Tíminn - 31.08.1968, Blaðsíða 8

8
TIMINN
LAUGARDAGUR 31. ágúst 1968.
NAUÐUNGAR-
SAMNINGAR
LEIÐTOGAR Tékkóslóvakíu
hafa nú þegar að nokkru leyti
hafið framkvæmd þeirar nauð-
ungarákvæða, er upp á þá var
þvingað í Moskvu fyrir og eftir
síðustu helgi, en almenningur,
þingmenn og leiðtogar víða um
landið láta í ljósi óánægju sína.
Ástandið í landinu er enn hættu
legt, og erfitt að spá um fram
tíðina.
Tékkóslóvakíumálið hefur
verið hlaðið óvæntum atburðum.
Sjálf itnnrásin kom, sem kunnugt
er mjög á óvart og eins samn
ingaviðræðurnar í Moskvu, og
þá sérstaklega þátttaka tékkn
eskra leiðtoga svo sem Alex-
ander Dubceks og Olrich Cern
iks í þeim viðræðum. Nauðung
arsamkomulagið kom ekki eins
á óvart, þótt það hafi valdið
miklum vonbrigðum — og reiði
meðal almennings í Tékkóslóv
akíu.
Höfuðatriðin í því samkomu
lagi, sem gert var í viðræðun-
um í Moskvu, en þær stóðu frá
föstudagskvöldi fram á mánu-
dag, eru eftirfarandi:
☆ Sovétríkin og leppríki
þeirra innan Varsjárbandalags
ins fallast á, að kjörnir leiðtog-
ar Tékkóslóvakíu haldi áfram
í stöðum sínum.
■& Sovétríkin fá að hafa her-
lið á landamærum Tékkóslóv-
akíu og Vestur-Þýzkalands. Er
fein tímasetning um hversu
3ngi sú heimild skal vera I
gildi.
-ffi: Annað herlið skulu Sovét-
ríkin draga til baka út fyrir
landamærin í áföngum. Engin
tímasetning er heldur fyrir
hendi um hvenær þeim brott-
flutningi herliðs sículi lokið.
■fc Tékkneskir leiðtogar fall-
ast á að koma á fót að nýju rit
skoðun og draga mjög úr þró-
un í frjálsræðisátt í landinu.
ÞESSI höfuðatriði sýna
tvennt. í fyrsta lagi, að Sovét
ríkin hafa orðið að hætta við
að mynda sérstaka leppstjórn
í Tékkóslóvakíu og leyfa Dub-
cek og félögum hans að halda
áfram stjórn landsins. í öðru
lagi, að tékknesku leiðtogarnir
hafa neyðzt til að fallast á all-
ar aðrar kröfur Sovétr-íkjanna
— kröfur sem þeir hafa hvað
eftir annað hafnað. Er þar eink
um átt við staðsetningu sov-
ézks berliðs á tékkneskri grund
og upptaka ritskoðunar að nýju.
Er vissulega ljóst, að þótt
um nauðungasamninga sé að
ræða, þá fór ýmislegt öðru
vísi í Tékkóslúvakíu en ráða-
m.enn Sovétríkjanna höfðu ætl
að í upphafi. Á því hefur verið
leitað skýringa, og eftir því
sem fréttamenn hafa komizt
næst um atburði þá, er gerð-
ust á bak við tjöldin í Kreml,
þá er ástæðan fyrir erfiðleikum
Sovétríkjanna við að kúga litla
þjóð sú. að ákvörðunin um inn
rásina var tekin í skyndi, og
pólitískur undirbúningur ekki
nógur.
SAMKVÆMT frásögnum, sem
þekktir fréttamenn hafa eftir
góðum heimildum í kommún-
istaríkjunum voru það Stalínist
ar í miðstjórn kommúnista-
flokks Sovétríkjanna sem
knúðu í gegn samþykkt um
innrásina í Tékkóslóvakíu, en
meðal þeirra, sem á móti voru,
eru þekktustu leiðtogar Sovét
Skriðdrekar brenna á götum Prag, höfuðborgar Tékkósióvakíu, daginneftir innrásina, eöa 21 ágúst. Hin mikla og samstillta andstaða
ings kom hernámsliöinu á óvart.
ríkjanna, svo sem Leonid Bresj
neff, aðalritari flokksins, Alex
ei Kosygin, forsætisráðherra, og
svo Janos Kadar, leiðtogi
kommúnistaflokks Uingverja-
lands.
Talið er, að sovézku leiðtog-
arnir hafi verið mjög gagnrýnd
ir er þeir komu frá Bratislava
eftir viðræðurnar við tékknesku
leiðtogana, og þegar harðlínu-
mennirnir sáu engin merki þess,
að Dubcek og félagar hans
hygðust stöðva frjálsræðisþró-
unina eða koma á ritskoðun,
töldu þeir sig svikna; Dubcek
hafi á fundinum í Cierna og
Bratislava lofað að grípa í
taumana.
Æðstu leiðtogar Sovétríkj-
anna, þeir Bresjneff, Kosygin og
Podgorny voru í sumarleyfi
langt frá Moskvu, þegar þeir
voru í skyndi kallaðir á sér-
stakan fund miðstjórnar sov-
ézka kommúnistaflokksins dag
inn fyrir innrásina í Tékkóslóv
akíu.
Á ÞESSUM fundi áttu þre-
menningarnir í vök að verjast,
því Tékkar og Slóvakar virt-
ust halda áfram þróuninni í
frjálsræðisátt án þess að slaka
nokkuð til. Harðlínumennirnir.
undir forystu Shelest, hins
ruddalega aðalritara miðstjórn-
ar kommúnistaflokksins í Ukra
inu og Shelepins, núverandi
yfirmanns verkalýðssamtakanna,
munu loks hafa náð meiri-
hluta, þegar Grechko, varnar-
málaráðherra, mun hafa lagzt
á sveif með harðlínumönnum.
