Vísir - 01.02.1977, Blaðsíða 10

10
VISIR
Útgefandi:Reykjaprent hí.
Framkvæmdastjóri: Davfft Gu&mundsson
Kitstjórar: l'orsteinn Pálsson dbm.
ólafur Ragnarsson
Ritstjórnarfulltrúi: Bragi Gu&mundsson. Fréttastjóri erlendra frétta: Gu&mundur Pétursson. Um-
sjón meft helgarbla&i: Arni Þórarinsson. Blaftamenn: Edda Andrésdóttir, Einar Gu&finnsson, EHas
Snxiand Jónsson, Finnbogi Hermannsson. Gu&jón Arngrímsson, Kjartan L. Pálsson, óli Tynes,
Sigurveig Jónsdóttir, Sæmundur Guövinsson. Iþróttir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjánsson. Akur-
eyrarritstjórn: Anders Hansen. útlitsteiknun: Jón óskar Hafsteinsson og Magnús ólafsson Ljós-
myndir: Jens Alexandersson, Loftur Asgeirsson. Auglýslngastjóri: Þorsteinn Fr. Sigurösson.
Dreifingarstjóri: Siguröur R. Pétursson.
I
I
Einokun i frjálsu þjóðfélagi |
Auglýsingar:Hverfisgata 44.Slmar illitio, Kbbii
Afgrei&sla : II verfisgata 44. Slmi K66II
Ritstjón :Sf0umúla 14. Slmi 86611, 7llnur
Akureyri. Simi 96-19806
Askriftargjald kr. 1100 á mánu&i innanlands.
4 Verft I lausasölu kr. 60 eintakib.
* \ Prentun: Bla&aprenl hf.
Segja má, að lýðræði og frjáls blaðaútgáfa séu
greinar á sama meiði. óhugsandi er að tala um lýð-
ræði, þar sem ríkisvaldið hefur einkarétt til útgáfu
blaða. Frjáls blöð eru einn af hornsteinum lýðræðis-
skipulagsins. Þessi sannindi eru öllum Ijós og ekki síst
þeim, er hafa takmarkaðan áhuga á að viðhalda vest-
rænum stjónnarháttum.
Frjáls blaðaútgáfa þykir sjálfsögð fyrir þá sök, að
reynslan hefur kennt mönnum að án hennar er ekki
unntaðtala um frjálst þjóðfélag. En blaðaútgáfa er
einvörðungu ein leið af mörgum til þess að koma hug-
myndum og skoðunum á framfæri. Prentlistin kom
hins vegar til sögunnar löngu áður en menn fengu þá
f lugu í höfuðið, að allar nýjungar þyrfti að leggja und-
ir einokunarvald ríkisins.
Þessvegna erutil frjáls blöð og frjáls þjóðfélög. En
að því er varðar hina tiltölulega nýju f jölmiðla eins og
útvarp og sjónvarp gildir ríkiseinokúnin, og menn fást
varla til að hugleiða aðra kosti i þeim efnum. Engin
skynsamleg rök mæla þó með ríkiseinokun á útvarpi
fremur en blöðum. Því er kominn tími til að brjóta
upp þá villukenningu, sem liggur að baki þessari ein-
okun, að borgurunum sé ekki treystandi fyrir nýjung-
um.
Þaðeru mikilvægustu réttindi borgaranna að mega
koma hugmyndum sínum og hugsunum á framfæri.
Þessum grundvallarréttindum eru sett óeðlileg tak-
mörk, ef menn mega ekki nýta þá tækni, sem fyrir
hendi er, í þessu skyni. Um mismunun er ekki að ræða
i þessu sambandi, því að það er miklu meira fyrirtæki
að reka daqblað en litla útvarpsstöð.
