Vísir - 30.10.1977, Blaðsíða 6

Sunnudagur 30. október 1977 VISIR
Hellamálverk
Þaö er spurning hvort nokkur munur sé á þeirri ánægju, sem
milljónir manna i öllum heiminum hafa af risastórum litmynd-
um meö tilheyrandi hljóöi á kvikmyndasýningum, og þeim
áhuga sem frummaöurinnskapaöi fyrir 50.000 árum meö hella
ristum sinum. Munurinn á kyrru myndinni á hellisveggnum og
lifandi myndum kvikmyndahúsanna er aöeins tæknilegur. Eng-
inn vafier á þvi, aö menn hefur alltaf dreymt um iifandi myndir,
— aösjá myndir hreyfast og öölast lif eins og maðurinn sjálfur,
dýrin og blööin á trjánum.
Áhuga manna má oft marka af þvi hve miklu fé þeir vilja
verja, — og alveg fram á okkar daga hefur peningum veriö eytt i
aö búa til myndarúllur með mörg þúsund myndum á. Myndirnar
sýndust hreyfast þegar rúllan var t.d. dregin hratt gegnum vél.
Aö sjá mann hoppa aftur og aftur yfir annan mann, þar til
myndarúlian slitnaði, var merkisatburöur og þess viröi aö kosta
nokkru til.
Þaö má sjá af hinum aldagömlu hellamálverkum, aö lista-
mennina hefur langað til aö gæöa þær lifi, þær sýna dýrahópa á
flótta, veiöimenn meö spenntan boga eöa spjót stökkva á eftir
bráö sinni. Ileil eilifö leiö áöur en óskin rættist og hægt var aö sjá
myndir sem virtust lullkomlega lifandi I kvikmyndahúsunum.
Kvikmyndirnar hafa þróast upp úr margskonar og mismun-
andi tækjum sem sýndu eins konar „lifandi’’ myndir i lok siöustu
aldar. Þaö þarf þvi ekki mikla spádómsgáfu til aö sjá aö kom-
andi kynslóöir eiga eftir að kynnast myndmiölun meö hjálp kvik-
mynda og sjónvarps, sem veröur meö allt ööru móti en sú, sem
við þekkjum nú.
KVIKI*1YNDA-
SP3ALL
eftir Erlend Sv/einssorj
Skuggamyndasýningar.
Upphaf kvikmyndasýninga má
timasetja eftir geðþótta. Til
dæmis má byrja á skuggamynda-
sýningunum, sem hafa þekkst i
Austurlöndum öldum saman. Við
þessar skuggamyndasýningar
voru notaðar hreyfanlegar og
fagurlega málaðar brúður. I
sumum löndum fengu einungis
karlmenn að sjá sjálfar brúðurn-
ar fyrir framan skerminn. Kon-
urnar urðu að sitja á bak við
skerminn og láta sér nægja
skuggamyndina. Leikirnir voru
oft óður til ástalifsins og frjósem-
innar og þótti þá betur hæfa að
konurnar sæju bara svart-hvitu
myndina á meðan karlmenn gátu
notið þess að skoða litfagurt
skraut brúðanna. Skuggamynda-
leikföng hafa verið til fram á okk-
ar daga. Til dæmis var hægt um
aldamótin að kaupa poka með
skuggamyndaleikföngum og til-
heyrandi textum.
Sú var reyndar tiðin að fólk lék
sér að þvi að framkalla skugga-
myndir með höndunum i heima-
húsum hér á landi. Sá leikur virð-
istnúveraaömestu liðin tið. Þess
konar skemmtun átti miklum
vinsældum að fagna I Evrópu á
19. öld. Ferðaleikhús stóðu fyrir
sýningum á strætum úti allt frá
ofanverðri átjándu öld og á meðal
elstu skuggaleikhúsanna sem
höfðu fast aðsetur var skugga-
myndaleikhús F.D. Séraphin á
Palais Royale, sem opnaði árið
1784.
Laterna magica eða
töfralampi.
Árið 1646, eða nokkrum árum
fyrr eins og sumir halda fram,
smiðaði þýski stærðfræðingurinn
Athanasius Kircher tæki, sem
kallað var laterna magica eða
töfralampinn. Það var reyndar
skuggamyndavél, slidessýning-
arvél eins og við þekkjum hana
nú. Tæki Kirchers var þó að
mörgu leyti ófullkomið, vegna
þess að það þurfti að sýna
myndaplöturnar fyrir framan
vélina og ljósgjafinn — sem i
fyrstu var kertaljós — var inni i
tækinu. En Kircher segir sjálfur i
riti sinu Ars Magna Lucis et Um-
brae (Hin mikla list ljóss og
skugga) að danski stærðfræðing-
urinn Thomas Erasmus Valgen-
sten hafi endurbætt töfralampann
og gert hann nothæfan.
Tækið var ekki kallað töfra-
lampinn að ástæðulausu. Laterna
Magica sýningarnar höfðu oft gif-
urleg áhrif á fólk. 1 Alfræðiriti frá
1727 er tækinu lýst á þessa leið:
Laterna magica er lftið tæki sem
getur látið allskonar hræöilegar
ófreskjur birtast á hvitum vegg i
myrkri, svo að þeir sem ekki
þekkja leyndardóm þess halda að
um galdra sé að ræða.
1 Kaupmannahöfn hélt frú F.
Löhr laterna magica sýningar i
Hofteatret á Christiansborg. í
blöðunum var auglýst, að nú gætu
menn sparað sér dýrar utan-
landsferðir. Menn gætu þess i
stað séð myndir hennar frá
Pompej, Akropolis, erlendum
listaverkasöfnum o.fl. Frú LÖhr
sýndi lika bibliu- og landafræði-
myndir —, já og meira að segja
myndir af tunglinu.
Fróðlegt væri að vita hvort lat-
erna magica hafi einhvern tim-
ann verið ieigu fólks hér á landi.
Indversk skuggadúkka

Tyrkneski skuggamyndaleikurinn dregur nafn sitt af aðalhetju leiksins,
Karagöz, sem er einn forfeðra kvikmyndatrúðsins. Notaðar voru brúður og
skugganum varpað á gagnsæja úlfaldahúð. Karagöz var allsráðandi í
skuggamyndasýningum í Egyptalandi, Norður-Afríku og Grikklandi og hafði
örugglega áhrif í Evrópu.
Vinsæl skemmtun á 19.
öld og allt fram á okk-
ar daga en hef ur nú að
mestu lagst af.
Gægjukassar til skemmtunar á efnaheimilum og til sýningar á
markaöstorgum hafa veriö til siðan á miðöldum. Á blævængnum á
myndinni (Geymdur i danska kvikmyndasafninu) er mynd frá 18.
öld af heföarfólki að skemmta sér við gægjukassa.