Vísir - 06.02.1977, Page 6

6
Sunnudagur 6. febrúar 1977
VÍSIR
Sherlock Holmes Kambsránsmálsins — Þuríöur formaður, eins og
hún kom kunningja sinum fyrir sjónir á sinum yngriárum.
150 ár frá Kambsráni,
Aðfaranótt hins 9. dags
febrúarmánaðar 1827 vaknaði
fólk á bænum Kambi I Hróars-
holtshverfi i Flóa upp við vond-
an draum. Þetta var óveðurs-
nótt mikil, stormur og hrak-
viöri. Skyndilegar er bærinn
brotinn upp og fjórir grimu-
kiæddir menn koma inn og
leggja hendur á heimilisfólk þar
sem það liggur nakið i rekkjum
sinum. Er fólkið bundið á hönd-
um og fótumven ræningjarnir
hefja ákafa leit að peningum og
öðru fémætu.
Þannig hófst Kambsrán, —
eitthvert mesta „stórmál”
fslenskrar sakamálasögu. A
miðvikudag næstkomandi eru
liðin 150 ár frá þvf þessi at-
burður gerðist á Kambi,
afskekktum bæ i Arnessýslu.
Kambsrán mun vera einstæður
atburður i islenskri giæpasögu.
Málareksturinn og rannsóknin
sem fyigdif kjölfar þess var ein-
hver hinn viðtækasta hér á landi
fyrr og siðar, umfangið er sjálf-
sagt sambærilegt við hin umtöl-
uðu sakamál liðandi stundar. 52
réttarþing voru haldin vegna
málsins, og vitni til kvödd úr öll-
um hreppum Arnessýslu milli
Þjórsár og Hvitár, og úr ölfusi.
Rann sóknin var að mörgu leyti
hin ævintýralegasta, og þátt-
taka þeirrar sögufrægu konu,
Þuriðar formanns á Stokkseyri,
með verulegum reyfarabrag,
Þuriður mun hafa verið eina
konan sem stundaði
formennsku i róðrum austan-
fjalls á vetrarvertiðum, á allan
máta hinn sérkennilegasti
persónuleiki, og ekki sfst nafn-
kunn fyrir það hátterni sitt að
vilja kiæðast karlmannsfötum.
Máliö var rekið af miklum
dugnaði og hraöa af Þórði
Sveinbjörnssyni sýslumanni.
Rannsókn stóð i nær 11 mánuði,
og alls voru unl 30 manns dregn-
ir fyrir dóm.
Þótti enginn sýslumaður hafa
gert slika héraðshreinsun og
Þóröur gerði með framgöngu
sinni I Kambsránsmálinu.
Arnessýsla var einmitt önnur
tveggja sýslna landsins sem
einkenndust öðrum fremur af
mikilli óöld og glæpum á fyrstu
ártugum 19. aldar. Hin var
Húnavatnssýsla. í formála fyrir
útgáfu sinni af „Sögunni af
Þuriði íormanni og Kambsráns-
mönnum” eftir Brynjólf Jóns-
son frá Minna-Núpi, sem eink-
um er stuðst við í samantekt
þessari, segir Guðni Jónsson að
enginn vafi leiki á þvi að þessi
glæpaöld eigi rætur að rekja til
spillts aldarfars almennt. Segir
Guðni að þessi spilling sé af
mörgum rptum runnin; mikii
byltingartimi var nýlega um
garð genginn, og m.a. hafi hinar
háleitu hugsjónir frönsku
st jórnarby ltingarinnar um
frelsi, jafnrétti og bræðralag
snúist i andhverfu sina hjá illa
upplýstu fólki viða um iönd, —
orðið að virðingarleysi fyrir lög-
um og rétti eða að kröfu um
sjálftækan rétt. Styrjaldirnar
hafi lamað siðgæðisþrótt
margra, og þessu samfara hefði
skynsemistrú komið á lausung á
siðferðis- og trúarefnum. Hér
við bætast svo sérislenskar
aðstæður; kúgun og fátækt
alnennings, einhæft uppeldi og
sáralitil upplýsinga. Þessi spill-
ing aldarfarsins segir Guðni að
hafi glögglega komið fram hjá
Kambsránsmönnum sumum,
einkum þó foringja þeirra, sem
snúið hafi frelsis- og jafnréttis-
hugsjóninni á þann veg að full-
komlega sé réttmætt að stela
frá þeim sem rikir séu.
Nirfillinn.