Rikiseinokunin leiðir á hinn bóginn ávallt til mis-
mununar,þótt markmið sé e.t.v. annað. Þetta kemur
skýrt fram í Ríkisútvarpinu. Stjórnmálaflokkarnir,
sem þar ráða ríkjum samkvæmt hefðbundnum
f lokksræðisreglum, hafa sett hinar kynlegustu reglur
um þessa fjölmiðlunarstarfsemi. Nefna má í þessu
sambandi auglýsingareglurnar, þar sem einstökum
aðilum í þjóðfélaginu er mismunað mjög gróflega.
Stjórnmálaflokkarnir banna t.a.m. það sem þeir
kalla pólitískan áróður i útvarpsauglýsingum. Þessari
reglu er m.a. framfylgt með þvi, að dagblöðum er
meinað að vekja athygli á efni, sem þau birta. Stjórn-
málaflokkarnir hafaieitt skipti fyrir öll ákveðið, að
allt efni i dagblöðum falli undir pólitiskan áróður.
Efni annarra blaða er hins vegar ekki áróður.
Þegar Vísir óskaði eftir því að fá birta auglýsingu í
útvarpinu, þar sem vakin var athygli á því að leiðbein-
ingar ríkisskattstjóra um skattframtöl fylgdu með
blaðinu, var lagt bann við því samkvæmt gildandi
reglum þar um. 1 ríkiseinokunarkerfinu eru auglýs-
ingar af þessu tagi taldar vera útbreiðsla á stjórn-
málaskoðunum og fyrir þá sök bannaðar.
A sama tíma og auglýsing frá Vísi um viðtal við
varafréttastjóra útvarpsins er bönnuð er tímariti
leyft aðauglýsa viðtal við forsætisráðherra. Ástæðan
er sú, að stjórnmálaf lokkarnir gleymdu að ákveða að
timarit væru í öllum tilvikum gegnsýrður stjórnmála-
áróður.
Þetta eru einföld dæmi, en sýna glöggt hvernig
ríkiseinokunin lelðir alltaf til mismununar af ein-
hverju tagi. Rikisumsvifahugarfarið er orðið svo rót-
gróið, að forystumenn frjálshyggjuafla í stjórnmál-
um sjá jafnvei ekkert athugavert við þetta skipulag.
Síðastliðið haust spunnust talsverðar umræður um
frjálst útvarp og þess var jafnvel vænst, að frjáls-
lyndir alþingismenn myndu taka það mál upp á lög-
gjafarsamkomunni. Enn sem komið er bólar þó ekk-
ert á breytingum. I frjálsu þjóðfélagi er þó ekki unnt
að færa nein skynsamleg rök fyrir þvi, að ríkisvaldið
eigi að njóta einokunaraðstöðu á þessu sviði. Borgar-
arnir eiga þvert á móti rétt á auknu frelsi i þessum
efnum.
Prentfrelsi er nauösynlegt til
þess aO verja lýöræöiö. Ef menn
hafa ekki óskoraöan rétt til
gagnrýni á prenti, býöur þaö
heim hættu á óiýöræöislegum
stjórnarháttum: Byrja ein-
ræöisherrar enda ævinlega á þvi
aö afnema prentfrelsi, nær þeir
taka völdin. A vesturlöndum
hafa menn skipst i tvær megin-
fylkingar varöandi sjónarmiö
sin um prentfrelsi. Annars veg-
ar vilja menu tilteknar tak-
markanir á prentfrelsi — hins
vegar vilja menn prentfrelsiö
ótakmarkaö.
Um eitteru þó allir sammála:
W blöö, gefin lít af flokkum, eru
w ekki gefin út I anda prentfrels-
vv isins, heldur gegn þvi. Flokks-
blaö felur ætiö staöreyndir, sé
Og þá
kanna
ber að
málið
Stjórnarskráin veitir mönn-
um rétt til þess ab tjá hugsanir
sinar á prenti. Þó skulu menn
bera ábyrgö á prentuöum skoö-
unum sinum fyrir dómi. Þetta
þess nokkur kostur.
^ Nauðsyn nafnleyndar
1-----------------------
I
Blööunum berast mörg sllk
bréf. Flest eru birt, enda ekki
þess eblis, aö þau séu meiöandi
fyrir aöra. Skv. Islenskum lög-
um ber ritstjóri ábyrgö á sliku
efni.
