Vísir - 23.03.1977, Blaðsíða 12
Miövikudagur 23. mars 1977
m
vism Miövikudagur 23. mars 1977
Störf Norðurlandaráðs be
að hversdagslegu lífi H
Ragnhildur Helgadóttir skrifar
Eftir 25 ára starfsferil Noröurlanda-
ráös er margs aö minnast. Ráöiö hefur
þráast, þaö hefur tekiö framförum og
fyrir iöngu sannaö tilverurétt sinn.
Samstarf rikjanna innan ráösins er sér-
stætt, aö þvi leyti aö þaö er vettvangur
fyrir bein samskipti þjóöþinga landanna
og rikisstjórna án milligöngu utanrikis-
ráöuneyta eöa annarra aöila. Siik sam-
skipti hafa gildi i sjáifu sér, og fóru fyrst
fram innan Norræna þingmannasam-
bandsins, sem segja má aö Noröur-
landaráö hafi leyst af hólmi. Eftir stofn-
un ráösins komst samstarfiö f æ fastara
form og byggist nú á miilirikjasamn-
ingi landanna, sem geröur var i
Helsingfors 1962. Nú er einnig komiö
fast form á samstarf rikisstjórnanna,
meö stofnun Norrænu ráöherranefndar-
innar.
Breyting á Helsingforssáttmálanum
frá árinu 1971 geymir ákvæöi um ráö-
herranefndina.
EINSDÆMI MEÐAL
SJÁLFSTÆÐRA RIKJA
Starf Noröurlandaráös og á þess veg-
um á sviöi löggjafar, menningarmála,
félagsmála, samgangna og efnahags-
mála er þegar oröiö verulegt. í raun er
samstarf þessara rlkja orðiö svo náiö á
ýmsum sviöum, aö sliks munu hvergi
vera dæmi i heiminum meöal annarra
sjálfstæöra rikja og rikjasamsteypa.
Minna má á afnám vegabréfaskyldu,
sameiginlega norræna vinnumarkaö,
norrænan menningarmálasjóö,
Norræna fjárfestingarbankann, sátt-
mála um samstarf á sviöi menningar-
samgangna, félagslegs öryggis og sam-
ræmda norræna löggjöf á ýmsum mikil-
vægum sviöum.Norrænt lagasamstarf á
sér raunar aldargamla sögu, en hefur
aukist meö tilkomu Noröurlandaráös.
Ráöið gegnir og eðli slnu samkvæmt
mikilvægu hlutverki með þvi að hafa
Ragnhildur Helgadóttir var forseti þings Noröurlandaráös f fyrra, en þaö þing var haldiö I Kaupmannahöfn. Hér til vinstri
sést Ragnhildur I ræöustólá þvf þingi. Myndin til hægri var tekin -I ár frá undirbúningsfundi vegna þings Noröurlandaráös hér á
landi áriö 1980. Taliö frá vinstri. Friöjón Sigurösson, skrifstofustjóri Alþingis, Ragnhildur Helgadóttir, Jón Skaftason, alþingis-
maöur, Hjálmar ólafsson, formaöur norrænu félaganna, Helgi Bergs, alþingismaöur, Jónas Eysteinsson, framkvæmdastjóri
norrænu félaganna og Þóroddur Guömundsson skáld frá Sandi.
eftirlit með framkvæmd samþykkta
sinna og þar með lagasamstarfi.
Samþykktir ráðsins hafa ekki laga-
gildi, en er beint til einstakra rikis-
stjórna eöa norrænu ráðherranefndar-
innar, sem sjá á um framkvæmd þeirra.
GAGNRÝNIN OG
GLASAGLAUMURINN
Ekki hefur hjá þvi farið, aö ýmsir hafi
oröiö til þess að gagnrýna ráðið og efast
um gildi þess, telja þaö fyrst og fremst
vettvang glasaglaums og hégóma. Hafa
þessar raddir einkum heyrst frá fulltrú-
um Glistrupsflokksins danska. Vitan-
lega er ráðiö ekki yfir gagnrýni hafiö, og
hafa þarf augun opin fyrir þvi hvar
endurbóta er þörf, en kostir þess og
áhrif skipta miklu meira máli. Þvi
mega menn ekki gleyma I gagnrýnis-
gleði sinni og aöfinnsiudugnaði.
