Tíminn - 01.08.1968, Page 9

FIMMTUDAGUR 1. ágúst 1968.
TIMINN
Útgefandl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvaemdastjórl: Kristján Benediktsson Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson Aug-
lýsingastjóri: Steingrímur Gíslason Ritstj.skrifstofur 1 Eddu-
húslnu, simar 18300—18305 Skrifstofur: Bankastraeti 7 Af-
greiðslusimi: 12323 Auglýsingasimi: 19523 Aðrar skrifstofur,
sími 18300 Áskriftargjald kr 120.00 á mán tnnanlands — !
lausasölu kr. 7.00 eint. — Prentsmiðjna EDDA h. f.
^--------
„ RICHARD MOWRER:
*
Asgeir Asgeirsson
í dag fara fram forsetaskipti. Ásgeir Ásgeirsson, sem
gegnt hefur' forsetaembættinu í 16 ár, lætur nú af
embætti, en nýkjörinn forseti tekur við.
Ásgeir Ásgeirsson hefur komið mjög við þjóðarsög-
una síðustu fjóra áratugi og mun jafnan eiga þar virðu-
legan sess. Hann vakti ungur á sér athygli fyrir gáfur
og andlegt atgervi, gekk menntaveg og nam guðfræði
en tók aldrei prestsvígslu. Hálfþrítugur gerðist hann
kennaraskóla'kennari, var í fórystusveit kennara m.a. sem
ritstjóri og útgefandi. Menntamála og fræðslumálastjóri
alllangt skeið. Áhrif hans í menntamálum landsins voru
mikil. Stjórnmálaþátttaka hans varð einnig á margan
hátt áhrifarík, og hann var fjármálaráðherra og forsætis-
ráðherra á árunum 1931—34, og alþingismaður Vestur-
ísfirðinga langa hríð, og þar naut hann óvenjulega
mikilla vinsælda.
Forsetadómur Ásgeirs Ásgeirssonar hefur verið með
miklum virðirtgarbrag, og hann hefur ætíð komið fram
við þjóðina og fyrir hennar hönd með höfðinglegri reisn
og fullum sóma, sem jók virðingu hennar og álit í augum
annarra, og fágun hans og háttvísi brást aldrei.
Ræðusnilld Ásgeirs Ásgeirssonar, sem ætíð ber ein-
kenni þjálfaðra gáfna, rótfestu í sögu og þjóðmenningu,
listrænnar sköpunargáfu og óvenjulega fágaðs tungutaks,
hefur þjóðin ætíð metið mikils í fari forseta síns. Það,
ásamt fleiri mannkostum, gerði hann að mikilhæfum
forseta í hennar augum.
Um leið og þjóðin þakkar Ásgeiri Ásgeirssyni mikil-
væga og ágæta þjónustu í æðsta embætti þjóðarinnar
minnist hún með innilegu þakklæti forsetafrúarinnar,
Dóru Þórhallsdóttur, hinnar göfugu atgerviskonu, sem
átti hug þjóðarinnar allan og ætíð mun bera hátt í minn-
ingu hennar.
Þegar Ásgeir Ásgeirsson rís af forsetastóli og sezt
í helgan stein, fylgja honum hugheilar óskir þjóðarinnar
um lífsblessun á efstu árum.
Kristján Eldjám
Hinn nýi forseti, dr. Kristján Eldjárn, sem tekur við
embætti í dag, er yngstur þeirra, sem setzt hafa á ís-
lenzkan forsetastól, aðeins rúmlega fimmtugur að aldri.
Hann gegnir óvenjulega sterku kalli þjóðar sinnar til
þess að takast á hendur þessa vandasömu þjónustu.
Kristján er vaxinr. úr hinum bezta jarðvegi, menntaður
ágætlega í tungu og sögu þjóðarinnar og hefur gegnt
með farsæld mikilvægu starfi í þágu hennar. Hann er
ágætum gáfum búinn, ritsnjall, hófsamur og fastur fyrir
— drengur góður í þeim skilningi beztum, sem þjóðin
hefur frá öndverðu lagt í það orð. Það er álit manna,
eins og kosningaúrslitin sýndu, að hann hafi til þess
óvenjulega mikil skilyrði að vera sameiningartákn þjóð-
arinnar, og þá ósk mun hún eiga bezta honum til handa
á þessari stundu, að honum takist það í fullum skilningi.
