Alþýðublaðið - 23.07.1997, Blaðsíða 5
MIÐVIKUAGUR 23. JÚLÍ1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Hann er einskonar guðfaðir marga af
þekktustu leikurum heims; Daniel
Day Lewis, Jeromy Irons, Anthony
Hopkins, Peter O'Toole, Miranda
Richardson og fjöldinn allur af mjög
stórum nöfnum hafa lært hjá honum.
Þau halda öll miklu sambandi við
hann. Þetta ár sem ég var þama var
alltaf einhver að koma. Anthony
Hopkins kemur til dæmis til hans
með hverja rullu og leggur hlutverk-
in með honurn.
Ég var svo heppinn að komast í
gott samband við þennan mann.
Hann er 88 ára og eins og öldungur
sem óendanleg virðing er borin fyrir
í leikhúsheiminum. Hann kennir í
skólanum, en býður líka ákveðnum
nemendum að koma í heimsókn til
sín. Maður sat svo tímunum saman
og drakk í sig af þekkingarbrunni
Rudys.“
Um hvað töluðu þið?
„Um leikhús. Og oft um eitthvað
ákveðið leikrit sem hann stakk upp á
að ég læsi. Sfðan röbbuðum við um
leikritið."
Hvað heillar þig mest í leikhús-
inu?
„Það sem mér finnst spennandi er
að það er alltaf verið að takast á við
mannlegar tilfinningar. Leikhús er
auðvitað líka sjónarspil og skemmti-
legt að fást við þessa spennu sem
skapast á milli áhorfenda og leikara.
Leiksýning er aldrei tilbúin fyrr það
eru komnir áhorfendur í salinn. Mér
finnst skemmtilegt að fylgjast með
því hvemig sýningar þróast og breyt-
ast. Ég fylgist alltaf mjög vel með
þeim sýningum sem ég set upp. Bæði
Stone Free og þeim tveimur sýning-
um sem ég hef leikstýrt á Herranótt,
Andorru í fyrra og Sjálfsmorðingjan-
um í vetur.
Sumir leikstjórar koma sýningum
frá sér á frumsýningu en mér finnst
ég læra heilmikið á því að horfa á
þær og sjá hvað gerist. Halda svolít-
ið áfram.“
Þú lœtir þér ekki nœgja að horfa?
„Nei, ekki alltaf. Sýningin heldur
áfram að þróast eftir frumsýningu og
það er mjög mikilvægt að leikstjór-
inn taki þátt í þeirri þróun svo sýn-
ingin fari ekki í allar áttir.“
Til að koma í veg fyrir að hún fjar-
iœgist verk leikstjórans?
„Yfirleitt er þessi þróun af hinu
góða. Sýning þarf að vera tilbúin á
fmmsýningu og er tilbúin, en það er
alltaf hægt að bæta hana. I Stone
Free héldum við áfram að breyta og
prófa nýja hluti alveg fram á síðustu
sýningu."
Stone Free gekk vei og greinilega
spenningur fyrir Veðmálinu. Finn-
urðu fyrir pressu?
„Auðvitað er mikil pressa þegar
sett er upp ný leiksýning. Fjölmiðlar
eru fyrir löngu byrjaðir að fjalla um
Veðmálið og flestir bíða spenntir eft-
ir að sjá sýninguna. En svo er stór
hluti sem er alveg jafn spenntur fyrir
því að sýningin kolfalli."
Þú kemur óbeint inn á þá umrœðu
sem hefur verið (fjölmiðlum að und-
anfömu varðandi Borgarleikhúsið.
Þú ert að setja upp sýningu ( Loft-
kastalanum þar sem sýningar hafa
ekki beinlínis fallið fram að þessu,
einn af leikurunum, Baltasar, á hlut (
leikhúsinu og Stone Free var ein
mesta sótta leiksýning síðasta leik-
árs. 1 rauninni er óhœtt að segja að
þið sem takið þátt ( Veðmálinu haftð
öll verið að gera það gott að undan-
förnu.
„Akkúrat. - Við erum með gríðar-
lega sterkt fólk í Veðmálinu, en það
er nú alltaf grunnurinn í leikhúsi, að
ná rétta fólkinu."
Þitt félag, Leikfélag Islands, á
frumkvœðið að uppsetningu Veð-
má/sins.