Persónulega tel ég að Island hafi
ómetanlegt gagn af traustu samstarfi i
Noröurlandaráði. Til þess liggja ekki
aöeins menningarlegar ástæður og ætt-
artengsl. Það eru ekki siður rik, bein
hagsmunarök fyrir aðild islendinga aö
ráðinu.
Þótt fyrri tima saga um samskipti
þessara rlkja hafi á köflum verið saga
striös og kúgunar, þá hefur hún siðustu
áratugina verið saga vináttu og dreng-
skapar. Nægir að minna á viðbrögð
Norðurlandaráðs við eldgosinu á
Heimaey og þann stuðning við Islend-
inga i landhelgisbaráttunni, sem fram
kom á þingi ráðsins i fyrra I Kaup-
mannahöfn, bæði I ræðum manna og
stuðningsyfirlýsingu forsætisnefndar.
Var ljóst aö 1 þessari afstöðu hóps
áhrifamikilla stjórnmálamanna frá öll-
um Norðurlöndum fólst mikill pólitlskur
þrýstingur á Breta aö hafa sig á brott
héðan meö herskip sin, svo að unnt yrði
að leysa deiluna.
Ragnhildur Helgadóttir, alþingismaður og forseti Norðurlandaráðs á iþing-
inu i Reykjavik 1975.
ÓLIKIR UTANRIKIS-
PÓLITiSKIR HAGSMUNIR
Auk þessara dæma sem ég hef nefnt
og snerta okkar þjóð sérstaklega, hefur
samstarfið I Norðurlandaráði þýðingu
fyrir öll aöildarrikin á alþjóðlegum vett-
vangi utan ráðsins.
Menn spyrja stundum hvort þaö rýri
ekki utanrlkispólitiskt gildi ráðsins að
þjóöir þess hafa á ýmsan hátt óllka
utanrikispólitiska hagsmuni og eru aöil-
ar að óliku millirikjasamstarfi.
Aðeins þrjár þjóðanna eru aðilar að
NATO, Danmörk er I Efnahagsbanda-
laginu, fjórar eru i Evrópuráðinu og ná-
býliö viö Rússa hefur óneitanlega hvað
eftir annað sett mark sitt á utanrikis-
pólitik Finna.
Menn skyldu ætla aö þessar stað-
reyndir fjarlægöu þjóðirnar hverja frá
annarri og geröu samstarf þeirra erf-
iðara.
Vissulega gera þessar staðreyndir
starfið stundum vandasamara, en þó
um leið nauösynlegra. Norðurlandaráð
hefur leitthjá sér aö mestu umræður um
sameiginleg öryggismál, þvi hefur vald-
ið aðstaða og afstaða Finna.
ÞINGRÆÐISSTOFNUN
En sannleikurinn er þó sá, að einmitt
þetta — hin óliku tengsl Norðurlanda-
þjóða við önnur rlki og rikjabandalög
gera þessari rlkjafjölskyldu það kleift
að gæta hagsmuna eða tala máli hver
annarrar á sinum vettvangi og þess
getur sannarlega oft verið þörf.
Norðurlandaráð hefur i framtiðinni og
miðað við þessar aðstæður mikilvægu
hlutverki að gegna. Þaö hefur og gildi
fyrir sjálfstæði þessara þjóða að varð-
veita hina norrænu menningarhefð, sem
Noröurlandaráö stuðlar tvimælalaust
að.
A pólitiskum vettvangi verður ekki of
mikil áhersla Iögð á að Noröurlandaráð
er stofnun þingræðis og lýðræðis. Þetta
eru á alþjóðlegan pólitlskan mælikvaröa
of sjaldgæf verömæti, þótt okkur finnist
þau sjálfsögö. Varöveisla og styrking
þingræðis og lýöræöis er ef til vill mikil-
vægasta og eðlilegasta framtiðarverk-
efni stjórnmálamannanna i
Norðurlandaráöi.