Þjóðin fagnar hinum nýja forseta og mikilhæfri konu
hans, frú Halldóru Ingólfsdóttur Eldjárn, hið bezta og
biðar þess, að starf þeirra í æðstu þjónustu lýðveldisins
v^rði gæfuríkt.
Spánverja og Bandaríkjamenn
greinir á um varnarbandalagið
TEKIÐ er að draga sundur
raeð Spánverjum og Bamda-
ríkjamönnu'm og er jafnvel tal-
ið vafasamt að saman dragi
á ný í sumar, en samninginn
um herbækistöðvar Bandaríkja
manna á Spáni á að endurnýja
í september. Pernando Casti-
ella utanríkisráðherra Spánar
fór fyrir skömmu til Washing-
ton til þess að athuga um
undirbúning samninga um
framlengingu samningsins.
Spánverjar virðast ekki sér-
iega hrifnir af því, hver fram-
vindan hefur orðið í samvinnu
ríkjanna, sem staðið hefur í
fimmtán ár. Franco hershöfð-
ingja finnst hann ekki hafa
fengið þann stuðning, sem
bandalagið gat gefið vonir um.
Bandaríkjamenn virðast hins
vegar vera að kippa að sér
hendinni með gætni. Þörfin á
að lækka útgjöld erlendis er
ein af ástæðunum. Önnur á-
stæðan er í því fólgin, að her-
bækistöðvarnar á Spáni eru
ekki jafn mikilvægar og áður
fyrri, og á það sérstaklega við
um stöðvar flugihersins. Tækni
framfarir í herbúnaði valda
hér miklu um. En einnig er
mikilvægt, að Bandaríkin geta
— og mega — í æ mimna mæli
notað stöðiyarnar í þeim til-
gangi, sem upphaflega var
ætlunin.
STÖÐVUM flugflotans var
komið upp þegar þörfin var
hvað brýnust á að koma meðal
stórum sprengjuflugvélum af
gerðinni B-47 eins viða fyrir
og framast var unnt, en þær
voru einmitt kjarninn í flug-
her Bandaríkjamanna á þeirri
tíð. Framfarirnar 1 framleiðslu
eldiflauga, sem draga heimsálfa
milli, langfleygra sprengjuflug
véla og tilkomu Pólaris-kaf-
báita, hefur dregið mjög úr
þönfinni fyrir bækistöðvar er-
lendis, að ekki sé meira sagt.
Fyrir tveimur árum hrapaði
bandarísk flugvél á Spáni með
fjórar vetnissprengjur innan-
borðs, án þess þó að sprengj-
urnar spryngju. Þetta slys olli
því, að bannað var flug
sprengjuflugvéla með kjarn-
orkusprengjur yfir spænskrí
landhelgi, og Bandaríkjamenn
fluttu allar kjarnorkusprengj-
ur sínar burt frá Spáni.
Flugstöðvarnar á Spáni hafa
oft verið notaðar til millileind
inga. Þetta var til dœmis gert
þegar Bandarikjamenn gengú
á land i Libanon árið 1958 og
bandarískar herflugvélar höfðu
viðkomu á Spáni á leið sinni
til Tyrklands árið 1961, þegar
þær tóku þátt í hinni miklu
heræfingu ,sem nefnd var
„mát 11“
Þegar stríðið brauzt út í hin
um nálægri Austurlöndum í
fyrra kom fljótt á daginn, að
Bandaríkjamenn gætu ekki
hagnýtt sér flugstöðvarnar á
þennan hátt þó að til þátttöku
bandaríska bersins kæmi. Vald
hafarnir í Madrid tóku afstöðu
með Aröbum, en Bandaríkin
drógu tamn ísraelsmanna, —-
til mótvægis gegn stuðningi
Frankó
Sovétríkjanna við Egypta og
Sýrlendinga. Ástandið hefur
engum breytingum- tekið hvað
þetta snertir og er dregið mjög
í efa, að unnt reynist að nota
flugbækistöðvarnar í stríði,
sem leifct geti til árekstra milli
Rússa og Bandaríkja'manna við
austanvert Miðjarðarhaf.
RÍKISSTJÓRN Francos ldtuir
hins vegar svo á, að bækistöðv-
arnar séu nú mikilvægari fyrir
Bandaríkjamenn en nokkru
sinni fyrr. Og rökin eru þessi:
Aukinn áhugi Rússa á Miðjarð
arhafinu og tilkoma Miðjarðar
hafsflota þeirra, brottför de
Gaulles úr Atlantshafsbanda-
laginu, og afhending hinnar
miklu, frönsku flotastöðvar við
Mers-el-Kebir til Alsíns, sem
lýtur byltingarstjórn, sem er
á bandi Sovétríkjanna.