I þessu efni er ritstjórinn
trúnaöarmaður almennings.
Hann má ekki birta fleipur und-
ir yfirskyni nafnleysisins. Hann
veröur aö kanna söguna og í
þessu dæmi, sem ég nefndi áöan
um hinn pólitiska kennara,
veröur ritstjórinn aö kanna,
hvort sagan á viö rök aö styöj-
ast. Ef svo er, þá má hann birta
söguna, annars ekki. Ef hann
birtir ósannan söguburö, er
Þriöjudagur 1. febrúar 1977 VISIR
fræöi, aö hér veröí aö gefa upp ySS
nöfn fyrir dómi. Og þab hafa 5SS
þeir gert, og brotiö þannig ó- !SS
skráö lög allra blaöamanna, 1»
sem trúa á prentfrelsi. í staö ^
þess aö sæta fangavist vegna S§
hugsjónar sinnar um prent- SJs
frelsi, hafa þeir gefiö upp nöfn Sx
heimildarmanna sinna fyrir Sjfc
dómi. 5§!
’ Ég get út af fyrir sig fyrirgef- w
iö óreyndum manni, sem vegna
áhugaleysis Blaöamannafé- 5SS
lagsins telur sig veröa aö gefa !SS
upp heimildarmann. Hitt er §§
verra þegar I hlut á elsti
stjóri landsins.
er
rit-
1
Tíminn og
Kristján og
Haukur
I
-------------1
SSS2 1
hugsjón og
sem ritstióri.
Má ekki gefa upp
heimildarmann
Viöa erlendis hafa blaöamenn
setiö I fangelsum, frekar en gefa
var þess getiö, aö þeir félagar
heföu kært Timann fyrir meiö- W
yröi. Þau meiöyröi komu fram i S§
nafnlausri grein. Þessir tveir
I
menn töldu, aö ritstjóranum §S
bæri skylda til þess aö birta SSJ
nafn greinarhöfundar. Þeir w
geröu sér ekki grein fyrir þvi aö w
meö þvl aö birta greinina haföi ^
Þórarinn Þórarinsson elsti rit- !»
stjóri landsins og Timans tekiö 5SS
á sig alla ábyrgö á efni hennar. !SS
Þess vegna mátti Þórarinn ekki !SS
gefa upp nafn greinarhöfundar ^
sbr. fyrrgreinda lagagrein. SS!
Nauðsyn
nafnleyndar
í blöðum
milliliðakostnaö.
Nafnleynd og blöð
merkir raunverulega þab, aö
valdi þessar skoöanir öörum
tjóni, þurfa menn aö sæta
ábyrgö, rétt eins og viö þurfum
aö bera ábyrgö á akstri okkar.
5» Þetta stjórnarskrárákvæöi
!SS merkir ekki, aö banna megi
!SS tilteknar skobanir, — þvert á
Sjs móti er bannaö I stjórnar-
SS skránni aö leiöa hvers konar
Sjs tálmanir á prentfrelsi i lög.
SS| En þótt prentfrelsi sé þannig
SS| stjórnarskrárvariö, er ekki þar
SS> meö sagt, aö menn treysti sér aö
w koma sjálfir fram meö upplýs-
w ingar, sem eiga erindi viö al-
menning. Þessar upplýsingar
sSS geta veriö nauösynlegar til þess
KS að verja stjórnskipulagiö fyrir
!SS einræöisseggjum, eða þær geta
SS lika veriö skoöun einstaks
SS manns, sem er i þeirri stööu, aö
SS hann getur ekki tjáð sig undir
SS nafni. Dæmi um hiö siðarnefnda
SS er t.d. einhver maöur sem vinn-
SS ur hjá Sambandinu og blöskrar
S§ fjármunirnir sem það tekur i
I
I
I
c
Haraldur Blöndal
skrifar:
. y
|
Samkvæmt frásögn i þessari NS
grein Kristjáns eöa Hauks gafXS
Timinn upp nafn greinarhöf-SS
undar, þegar eftir var leitaö. KS
Þar með var brotiö gegn megin- SS
reglunum um prentfrelsi. Sv
I
------------------1
1 Bandarikjunum væri sér- w
hver blaðamaöur rekinn meö
skömm úr samtökum þeirra, ef !SS
hann gæfi upp nöfn eins og Þór- !SS
arinn virðist hafa gert i þessu !SS
tilfelli. Svo alvarlega lita þeir á ^
nauösyn nafnleyndar. Hér á Is- SS
landi hefur Blaöamannafélagiö SS
enga skoöun á málinu — þaö SS
hliófti. enrfa svnisf
Hvað gerir
Blaðamannafélag
islands?