STÖRF RAÐSINS
SNOAAÐ
HVERSDAGSLi FINU
Algengustu störf ráösins miðast I raun
við málefni, sem bæta eiga hversdagsllf
almennings og eru þess vegna mikil-
væg. Sem dæmi má nefna þrennt, sem
veröur á dagskrá næsta þings nú fyrir
páskana, en þaö eru heildaráætlanir á
sviði aðbúnaðar og umhverfis á vinnu-
stööum, um byggingapólitik og um
félags-og heilbrigöismál. Eru i tillögum
þessum um áætlanir margar athyglis-
veröar og gagnlegar hugmyndir, sem
smátt og smátt setja mark sitt á löggjöf
og aögerðir landanna i þessum mála-
flokkum.
Ég lýk þessum fáu oröum á að benda
þeim, sem vilja fá nánari upplýsingar
um störf ráösins á skýrslu, sem útbýtt
var á Alþingi I gær og fjallar um störf
Noröurlandaráös 1976.
Hugsjónír hofa þurft að víkja,en víð höfum veric að vínna í menmngarmálum
— segir Knud Thestrup, fyrrum dómsmálarúðherra dana
Carl Kauffeldt ritstjóri ræðir
hér á eftir viö Knud Thestrup,
sem átti sæti á danska Þjóðþing-
inu um 26 ára skeiö og tók virkan
þátt i störfum Noröurlandaráös I
tvo áratugi. Hann var dómsmála-
ráöherra á árunum 1968-1971 og
formaöur danska thaldsflokksins
á árunum 1965-1972.
A árunum eftir siðari heims-
styrjöld gengu fram i dönskum
stjórnmálum margir menn, er
tekið höfðu þátt i andspyrnu-
hreyfingunni, meöan Danmörk
var hersetin af þjóöverjum. A
meöal þeirra, sem komust i
fremstu viglinu var Knud The-
strup dómari. Hann var kjörinn á
Þjóðþingið árið 1947, og sat þar til
ársins 1973, er hann lét af þing-
mennsku fyrir aldurs sakir. Hann
var um árabil formaður thalds-
flokksins og á árunum 1968-1971
var hann dómsmálaráöherra, —
Kurt Thestrup á fundi meö fréttamönnum á þingi Noröurlandaráös
áriö 1973. 1 baksýn má meöal annarra sjá islensku fréttamennlna Eiö
Guönason og Björn Jóhannsson standa hlið viö hliö.
sá fyrsti sem gegndi þvi embætti
eftir að hafa setiö i fangelsi, en
hann var fangi Gestapo siöustu 10
mánuði heimsstyrjaldarinnar.
Knud Thestrup tók þátt I störf-
um Noröurlandaráðs frá upphafi
1953, og þar til hann lét af þing-
mennsku. Hann var fyrstur
manna 'formaöur hinnar svo-
nefndu niumannanefndar ráös-
ins, er fjallaöi m.a. um lagaleg
málefni, en siðan varð hann for-
maður laganefndar.
Sams konar félagsleg
skipan fyrir borgara á
Inorðurlöndum
Knud Thestrup segir hér i stór-
um dráttum frá reynslu sinni af
margra ára starfi við Noröur-
landaráö.
— Mér þykir fyrir þvi, eins og
mörgum öðrum, að okkur skyldi
ekki auðnast að koma á norrænu
markaðsbandalagi. A hinn bóginn
hefur starf ráðsins borið margs
konar ávöxt, einkum á sviði
félags- og menningarmála og
hvað snertir lögfræöileg við-
fangsefni. Þar að auki hefur hin
nána samvinna norðurlanda-
þjóöa fært mér heim sanninn um
þaö, að þær geta á margan hátt
haft jákvæö áhrif i Evrópu.
— Vilduð þér segja nánar frá
þeim árangri, sem náöst hefur?
— Viðhöfumkomiðá sams kon-
ar félagslegri skipan fyrir rikis-
borgara á norðurlöndum, komiö
á margs konar sameiginlegum
reglugerðum um menntun og
stuðlaö að samvinnu um rann-
sóknir á sviðum, sem einstaka
rikjum væri oft fjárhagslega of-
viða aö stunda upp á eindæmi.
