannst mér gott
fyrirkomulag. En ég veit ekki hvort ég
hefði slegið til með þessi ritstörf hefði
ég vitað, sem satt var, að pólitískur
flokkur væri með krumluna í
ljármálum blaðsins.
Það ætti út af fyrir sig ekki að vera
neinn háski þó heiðarlegur, pólitískur
flokkur ætti hlutabréf í blaðaútgáfu.
En hvar er heiðarlegan pólitískan
flokk að hafa?
Undanfarin áratug a.m.k. hefur
íslenska pressan verið á hröðum
hlaupum frá pólitísku flokkunum sem
áður fyrr áttu dagblöðin hér og
stjómuðu þeim."
. b œ I i n
Kvapholda risi
,JÞað hefur verið ámátlegt að sjá
kvapholda risa Morgunblaðsins laf-
móðan á hlaupum undan Sjálfstæðis-
flokknum. Hann þraut fljótlega ör-
endið. Og nú liggur hann dasaður við
túngarðinn og þrífst á eftirmæla-
greinum og fasteignaauglýsingum.
Orðinn að víðáttumiklu Nekrópóh's
borgaralegs „hlutleysis.“
Dagur og Tíminn mnnir saman í
Síamstvíbura sem forðaði sér á
handahlaupum burt af Framsóknar-
heimilinu og í fang einhverra ljár-
magnseigenda. Situr nú í kjöltu DV
og skelfur af skoðanahræðslu. Því DV
er líka voveiflegt skoðanaeftirlit.
Alþýðublaðið og Vikublaðið hírast
enn í heimahúsum sinna örvasa for-
eldra við dapurlegan kost blaðastyrkja
og skylduáskrifta.
En fijáls pressa?
Hún er ekki bara utan seilingar
heldur utan hugsunar íslenskra blaða-
manna.“
Hollráð
Þorgeir kveðst að sönnu engin
dæmi þekkja um að Alþýðubanda-
lagið hafi skipt sér af efnistökum
blaðsins. Hann getur þess þó, að sér
hafi stundum þótt sem útfærsla HP á
hugmyndum úr hans eigin greinum
hafi „ilmað af gamla flokksveldis-
eineltinu.“ Sömuleiðis hefur hann á
köflum orðið var við hlífð blaðsins
L við „góða flokksmenn." Á þessu veit
Þorgeir Þorgeirson aðeins eitt ráð:
„Nú þyrfti Páll að losa sig íyrst við
hlut allaballa í útgáfunni og síðan
við hlut þeirra í uppeldi sínu. Þá
gæti hann farið að stýra fyrsta
fijálsa miðlinum á íslandi.“
Heimsmet í
heiðarleika
Nú ætti krítískur lesari að sjálf-
sögðu að spyija sjálfan sig, hvort að
þessu leyti sé nokkur munur á
Alþýðublaðinu og Helgarpóstinum?
En það er einmitt mergurinn málsins.
Það er enginn munur. Bæði blöðin em
í eigu stjómmálaflokka. Eini mun-
urinn er sá, að í tilviki Alþýðublaðsins
vita allir um tengsl flokks og blaðs.
Öðm máh gegnir um Helgarpóstinn.
Ritstjóri hans, sem prédikaði heiðar-
leika í blaðamennsku, hefur frá fyrstu
tíð breitt yfir nafn og númer.
Hann sagði lesendum sínum aldrei
frá því að Helgarpósturinn væri að
stærstum hluta í eigu stjómmála-
flokks.
Það er líklega heimsmet í heiðar-
leika.