„Veðmálið er okkar uppsetning
eins og Stone Free í fyrra. Það stóð
upphaflega til að Leikfélag Reykja-
víkur setti það upp, en þeir eiginlega
guggnuðu á því. Og þá kom upp sú
hugmynd að ég stofnaði fyrirtæki
utan um sýninguna."
Sem fékk nafnið Leikfélag Islands.
„Og ég fékk félaga mína, Karl Pét-
ur Jónsson og Breka Karlsson til liðs
við mig.“
Vini þína?
„Ég þekkti þá nú ekkert, en ég
hafði fylgst með því sem þeir höfðu
verið að gera og fannst það spenn-
andi.
Eftir á að hyggja var þetta lang-
besta lausnin. Ég var búinn að ganga
lengi með Stone Free í maganum og
það var gríðarleg vel undirbúið. Þeg-
ar Leikfélag Reykjavíkur bakkaði út
úr myndinni fékk ég öll völd í mínar
hendur og gat ráðið hvaða fólk sem
var; leikara og listræna stjórnendur.
Ef ég hefði verið hjá LR hefði ég
alltaf haft einhvern annan yfir mér.“
Höldum okkur við velgengni og
peningamál: Er hœgt að láta gróða
og listrœn gœðifara saman?
„Absolút. En eins og tíðrætt hefur
verið um þá er engin formúla til fyr-
ir því hvað gengur og hvað ekki.
Þetta er spuming um að setja upp
góða sýningu sem fólki lfkar. Ef sýn-
ing er góð og þú lætur fólk vita af því
gengur hún. En ef hún er léleg geng-
ur hún ekki.“
Hvað gerir leiksýningu að góðri
sýningu?
„Allir listamennimir sem að henni
standa. Mönnum er tíðrætt um list-
rænan metnað, en listrænn metnaður
er afstætt hugtak. Sumar sýningar,
eins og Stone Free em settar upp til
að skemmta fólki. Það er ástæðan
fyrir því að hún gekk: Hún snerti við
fólki og það skemmti sér.
Það er eflaust hægt að segja að
Tsjékov sé merkilegra bókmennta-
verk en Stone Free, en leikhús þarf
að vera bland beggja.
Svo er vel hægt að setja Tsjékov
upp þannig að hann gangi. En stund-
um gerist það að reynt er að setja upp
listrænar sýningar sem einfaldlega
em leiðinlegar. Og þá vill enginn sjá
þær.“
Þú segir að Tsjékov sé góður. Er
hœgt að fá fólk í leikhús til að horfa
á merkileg bómenntaverk?
„Já. Það hefur margoft verið sann-
að. A Islandi. Við erum reyndar mun
heppnari en Englendingar hvað þetta
varðar. Það myndi til dærnis enginn
segja að Kœra Jelena, sem var sýnd
uppi í Þjóðleihúsi fyrir nokkmm
ámm væri kassastykki. En hún gekk.
Fólki fannst hún góð af því sýningin
snart það.
Veðmálið er ekki heldur formúla
að kassastykki. Uppfærsla á leikriti
snýst um það hvemig þú vinnur úr
þeim efniviði sem þú ert með í hönd-
unum.“
Þarf leiksýning alltaf að vera
skemmtun íbókstaflegri merkingu?
„Það væri líklega réttara að segja
að leiksýning þurfi að snerta áhorf-
endur. Eins og Jelena. Það er ekki
beinlínis hægt að segja að maður hafi
skemmt sér. Hún hinsvegar snart
mann. En það em mörg dæmi um að
sýningar sem em ekkert léttar hafi
gengið; Rómeó og Júlía í Þjóðleik-
húsinu og Mávurinn svo dæmi séu
tekin.
Þess vegna er ekki hægt að nota
það sem afsökun að verið sé að setja
upp svo listrænar sýningar að enginn
vilji koma.“
Er ekki eintómur misskilningur að
halda að allt sem er listrœnt sé leið-
inlegt?
„Skilgreiningin á því hvað telst
listrænt er mjög afstæð og því erfitt
að tala um þessa hluti þótt maður sé
auðvitað alltaf á kafi í þeirri umræðu.
En það þýðir ekkert að setja sig á
háan hest og segja: Ég er svo metn-
aðarfullur að enginn skilur það nema
ég-
Ég sá kvikmynd um daginn sem
kristallar umræðuna. Hún heitir The
Big Night. Hefur þú séð hana?“
Já.