Það orð fór af bóndanum á
Kambi, Hirti Jónssyni að hann
væri sterkefnaður. Hjörtur var
ekkill, smábóndi, en talinn lúra
á miklu peningasafni. Hann var
littvinsæll af sveitungum sinum
og þótt hinn mesti nirfill. Jón
nokkur blindi var eitt sinn
granni Hjartar og hafði orð á
þvi lengi siðan hversu sárt það
væri ef enginn yrði til að ná
aurunum af karlinum. Það mun
hafa verið þessi sami Jón blindi
sem vakti áhuga Kambsráns-
manna á verknaðinum.
Með Hirti á Kambi bjó ráðs-
kona, Gróa Ketilsdóttir, vinnu-
kona, Guðrún Björnsdóttir og
ungur sveinn, Andrés Andrés-
son af bæ i grenndinni, 5 ára að
aldri. Aðeins þetta fdlk er
heimilisfast á Kambi þennan
vetur, sem Kambsránsmenn
láta til skarar skriöa.
,,Menn eða djöflar?”
Er ránsmenn hafa brotið upp
bæinn fara tveir þegar I stað að
Hirti bónda þar sem hann liggur
i rúmi sinu, binda hendur hans
fyrir aftan bak með snæri og
fætur hans binda þeir einnig.
Annar ránsmanna tekur Gróu
og bindur hana á sama há’tt, þó
ekki mjög fast, en kastar henni
siðan á grúfu á gólfið. Þeir sem
Hjört höfðu tekið lyfta honum
nú upp og leggja hann ofan á
Gróu á gólfinu.
Allt lauslegt taka þeir siðan úr
rúmum beggja sængurföt, hey
og reiðing sem þar var undir,
dysja þau þar i á gólfinu, og
draga þar utan að og ofan á
kistu, skrinu, kvarnarstokk og
fleira. Fjórði ránsmaður tekur
Guðrúnu vinnukonu og bindur
hana á sama hátt, en ekki mjög
fast. Guðrún er hress i orði og
spyr hvort fari þar menn eða
djöflar.
-
sem stjórnaði rannsókninni:
mér með virðingu..."
Þóröur Sveinbjörnsson, sýsiumaðnr: „Réttvisinni fullnægist, og
heimurinn fari til fjandans.”
Sýslumaðurinn
„Fólkið
Dálitiö drýgindaleg frásögn af
Kambsránsmáii er i ævisögu
Þórðar Sveinbjörnssonar,
sýslumanns, sem stjórnaði
rannsókn málsins og fer hér á
eftir kafli úr henni:
„Arið 1827 var mér i fleiru en
þessu tilliti andstætt. Ég mátti
sjaldan heima vera, hvernig
sem þar var ástatt þvi það
stærsta illvirkjamál, er máske
nokkurn tima hefir. fyrir rétti
verið á ísiandi, fékk mér alltaf
nógað gera. Var það siðan kall-
aö Kambsmál: þar i voru 30
persónur undir dóm dregnar
fyrir rán, innbrot, sauöa-
þjófnaö, peningaþjófnað, búða-
þjófnaö úr Eyrarbakkabúöum,
jafnvel morð m.fl. — Fékk þetta
mér mikillar áhyggju, þvi eftir
aö birta tók nokkuð i sök þess-
ari, er í fyrsu var dýpsta myrkri
hulin sá ég gerla aö þjófa og
ræningja flokkur var útdreiföur
um alla sýsluna og stóöu þeir
samsvörun i nákvæmum félags-
skap og höfðu lengi staöiö svo
hver studdi annan til ódáða.
Þeir, sem bjuggu á og i kringum
Eyrarbakka, stálu úr Eyrar-
bakkabúðum, járni, timbri,
brennivini.ull, smjöri og stein-
kolum, lika trjávið af rekunum
sér og þeim til hags er bjuggu
viö fjallgarðinn og voru af
flokknum; áttu þessir aftur á
móti að marka annarlegt af-
réttarfé undir hinna mark, svo
þeir gætu dregið það á haustum
sem eign sina. Hafði óaldar-
flokkur þessi hafizt á siðari ár-
um sáluga Cancellieráös Stein-
dórs, þegar hann tók aö gerast
gamall og þungfær og því af-
skiptahægur. Aukizt hafði og
eflzt undir óstjórn Thorlaciusar
og á þeim 2 stjórnarárum
Thorarensens ekkert afþokkazt
hné að
ekki af þvi þessi mundi hliðra
sér hjá aö stökkva honum, en
hann var bæöi assessor og
undirdómari og hafði þvi i tvö
horn að lita.
