Alþýðublaðið - 11.07.1997, Blaðsíða 7

FÖSTUDAGUR 11. JÚLÍ 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7

. ..
f'WSf&í
:•-• '• *<?'*/’*

/;iMi

_ V -m<J9ppf'4>d
,7 r^^aymggn
f ',■ y i 7“/w I
•®, Mn/A*

'iT'nía 1

Þóra Kristín Ásgeirsdóttir fékk að fara með
Ögmundi Helgasyni niður í allra helgasta vígi
handritadeildar Þjóðarbókhlöðu
Við geymum
þetta bara í
rólegheitum
„Arfur fyrri alda er í Amasafni en
þetta er arfur síðari alda,“ segir Ög-
mundur Helgason forstöðumaður
handritadeildar í Þjóðarbókhlöðu, en
handritadeildin er einskonar fram-
hald af Amasafni. Alþýðublaðið hef-
ur að undanfömu skrifað um það
ófremdarástand að ekki skuli fást
fjármagn til að ráða einn viðgerðar-
mann á fullkomna viðgerðarstofu
sem deildin hefur yfir að ráða.“
„Handritin hjá okkur em þau sem
fóm ekki til útlanda auk þess sem
deildin geymir yngri handrit, marga
ómetanlega dýrgripi skálda, allt frá
rómantíkinni og fram til skálda eins
og Þórbergs og Laxness,“ segir Ög-
mundur Helgason og felst á að leyfa
blaðamanni að koma með sér niður í
það helgasta vígi Þjóðarbókhlöðunn-
ar.
„Það var alltaf þurrt og gott í
Landsbókasafninu," segir Ögmund-
ur. „Það var ekki til raki, enda er það
ótrúlega gott hús og vel byggt, þegar
maður kom niður í neðsta kjallara sá
I einu horni í næst-
helgasta vígi deildar-
innar gefur að líta
kassa sem merktur er
gömlu Fylkingunni, og
hefur þá væntanlega
að geyma fundargerð-
ir. Fólk hefur uppi
allskyns óskir þegar
það afhendir deildinni
bréf eða handrit. Mörg
innsigiuð umslög má
ekki opna fyrr en árið
2000. Einu bréfi fylgdi
kvöð um að ekki mætti
opna það fyrr en árið
2030 og þá að við-
stöddum presti. „Við
geymum þetta bara í
rólegheitum.“
hvergi bilbug á steypunni. Það var
kannski of þurrt, en það var skárra en
andskotans rakinn. Hér er komin
fullkomin geymsluaðstaða, með hár-
réttu hita og rakastigi, sem er töluvert
annað en í venjulegri vinnuaðstöðu,
að því leytinu geymist þetta betur en
áður.
Það er því grátlegt að ekki skuli
vera hægt að halda starfinu áfram
með viðgerðum. Það hefur ekki
fengist styrkur á þessum fjárlögum
til viðgerða en ég vona að það verði
breyting þar á við næstu fjárlög. Það
er til fólk í landinu sem er sérstak-
lega menntað til þessara hluta og hér
er fullbúin viðgerðarstofa en ónotuð
þar sem fjármagn fæst ekki til að
ráða starfsmann. Það væri yfir um
nóg að gera þótt það væru fleiri en
einn forvörður, tveir þrír væru dropi í
hafið, en það eru mikil vonbrigði að
það skuli ekki fást fjármagn til að
ráða í eitt einasta stöðugildi. Það er
geysileg vinna sem liggur að baki
I ]pt j
:>pur Að hn
K V ;c p • •/
'n:>-n ki
ÆÍÍj^ÍJ.’f f V 1
£C V. O A 1
x h M -i'
»1 fi