„Hún fjallar um listina. Tveir
bræður reka veitingastað, annar er
þjónn og þarf að halda staðnum
gangandi. Hinn er kokkur og lista-
maður. Myndin fjallar um það
hvenær listamaðurinn á að fóma list-
rænum metnaði sínum, sem í þessu
tilfelli er matargerðin til að viðskipt-
in geti gengið; kúnninn krefst þess að
fá tómatsósu með spaghettíinu sínu
en kokkurinn neitar honum um hana.
Myndin er afskaplega táknræn fyrir
einmitt þessa klemmu sem listamenn
lenda í.“
Vandinn kokksins felst í því að
sannfœra matargestinn um að
smakka á spaghettíinu án þess að
nota tómatsósu. Ef honum tekst það
ekki verður hann að lúffa eða fara á
hausinn annars.
„Einmitt. Myndin er um það
hversu erfitt það er að finna jafnvæg-
ið þarna á milli. í því felst ögrunin.
Oft er sagt um sýningar sem ganga
að þær séu ómerkileg lágmenning.
En það er ekki alltaf svo gott að ætla
að flokka list í hámenningu og lág-
menningu. Er sá hinn sami að segja
að þeir áhorfendur sem skemmtu sér
séu fífl?“
Eru gagnrýnendur þess megnugir
að ganga að sýningum dauðum?
„Ég held að máttur þeirra sé svolít-
ið ofmetinn. Þeir hafa áhrif, það er
engin spuming, en það hvfiir líka á
þeim ábyrgð. Aðsóknin stjómast þó
fyrst og fremst af því hvemig sýning
spyrst út.“
Skortir fagmennsku hjá íslenskum
leikhúsgagnrýnendum?
„Yfirleitt tekst gagnrýnendum vel
upp. Þegar þeir em málefnalegir. En
ég hef líka séð gagnrýni sem er skrif-
uð af einhverjum allt öðmm hvötum.
Svo er vel hægt að vera ósammála
gagnrýni þótt hún sé fagleg. Fólk
þarf að rnuna að gagnrýni er alltaf
skoðun eins manns og að skoðun ein-
hvers annars er alveg jafn rétthá þótt
þessi ákveðni maður sé fenginn til að
fjalla um sýninguna.
I leikhúsi er verið að takast á við
mannlegar tilfinningar og þess vegna
upplifir einn sýninguna svona og
annar hinseginn. Við þurfum að
treysta áhorfendum til að dæma leik-
sýningar sjálfir."
Veðmál segir þú fjallar fyrst og
fremst um mannlegar tilfmningar.
„Veðmálið er skrifað 1975, en það
nær einhverri afskaplega góðri teng-
ingu við nútímann. Það er gríðarlega
hratt tempó í sýningunni og reyndar í
leikritinu sjálfu. En við höfum gert
mikið til að hraða því enn frekar
meðal annars með því að stytta leik-
ritið.
Hraðinn í bæði leikhúsi og bíó-
myndum hefur verið að aukast á und-
anfömum ámm og fólk á orðið erfið-
ara með að sitja undir þriggja og
hálfs tíma sýningum. Flestir vilja að
hlutimir gerist hraðar. Þetta em áhrif
frá MTV og hröðum klippingum í
bíómyndum.
Sýningin er mjög spennandi í upp-
byggingu en persónurnar em ekki
síður áhugaverðar. Leikritið fjallar
urn fjóra krakka sent búa saman og
em góðir vinir. Þetta em ein hjón og
tveir vinir sem leigja saman. Á yfir-
borðinu er kátína og grín, en undir
niðri kraumar heilmikil dramatík.
Það er ekki beinlínis hægt að tala um
söguþráð með upphafi og endi held-
ur sitúasjónir. Ekki ólíkt því sem við
höfum verið að sjá í kvikmyndum
eins og Secrets and lies og Fargo þar
sem öll tengsl persónanna era afar
flókin.
I Veðmálinu era allir að deyja úr
ást, en þau þora ekki að segja það af
hræðslu við höfnun. Mörkin á milli
vináttu og ástar em líka óljós:
Hvenær þykir mér vænt um vin minn
eða vinkonu og hvenær elska ég
hann eða hana. I Veðmálinu er ekki
verið að fjalla um hluti sem em stór-
ir í alþjóðlegu samhengi heldur hluti
sem em dramatískir fyrir hvern og
einn.