Aminum fyrstu sýslustjórnar
árum gerðust þessi illmenni enn
frekjufyilri og fengu þá að odd-
vita illræöismanninn Sigurö
Gottsveinsson sem 1834 var af-
höfðaöur i Kaupmannahöfn:
var hann jafn djarffærr og
áræðisfullur sem hann var
séður án samvizku og trúar-
bragða hræsnari hinn mesti,
hraustmenni og fjörugur. Hefur
flokkurinn að likindum meint aö
af mér væri litið að óttast, þar
ég væri öliu ókunnugur og hæg-
ur i framgöngu, en eftir að
rannsóknirnar hófust og þeir
sáu að ei mundi allt sem
sýndist, var af oddvitunum fast-
ráöið að ráöa mig af dögum, og
héldu þeir um það ráðstefnu i
sjóarklettunum fyrir framan
Háeyri, en bráðum tók ég þrjá
af oddvitunum og seinna þann
fjóröa til járna, án þess þó þá aö
vita neitt vist um þeirra sak-
ferli, ferðaðist ég ætið vopnaður
með tyrkneskum daggaröi til að
selja þeim lif mitt dýrt, ef á
þyrfti að halda. Var það seinna
almúgans meining, aöég ekki án
hjálpar yfirnáttúrlegum visind-
um hefði getaö hitt á að fanga
þá einu, er oddvitar voru, en
engan saklausan meðan þó ekk-
ert var upp komið eða játaö og
jók þetta á aðra siöu tiltrú fólks-
ins til min, en á hina ótta óráð-
vandra fyrir mér.
Niutiu daga brúkaöi ég sam-
tals til þessa sakamáls f rama til
ferðalaga og þinghalda, stund-
um samfleytt i heilar vikur, og
voru undirréttargerðirnar I þvi
þéttskrifaðar 120 arkir. Við
landsyfirdóminn gerði einn af
dómendum, er fyrr og seinna,
einkum á bak vildi gera mér til
skaöa, sér allt ómak fyrir aö fá
sök þessari heimvisað af þvi
þeir hefðu eigi verið yfirheyrðir,
er hann persónulega þóttist
þekkja i Arnessýslu sem óráð-
vanda, en sem þó hvergi voru i
réttargerðunum nefndir; en
þessu, sem átti að verða mér til
stærstu hneysu, varð ei fram-
gengt við réttinn. Dómi minum
var aö sönnu lftið eitt breytt i
straffstilliti einstakra af þeim
seku, en við hæstarétt var
landsyfirréttarins dómi aftur
sums staöar þokað nær min-
um dómi, og vinur minn,
Frydensberg, fékk þar frá
secreterum og málafærslu-
mönnum þá ávisun, að þessi sök
væri ein sú bezt meöhöndlaða
frá Islandi. Hún var 1827 viö
undirrétt, 1828 við yfirrétt og
1829 viö hæstarétt sitt árið viö
hvern.Yfir höfuö varð sök þessi
mér til stærsta heiðurs bæði ut-
anlands og innan. Þjófafélagið
rættist upp með rótum i sýslu
minni og flæmdist smáö og
straffað viðs vegar ails staðar
aðgættaf innbúunum, er áður af
ótta fyrir lifi sinu ekki þoröu aö
koma upp um neinn af þessum
óaldarflokki, þó þeir svo aö
segja gripi hann i glæpum.
Regla og réttvisi náðu yfir-
hönd og fólkið hné að mér með
virðingu,kærleika og þakkláts-
semi sem þess, er verði f jöri og
kröftum til að verja lif þess og
eignir mót ómildra yfirgangi, og
það án alls manngreinarálits,
þvi lika voru þeir I þessum
flokki, er með hræsnuöum út-
vortis dyggöum og siðsemi voru
i miklu áliti og sátu við
altarishornið i Gaulverjabæjar-
kirkju og skrýddu prófast Jakob
Amason i messunni, en gengu
að kvöldinu út með hinum til að
stela; létu og flytja þýfið til sin,
sem þeirra er sizt mundu mis-
grunaöir. Ekki skorti það aö
þessum væri hlifðar beöið af
helztu mönnum þegar ég eftir
grun minum fengiö haföi þá til
heimulegrar játunar, en fyrir-
bóninni anzaði ég með reiðisvip
og þeim orðum: „Réttvisinni
fullnægist og heimurinn fari til
fjandans.” Gekk á þingið til að
bóka játningu hins seka. Ég
fann mér ei annað henta en að
ganga hreinan berserksgang,
hafði iika stöðuga fylgd i
Administrator Johnsen á Stóra-
Armóti, er var sóknari i sök-
inni.”