•yr
j
fofA
Iv^rtífvf -'ý
rc
ll.f
-U/í jU
'L:
Við erum með
fáein skinnhand-
rit frá 15 og 16
öid, mörg eru svo
morkin og illa far-
in að það er mjög
varhugavert að
handfjatla þau.
slíkum viðgerðum, það þarf að leysa
hverja einustu bók upp í frumparta
sína.
Við höfum verið að taka við dýr-
gripum frá Danmörku, alveg full-
komlega viðgerðum, það má reikna
þann kostnað í tugum milljóna og
það sýnir hug Dana til þessara mála
því það var hvergi í samningum að
þeir ættu að skila þeim þannig. Það
verður að segja sem svo að saman-
burður við Dani er okkur í óhag. Við
sitjum sjálf á haug af gömlum hand-
ritum og bókum hér heima sem
liggja undir skemmdum og það fæst
ekki fjárveiting til að ráða einn
starfsmann til viðgerða.
Flest öll okkar handrit hér á hand-
ritadeildinni þarfnast aðhlynningar
þó svo að þau geti litið vel út á yfir-
borðinu, auk þess sem urmull bóka
liggur undir skemmdum. Meðan við
vorum í sambýli við Þjóðskjalasafn-
ið gátu þeir stundum bjargað okkur
en nú nýtur þess ekki lengur við. Það
var bara vegna liðlegheita hjá þeim.
Auðvitað tók fyrir það þegar við
fluttum.“
„Við erum með fáein skinnhandrit
frá 15 og 16 öld, mörg eru svo mork-
in og illa farin að það er mjög var-
hugavert að handfjatla þau, sum
blöðin hafa blotnað og orðið fyrir
raka og síðan fúlnað. Það er mikið
gróm sem hefur sest á þau. Það koma
líka eyðandi sýrur úr höndum manna
auk þess sem blek er misgott. Þetta er
sá hluti af arfi okkar íslendinga sem
ekki fór úr landinu, það er til hábor-
innar skammar fyrir okkur að geta
ekki sýnt þetta viðgert og fínt.“
Sem dæmi um verðmætt handrit
sem liggur undir skemmdum er afrit
af Passíusálmum sem Hallgrímur
Pétursson skrifaði með breytingum
sínum og er það líklega sú útgáfa
sem hann vildi að væri endanleg út-
gáfa sálmanna. „Það er varla hægt að
handfjatla þetta handrit líkt og mörg
önnur sem svipað er ástatt um en við
höfum reynt að setja handritið í um-
búðir svo að það sé hægt að fletta
því. Við fengum sérstakan styrk til
þess að ráða viðgerðarmann til að
gera við gömul kort og það er auðvit-
að jákvætt en vandamálið er bara svo
víðfeðmt.“
Ögmundur sýnir mér lítið galdra-
kver á skinn. Hann tekur síðan upp
annað handrit og segir: „Héma er
dæmi um hvemig farið var með kaþ-
ólska skinnið, það var bundið um lút-
erskar rímur.“
Heilu hillumar af ljótu grænu
bandi blasa við.
„Páll stúdent reyndi að bjarga því
sem hann gat á síðari hluta 19 aldar
og límdi reiðinnar býsn af handritum
inná sínum tíma í hræðilega ljótt
band. Það þarf að gera við þetta allt
og setja inn í heppilegt band. Þetta
var gert af góðum hug en eins og við
vitum í dag er lím af hinu illa, og í
dag er það ekki notað. Það er í raun
meira aðkallandi að bjarga pappím-
um af því að skinnið er í eðli sínu
miklu sterkara."
Það er allra handa efni sem berst
inn á Handritadeildina. Gömul sendi-
bréf, bækur, handrit og dagbækur.
„Hér er meðal annars að finna
handrit frá fyrsta fjórðungslækninum
á Austfjörðum. Þeir hafa verið svo
hraustir að læknirinn hefur farið að
dunda sér við að snúa rímum yfir á
latínu. Það er náttúrulega fáránlegt
að hann hafi látið sér detta það til
hugar en skemmtilegt í ljósi menn-
ingarsögunnar."
í einu homi í næsthelgasta vígi
deildarinnar gefur að líta kassa sem
merktur er gömlu Fylkingunni, og
hefur þá væntanlega að geyma fund-
argerðir. Fólk hefur uppi allskyns
óskir þegar það afhendir deildinni
bréf eða handrit. Mörg innsigluð um-
slög má ekki opna fyrr en árið 2000.
Myndir Sölva Helgasonar hafa verið viögerðar sem betur fer.
segir Ög-
Einu bréfi fylgdi kvöð um að ekki
mætti opna það fyrr en árið 2030 og
þá að viðstöddum presti. „Við geym-
um þetta bara í rólegheitum.“
Ögmundur sýnir blaðamanni þrjú
nýkomin handrit til dæmis eina
handskrifaða þýðingu úr Skáleyjum
frá því um 1800, en þau berast í mis-
munandi ástandi, yfirleitt em þau
grútskítug og í bágu ásigkomulagi.
„Flest handritin em afrit, mörg þeirra
mjög merk enda em fmmritin oft
glötuð. Bækumar eru sumar í skinn-
böndum, aðrar í gömlum spjöldum,
menn tóku oft spjöldin af gömlum
biblíum eða sálmakverum og settu á
þær og stundum áttu þeir stimpla til
að þrykkja á þær skraut.
Mörg handritin em bastarðar. Eitt
þeirra sem hefur að geyma Egilssögu
er að hálfu leyti handskrifað, en síð-
an hefur eigandanum áskotnast
prentað eintak sem hann setur líka
inn í spjaldið en skrifar síðan allar
orðalagsbreytingar milli textanna.
„Slfk handrit em ekki síst merkileg
•fyrir þær sakir að þau segja ekki litla
sögu um ástina á efninu,“
mundur.
„Sumir eiga prentaðar bækur sem
hefur týnst úr en skrifa það sem vant-
ar á blöð og bæta inn í handritin.“
Myndir í gömlum handritum em
sjaldgæfar en þegar þeim bregður
fyrir hefur myndlistarmaðurirm jafn-
an sína eigin samtíð í huga. A einni
myndinni bregður Njáli á Bergþórs-
hvoli fyrir og lítur hann út eins og
blómlegur bóndi í Ámessýslu á
seinni hluta 18 aldar.
En safnið hefur einnig að geyma
handrit skálda frá þessari öld sem
hafa mikla þýðingu fyrir textarann-
sóknir og einstaka hyggið ungskáld
hefúr komið handritum sínum á safn-
ið. Sum handritin sýna glögglega
vinnsluferlið, önnur koma upp um
ótrúlega nákvæmni þar sem handrit-
in em að litlu leyti frábmgðin endan-
legri útgáfu. Sendibréf og dagbækur
frá fyrri hluta aldarinnar hafa mikið
gildi fyrir samtímasögu enda er vægi
rannsókna á persónulegum heimild-
um alltaf að aukast í sagnfræði.