Leikritið er svolftið bíómyndalegt
á köflum og dálítið mikið amerískt.
Ég á ekki við að það sé eins og svið-
sett bíómynd heldur má segja að
leikritið sé byggt upp a svipaðan hátt
og formúlumynd; allt stefnir að einu
hámarki, en svo em lítil klæmöx inn
á milli. Það em enginn dauður tími
þar sem þú gætir farið að hugsa um
hvað þú ætlar að kaupa í matinn á
morgunn."
Er orðið svona erfitt að halda at-
hygli áhorfenda í leikhúsi? Þurfa
þeir sífellt áreiti?
„Það má auðvitað ekki detta alltaf
inn í þessa formúlu. En það er allt í
lagi að gera það stundum."
Leikfélag Islands sér um að afla
fjár til uppsetningar Veðmálsins.
Hafa fyrirtœki yfirleitt áhuga á
menningarstarfsemi eins og ykkar?
„Þetta snýst um það að vera biss-
nesslega þenkjandi. Við koinurn ekki
til fyrirtækja að biðja um ölmusu
heldur reynum að sannfæra fyrirtæk-
in um að þau græði á því að tengjast
sýningunni. Það geti styrkt ímynd
viðkomandi fyrirtækis. Og eftir að
Stone Free gekk svona vel er auð-
veldara að sannfæra þau. Fyrirtæki
emað átta sig á að það er jákvætt fyr-
ir þau að tengjast leiksýningum.
Sjálfur hef ég mjög gaman að því
að fást við þessa viðskiptalegu hlið.“
Leikfélag Islands fœst við fleira en
uppsetningar á leikritum.
„Við sjáum um kynningarmál fyrir
fimm bíómyndir á þessu ári og um
framkvæmd Hafnardagsins sem var
síðastliðinn sunnudag.“
Eruð þið með margtfólk í vinnu?
„Við emm með átta manns í föst-
um skrifstofustörfum. En meðan
Stone Free verkefnið stóð yfir vomm
við með 100 manns á launaskrá."
Eg tók eftir því að það var mynd af
Baltasar í körfubolta í bœði DV og
Mogganum um helgina. Þið kunnið
greinlega á kynningarmálin.
„Þetta snýst lflca um það. Það er
ekkert leyndarmál. Við viljum að
fólk viti af fmmsýningunni á Veð-
málinu.“
Þetta er tiltölulega nýr hugsunar-
háttur ( íslensku lista- og leikhúslífi,
að vekja á sér athygli með þessum
hœtti.
, Já. Og hann virkar.“
Þú vannst mikið með höfundi Sto-
ne Free, Jim Cartwright að endan-
legri útgáfu handritsins og undan-
farna mánuði hefur þú unnið með
Guðrúnu Ásmundsdóttur að nýju
leikriti, Heilagir syndarar, sem þú
cetlar að sitja upp síðar í haust. Verð-
ur leikrit betra þegar leikskáld og
leikstjóri vinna saman að endanlegri
gerð þess?
„Það er engin spuming. Það sem
hefur gerst héma á Islandi trekk í
trekk er að íslensk leikrit sem sett
hafa verið á svið era ekki nógu góð,
oft einfaldlega vegna þess að þeim er
gefinn alltof lítill tími. Leikrit sem er
efnilegt þarf tíma til að þróast yfir í
það að verða gott. Og oftast er betra
ef sú þróun á sér stað með samvinnu
leikskálds, leikstjóra og helst einnig
leikara."
Þú hefur ekkert verið að fást við
skriftir sjálfur eða œtlar þér að gera
það?
„I það minnsta ekki ennþá.“
Veðmálið er sýnt í Loftkastalanum,
Seljavegi 2, Reykjavík.
Höfundur: Mark Medoff.
Leikstjóri: Magnús Geir Þóröarson.
Leikarar: Baltasar Kormákur,
Benedikt Erlingsson, Kjartan Guðjónsson,
Margrét Vilhjálmsdóttir.
Frumsýning er í kvöld, 23. júlí.
Magnús Geir Þórðarson:
Fólk þarf að muna að gagnrýni er alltaf skoðun
eins manns og að skoðun einhvers annars er al-
veg jafn rétthá þótt þessi ákveðni maður sé
fenginn til að fjalla um sýninguna.