Var samþykkt að gera innrás
í landið og koma á nýrri stjórn
Vitað er. að Bresjneff hafði
samband við Dubcek aðeins
nokkrum klukkustundum áður
en innrásin hófst, og bað hann
ákaft að fallast á kröfur Sovét
ríkjanan um ritskoðun, hægari
þróun í frjálsræðisátt, og brott
rekstur tveggja frjálslyndra leið
toga, en enginn árangur varð af
því samtali, og stefna harðlínu
mannanna sigraði.
INNRÁSIN var gerð eins
fljótt og auðið var eftir ákvörð
un miðstjórnarinnar — en hern
aðarlega séð hafði slík innrás
verið skipulögð fyrir löngu síð
an. Það tók því tiltölulega stutt
an tíma fyrir sovézka herinn að
leggja landið undir sig.
En þá fór margt á annan veg
en ætlað var.
Talið er, að sovézku ráða-
mennirnir hafi ætlað að knýja
Dubcek og félaga hans til að
fallast á kröfur Sovétmanna í
„samningaviðræðum“ en þótt
Dubcek og nánustu samstarfs
mönnum hans væri haldið föng
um í miðstjórnarbyggingunni í
Prag í átta klukkustundir, þá
neituðu þeir að verða við kröf
um Sovétríkjanna.
Þetta, ásamt ákafri andstöðu
þjóðarinnar, kom Sovétmönn-
um á óvart.
Þeir lögðu þá fast að Ludvik
SVoboda, forseta Tékkóslóvak-
íú, að víkja stjórn landsins frá
og taka i eið nýja ríkisstjórn,
sem Sovétmenn höfðu þegar
sett saman. Voru á þeim lista
þrír leiðtogar íhaldsamra
kommúnista í Tékkóslóvakíu.
sem nokkur hópur slíkra manna
hafði valið eftir nokkurt rifr-
ildi, þeir Kolder, Indra ug
Bilak. Svoboda stóð aftur á
móti fast með löglegri stjórn
landsins, og jafnframt á þeirri
kröfu, að tékknesku leiðtogarn
ir, sem í haldi voru, yrðu látn-
ir lausir og- fengu að taka þátt
í samningaviðræðunum. Á þetta
urðu Sovétmenn að fallast, og
leiddi það til viðræðnanna í
Moskvu.
LJÓST er að Sovétríkin hafa
töglin og hagldirnar í Tékkó-
slóvakíu þótt þeir hafi orðið
að leyfa Dubcek og félögum að
halda áfram stjórn landsins.
Sovézkur her verður örugg-
lega í landinu um langa fram-
tíð, og ef Dubcek verður ekki
nægilega íhaldssamur og stal-
ínískur í framkvæmdum, þá er
hægur leikur að leggja fast
að honum og jafnvel koma hon
um frá með „löglegum" hætti,
sé slíkt vel undirbúið.
Enginn veit nákvæmlega
hversu stalínískt stjórnarfar
þarf að vera í Tékkóslóvakíu
svo að Sovétríkin verði á-
nægð, en telja verður senni-
legt, að frumskilyrði sé valda
einokun kommúnistaflokksins,
ritskoðun allra fjölmiðlunar-
tækja og minni tengsl við vest-
ræn ríki og Rúmeníu og Júgó-
slavíu. Jafnvel er hugsanlegt,
að frjálslyndustu stuðningsmúnn
Dubceks verði að láta af völd-
um, þótt fréttir hermi, að
Dubcek vinni gegn slíku eftir
megni.
LEIÐTOGAR Tékkóslóvakíu
eiga mjög erfitt um vik sem
stendur. Annars vegar hafa þeir
þjóð sína, sem orðið hefur
sér meðvitandi um gildi frjáls
ræðis á mörgum sviðum, og
sem hefur sýnt svo aðdáonar-
vert hugrekki í baráttunni gegn
erlendu hernámsliði einmitt tíl
að verja það frjálsræði sitt
Hins vega eru Sovétríkin með
stalínísk lepprfld í eftirdragi
og mikið heriið til reiðiu í Tókkó
slóvakiu, ef ekki líkar stefna
Dubceks.
Hvort Dubcek tekst að þræða
þarna á milll svo að vel fari
skal ósagt um látið, Það sem
ef til vill skiptir mestu máli
í því sambandi, er hvort þjóð-
in stendur áfram einhuga að
baki honum og stefnu hans.
Einkum er það spuraing
vegna hins erfiða efnahags lands
ins. Efnahagslífið staðnaði al-
gjörlega á síðustu valdaárum
Antonin Novotnys; sem steypt
var í janúar s. 1., og vegna
þess ástands, sem ríkt hefur frá
falli Novotnys og þó einkum
nú vegna hernámsins, hefur mik
ið efnahagslegt tjón hlotizL Mik
ið verk er að endurreisa efna-
hagslífið, og hætt við að lífs-
kjör versni a. m. k. til að
byrja með.
Til viðbótar þessu þarf þjóð
in að sætta sig við minna frjáls
ræði en áður, og þetta tvennt
saman getur dregið úr vinsæld
um tékknesku leiðtogatma.
Þeir, sem óska Tékkóslóvak
íu vel, vona í lengstei lög, að
svo fari það ekki. Aftkr á móti
telja ýmsir, að eftir þessari
þróun séu Sovétríkin og lepp-
rfld þeirra einmitt að bíða.
Þau hafi múlbundið Dubcek og
leiðtoga hans, og það, ásamt
efnahagsvandræðunum, nægi
til þess að vinsældir hans dvíni,
og þá sé auðvelt að koma nýj
Framhald á bls. IS.