Spánverjar halda fram, að
hernaðarlegt mikilvægi stöðv-
anna á Spáni hafi aukizt veru-
lega við þessa þróun. Það sé
því fyllilega tímabært, að
Bandaríkjamenn geri sér þetta
ljóst og sýni samstarfsvilja
með því að taka tillit til hags-
muna Spánverja og óska.
Valdhafarnir í Washington
virðast hins vegar láta sér
þetta í mjög léttu rúmi liggja
og engin áhrif háfa á samninga
umleitanirnar við valdhafana á
Spáni, þeim til sárrar gremju.
Framikoma Bandaríkjamanna
hefur verið ónærgætin að und-
anförnu, að ekki sé sagt ögr-
andi. Þetta hefur valdið mik-
illi reiði á SpánL
Spánn hefur til dæmis ekki
verið undanskilinn við fram-
kvæmd þeirrar áætlunar John-
sons forseta að draga úr efna-
hagstaðstoð, til þess að minnka
dollarastrauminn úr landi. —
Spánverjar Hta svo á, að banda
lagið við Bandaríkin ætti að
undanþiggja Spán í þessu efni.
Spánska ríkiss'tjórnin hefur
krafizt þess, að á landið sé
litið sem vanþróað land, og
tekið skýrt fram, að endur-
nýjun samninganna um her- (
bækistöðvarnar siðar á þessu
ári verði mjög háð því, hvort
Spánn verði látinn njóta sér-
réttinda i sambandi við fram-
kvæmd Johnsons-áætilunarinn-
REIÐI spánskra leiðtoga
kemur oft fram í blöðunum,
sem gagnrýna stefnu Banda-
ríikjamanna vægðarlauist. Oft
hefur verið gefið ótvírœtt í
skyn, að Spánverjar taki held-
ur þann kost að hafna banda-
laginu og taka hlutlausa af-
stöðu en að láta Bandaríkja-
menn afneita sér og hlunnfara
sig.
Hið gamla umkvörtunarefni,
að Spánverjar skyldu ekki lótn
ir njóta Marshallaðstoðar að
stríðinu loknu, hefur verið vak
ið upp á ný. Dagblaðið Ya I
Madrid spurði til dæmis: „Við
fengum ekki hlutdeild í gjöf-
um þeim og lánum, sem útbýtt
var samkvæmt Marshall-áætl-
uninni, og hví á að láta okkur
verða fyrir barðinu á Johnson-
áætluninni?" Stærsta dagblað
landsins, ABC, víkur einnig að
því, að framkvæmd Marshall-
aðstoðarinnar var ekki látin ná
til Spánar: „Við urðum að færa
fórnir og leggja mikið að okk-
ur við þróun efnahagsmálanna
án þess að fá aðstoð nokkurs
staðar frá“.
Framhjá þeirri staðreynd er
hins vegar gengið þegjandi, að
Spánverjar hafa, vegna varnar
samningsins frá 1953, sem end
urnýjaður var árið 1963, —
fengið efnahags- og hernaðar-
aðstoð, sem nemur 1709 millj.
dollara, og rúmir tveir þriðju
af því eru beinn styrkur. Banda
ríkjamenn hættu að láta Spán-
verjum í té efnahagsaðstoð
árið 1964 ,en hernaðaraðstoð-
inni hefur verið haldið áfram,
að vísu í minna mæli en áður.
ANNAÐ viðkvæmt mál er
afstaða Bandaríkjamanna til
deilunnar um yfirráðin yfir
Gíbraltar. Opinber mótmæli
voru til dæmis borin fram þeg-
ar 18 skip úr sjötta flota Banda
ríkjamanna sigldu inn í brezku
flotastöðina í júnímánuði s.l.
Franco gerir ákaíar tilraunir
til þess að ná spönskum yfir-
ráðarétti á þessu fræga kletta-
virki, sem Englendingar lögðu
undir sig fyrir 264 árum. Hann
hefur lagt málið fyrir Samein-
uðu þjóðirnar og jafnframt
sett viðskiptabann á virkið, til
þess að gera íbúunum á Gíbralt
ar lífið leitt, en þeir eru 18000
að tölu. í apríl í fyrra herti
hann enn á þegar hann bann-
aði flug yfir spánskt land i
Framhalc a Ois 15