Það er oröið auðveldara en áður
var fyrir norðurlandabúa aö öðl-
ast rlkisborgarrétt annars staðar
á norðurlöndum og sjá sér far-
borða þar. Þá höfum við komið á
sameiginlegri löggjöf um einka-
leyfi, svipuöum sjómannaskatti
og sameiginlegum reglum á sviði
einka- og fjölskyldulifs i þvi skyni
að varðveita helgi einkalifsins.
Ennfremur hefur veriö aukiö
samstarf milli lögreglu- og dóms-
yfirvalda og stofnað samnorrænt
dómsráð. Einnig hefur svipaöri
reglugerð verið komið á i ýmiss
konar neytendamálum.
Við höfum unnið bug á
tungumálaerfiðleikun-
um
— Hefur það einhvern tima ver-
ið þrándur i götu norrænnar sam-
vinnu, að þjóðirnar tala ekki
sömu tungu?
— Það var þaö ekki I upphafi,
en þegar finnar geröust aöilar ár-
ið 1956, varð stöku sinnum vart
ýmiss konar erfiöleika, sem ég
tel, að við höfum unniö bug á i
meginatriðum. Reyndar er ég
ekki frá þvi, að ég hafi verið kjör-
inn formaður niumannanefndar-
innar, vegna þess að ég gerði mér
far um að tala greinilega.
— Hefur starfsemi Noröur-
landaráðs einhvern tima veriö
undir áhrif um eins rikis fremur
en annarra?
— Nei.
— Urðu aldrei nein átök i ráðinu
allan þann tima, sem þér tókuð
þátt i störfum þess?
— Það tel ég ekki. Við höfum
alltaf getað fjallað um viðfangs-
efnin I bróðerni. Það voru finnum
reyndar mikil vonbrigöi, þegar
danir, norðmenn og sviar ákváðu
að gerast aðilar aö EFTA árið
1959, en siöar tókst þeim sjálfum
aö tengjast bandalaginu. 1 raun
réttri gengum við i EFTA vegna
þess að ekki tókst aö koma á fót
norrænu markaösbandalagi, sem
hefði verið mjög æskilegt aö minu
mati. Siðar urðu danir, einir
norðurlandaþjóða, aðilar^ að^
Efnahagsbandalagi Evrópu, en
ekki tel ég, að norrænt samstarf
hafi beðiö hnekki við það.
Hugsjónir hafa þurft að
vikja
— I endurminningum yðar, sem
nýlega eru komnar út, gefið þér i
skyn, að meira hefði mátt vera
um hugsjónir i Norðurlandaráði,
en raun hefur oröið á.
— Ég tók þátt i honum sögulega
fundi norræna þingmannasam-
bandsins áriö 1951, þar sem Hans
Hedtoft hélt sina merku ræöu um
stofnun Norðurlandaráös. Þar
var sannarlega um hugsjón að
ræða. Hiö sama er að segja um
frumkvæði rikisstjórnar Bauns-
gaard að Nordek-viðræðunum,
sem þvi miöur fóru út um þúfur.
Ensagan geymirmörg dæmi um
þab, að hugsjónir hafi þurft að
vikja fyrir ýmsum sjónarmiöum.
Það var mjög miður, aö finnar
skyldu telja sig knúða til að
greiða atkvæöi gegn efnahags-
samstarfi norðurlandaþjóöa.
Sllkt samstarf heföi oröiö til góös
fyrir þróun mála i Evrópu. Ann-
aöhvort heföu noröurlöndin sem
heild tengst Efnahagsbandalagi
Evrópu eða fengið fulla aðild að
þvi. Samstarfið hefði getað orðið
til þess að draga úr viðsjám milli
austur- og vesturveldanna.
Utanríkis- og fiskveiði-
mál
— Teljiðþér að Norðurlandaráð
eigi að láta utanrikismál til sin
tak?
— Að svo miklu leyti, sem þau
eru þáttur i viöfangsefnum ráðs-
ins. Ég get til dæmis nefnt, aö
norðurlöndin hafa sameigin-
legra hagsmuna að gæta gagn-
vart útlendingum og hafa komið á
ýmsum sameiginlegum reglu-
gerðum þar aö lútandi. Þar að
auki höfum við samvinnu um
málefni þróunarlandanna og um
flóttamannavandamálin, og um
langt árabil hafa noröurlöndin
lagt fram sameiginlegan skerf til
friöarsveita Sameinuöu þjóö-
anna. Af nærtækari viöfangsefn-
um get ég nefnt sameiginlega
hagsmuni i fiskveiðilögsögumál-
um.