Blöð hafa ætið tekið til birt
ingar nafnlausar greinar al-
mennings. Þau nota lika nafn-
leysingja til heimildasöfnunar.
Þaö er góö regla blaðamanna aö
gefa ekki upp heimildarmenn
sina.
Og I raun og veru er þessi
nafnleynd blaöanna einn af
hyrningarsteinum frjálsrar
blaöamennsku. Nauðsyn nafn
leyndar sást vel I Watergate-
málinu. Nauösyn nafnleyndar
hefur llka sannast á Islandi,
hvaö eftir annaö.
Menn ræöa oft um Velvak-
anda og önnur lesendabréf meö
háöi en slikt er mikill misskiln-
ingur. Allir hafa einhvern tima
komist i þá stööu, aö þeir veröa
aö tjá hug sinn, — hins vegar
eiga þeir óhægt um vik vegna
persónulegra málefna aö koma
fram undir eigin nafni og gera
þaö þvi nafnlaust. Svo aö dæmi
sé tekiö: Maöur á son i gagn-
fræöaskóla, sem fær kennslu,
sem eingöngu mótast af póli-
tiskum sjónarmiöum. Faöirinn
vill vekja athygli á þessu án
þess aö koma syni sinum I vand-
ræði. Og hann skrifar nafnlaust
^ bréf.
upp heimildarmenn sina aö
fréttum. Slikt er óþarfi á Is-
landi.
1126. gr. einkamálalaganna 5.
tl. segir: „Sá sem ber ábyrgö á
innihaldi prentaös rits eða blaðs
að lögum, má ekki skýra frá þvi
fyrir dómi hver sé höfundur aö
riti grein eöa frásögn, sem i riti
eða bla&i hefir birst, án þess aö
höfundur sé nægjanlega nafn-
greindur”.
Og þess vegna þurfa Islenskir
blaðaipenn aldrei að gefa upp
heimildarmenn slna.
Og þó er kjaftað frá
blaöamanna frekar en standa W
vörö um grunnrétt félaga sinna w
eins og réttinn til aö leyna heim-!»
ildarmönnum. ' 5SS

Ég hef oröiö þess var, aö is-
lenskir blaðamenn vita ekki um
þetta ákvæði, og þeir eru þeirr-
ar skoðunar vegna þeirrar fá
Lesið
Ólaf Jóhannesson
Nú kunna framsóknarmenn >SN
að halda þvi fram, aö ég sé hér !nn
aö halda fram skoöunum til þess !nS
aö sverta Framsóknarflokkinn !SS
og blað þeirra. En þaö er þvert á !SS
móti. Minar skoöanir á nauðsyn SS
nafnleyndar byggjast fyrst og SS
fremst á þvi, sem ég læröi I Há- SS|
skóla af ólafi Jóhannessyni og SS '
þeir sem ekki trúa þvi, ættu aö SN
lesa grein Olafs Jóhannessonar sSS
i um nauösyn nafnleyndar i mjög w
- góöri grein, sem birtist i Olfljóti !§S
- XXII. árgangi 4. tbl. áriö 1969. !n5
Menn ræöa oft um Velvakanda og önnur lesendabréf I háöi, en slikt^j
er mikill misskilningur. sSS