— Heföuð þér veitt lslendingum
stuðning i landhelgisdeilunni við
breta, ef þér hefðuð veriö i
Norðurlandaráði, þegar málið
kom þar upp?
— Já, landhelgisdeilan var haf-
in, á meðan ég átti enn sæti á
Þjóöþinginu. Þá vorum viö sóttir
heim af nefnd breskra þing-
manna, og þaö má vel koma
fram, að ég fór fram á það við
hana, að það yröi komiö meira til
móts viö óskir Islendinga. Það er
nauösynlegt aö tekið sé sérstakt
tillit til smárikja, sem byggja af-
komu sina á fiskveiðum.
Álendingar og fær-
eyingar
— Var þaö rétt stefna að veita
færeyingum og álendingum sér-
staka aöild aö ráðinu?
— Já, þaö tel ég eindregið. Við-
ræðurnar um aöild þeirra fóru
fram, þegar ég var formaður
laganefndarinnar. Ég var kvadd-
ur til forsætisráöuneytisins, þar
sem Jens Otto Krag skýröi mér
frá óskum færeyinga um sjálf-
stæða aöild. Mál þetta var tekiö
til umræðu i nefndinni. Arangur-
inn af þvi varö sá, aö sérstakur
starfshópur, sem Herman Kling
dómsmálaráðherra svia veitti
forustu, var fenginn til þess aö
skipuleggja hinn lagalega grund-
völl fyrir þvi, aö færeyingar og
álendingar fengju sina eigin full-
trúa i Noröurlandaráöi. Staða
álendinga gagnvart finnum er sú
hin sama og staða færeyinga
gagnvart dönum.
Aðrar þjóðir geta margt
af okkur lært
— Þér lögðuð mikla áherslu á
möguleika norðurlanda til að
standa saman gagnvart öðrum
rikjum Evrópu.Teljið þér, að fyr-
ir þessu sé hljómgrunnur á tim-
um þar sem efnahagsvandamálin
eru svo gifúrleg, sem raun ber
vitni nú?
— Já, það tel ég einmitt vegna
þess, aö afstaða okkar sýnir, aö
aðrar þjóöir geta margt af okkur
lært. Menningarþróun norður-
landa hefur aö sönnu oröiö fyrir
miklum utanaðkomandi áhrifum,
og má þar m.a. nefna kristna trú,
siðaskiptin,rómantlsku stefnuna
og pólitiskar frelsishræringar. En
við höfum aölagaö hin utanað-
komandi áhrif okkar sérstöku,
norrænu samfélagsmynd, og aöal
hennar er alþýðleikur og frelsis-
ást. A norðurlöndum náði léns-
skipulagiö aldrei að festa rætur.
Réttarfar okkar hefur ávallt haft
alþýðlegt yfirbragð. Við viður-
kennum rétt annarra til aö hafa
eigin skoðanir. Við erum friösam-
ir og höfum megnustu vantrú á
þvi aö unnt sé aö leysa alvarleg
vandamál i eitt skipti fyrir öll
með valdbeitingu.
Þessa þætti verðum við að
varðveita, enda þótt við höfum
við efnahagsleg vandamál að
gllma. Þátttaka min i störfum
Noröurlandaráðs um langt árabil
hefur fært mér heim sanninn um,
aö á sviöi menningarmála — i
viðtækustu merkingu þess orðs —
höfum við af miklu að státa og
getum látiö gott af okkur leiöa.
Þaö er ekki sist á þessum vett-
vangi, sem Noröurlandaráö hefur
verk aö vinna.
Þegar dómsmálaráöherrar norðurlanda sátu hér fund árið 1969
heimsóttu þeir meöal annars og skoðuðu varðskipið Ægi. Hér sjást þeir
um borð taliö frá vinstri, Knut Thestrup, Jóhann Hafstein og Hermann
Kling, dómsmálaráðherra svia. Lengst til hægri er Pétur Sigurðsson,
forstjóri Landhelgisgæslunnar.