Vísir - 30.10.1977, Side 8

8
Að hrœra
samsteypuna
Hver þekkir ekki talið um
námsleiða unglinga, sem hver
skólarannsóknarmaðurinn á
fæturöðrum fjallarum I löngum
greinum, án þess að vilja skilja
aö verulegur þáttur I honum er
sifelld barátta þeirra sjálfra
gegn heilbrigöum metnaöi
barna og ungiinga og aörar aö-
Gangi flokkurinn
hinsvegar í
rikisstjórn tekur hin
deildin forystuna...
geröiriþágu flatneskjunnar. Nó
ætla ég þó ekki aö rabba um þaö
fyrirbæri heldur annaö áþekkt,
stjórnmálaleiöann. Hann lýsir
sér i megnri vantrd á stjórn-
málamönnum, sem upp tii hópa
séu fagurgalandi meiningar-
leysumenn og I sannfæringu
um, aö mismunur miili stefnu-
miöa st jórnm álaflokka sé
sprottinn frá samanteknum
ráöum þeirra um aö plata kjós-
endur.
Margar skýringar hafa veriö
gefnará stjórnmálaleiöanum og
fylgikvilta hans, þvf stórháska-
lega fyrirbæri, aö undirmálsfólk
taki aö koma sér fyrir i öllum
krókum og kimum flokkanna.
Engin ein skýring er einhlit og
ég þykist engann skaöa gera,
þótt ég bæti einni viö.
Tilgáta min ersem sagt sd, aö
flokkarnir hafi vaniö sig á
deiidaskiptinu i starfi slnu. önn-
ur deildin fjalli um pólitiskar
Langdrcegu
hugsjónirnar eru
miklu huggulegri og
meðfœrilegri...
hugsjónir og stefnumið handa
kjósendum en hin um stjórnar-
framkvæmd I pólitiskum veru-
leika. Fjölmörg dæmi þessa má
draga dt úr Islenskum samtima-
stjórnmálum. Nefna má grát-
broslegan tviskinnung Alþýöu-
bandalagsins, einsog flokkurinn
hét, þegar þessi grein fór I
prentun. t stjórnmá labaráttu
þess flokks er brottrekstur
varnarliösins og úrsögn úr Nato
pólitiskur helgidómur, sem
fjallaö er um i trúarofstækisstil.
Gangi flokkurinn hins vegar i
rikisst jórn tekur hin deiidin for-
ystuna. Sjávarútvegsráöherr-
ann segir sem svo aö brottrekst-
ur varnariiösins sé auövitaö
stærsta máliö, en þaö veröi þó
aö biöa, svo honum gefist tóm til
aö útvega vildarvinum sinum
togara meö vildarkjörum. Aö
þvi ioknu sé hægt aö snda sér aö
þvi suðurnesjamáli.
Iönaöarráöhcrrann má heldur
ekki vera aö þvi aö sinna mál-
inu, þar sem honum hefur
loks tekist aö ná samband viö
Sameinaöan karbit. Sá auö-
hringur hefur veriö hlaöinn
verkefnum vegna Vietnams-
striðsins en nú viö samdrátt
þess sé fariö aö hægjast um hjá
honum. Þvi veröi aö gripa tæki-
færiö, þvi ekki sé aö vita hvenær
önnur stórverkefni á borö viö
Vietnam skjóti upp kollinum og
þá sé borin von aö ná viö þá viö-
tali. Brottrekstur varnarliösins,
sem aö sönnu er göfugt hug-
sjónamál, veröur þvi aö biöa
betri tima.
En þegar stjórnar'
taumarnír komust
I hendur rétttrúaðra
þó var ekki annoð
gert en skipta um
kommissara...
Og skrifarinn getur svo sem
litiö sér nær I dæmaieit sinni.
Hans ágæti flokkur, Sjálfstæöis-
flokkurinn. á margar göfugar
hugsjónir. Bæöi stór langtlma-
markmiö og eins hi'n er tengjast
dægurmálunum. Langdrægu
hugsjónirnar eru miklu huggu-
legri og meðfærilegri enda má
gjarnan oröa þær á Ijúfan og
þokukenndan hátt og draga
framkvæmdir i nokkra áratugi
án þess aö svlkja eitt eöa neitt.
Hinar, sem eru f eltiljósi manna
I gær, i dag og á morgun, eru
mun óþægilegri, þvl aö alls kon-
ar kverúlantar setja sig á háan
hestog ganga á eftir þvf, aö þær
séu efndar. Hver man ekki þá
voðastofnun Framkvæmda-
stofnun rikisins. Þegar vinstri
stjórnin sáluga, vanheiiög sé
minning hennar, kom ómynd-
inni á fót, brugöust sjálfstæöis-
hetjurnar góöu myndarlega viö
og skáru upp herör. Þeir drógu
ekki af sér er þeir lýstu fyrir-
bærinu. Ég efast um aö spænski
rannsóknarrétturinn fengi verri
eftirmæli en fæöingarrolla
Framkvæmdastofnunnar var
hjá þeim. En þegar stjórnar-
taumarnirkomust Ihendur rétt-
trúaðra, þá var ekki annaö gert
enaöskipta um komissara. Lát-
iö var I veöri vaka, aö þar meö
væri nokkuð, ef ekki allt unniö.
Einhvern veginn grunar mig, aö
þeir sem foröum voru kallaöir I
viötöl i spænska rannsóknar-
réttinn heföu ekki séö mikinn
mun á þvi, þótt brúneygöir
menn heföu hætt aö klfpa þá
meö glóandi töngum og viö
töngunum tekiö bláeygöir
menn.
Þegar úrslit eru
kunn, er helmingur-
inn lagður til hliðar,
og hinn helmingur-
inn settur ó öll
borð í róðuneytun-
um, sem móli
skipta...
Þegar Harold Wilson forsæt-
isráöherra Breta lét af embætti
settist hann I gljúfrastein og hóf
þvf ritstörf. Skrifaöi hann bók
um þaö hvernig Bretlandi er
stjórnaö. Vitmenn hafa sagt aö
bók þessi sé gölluð nokkuö en
hún er nógu góö fyrir mig. Þar
kemur fram, aö meöan kosn-
ingabaráttan stendur I landinu
þvi, sitja allir ráöuneytismenn
meö sveittan skallann viö aö dt-
búa starfsskrár ráöuneytanna.
Þær eru meö tvennum hætti, og
draga dám af stefnuskrám
stóru flokkanna tveggja. Þegar
úrsliteru kunn, er helmingurinn
lagönr til hliöar, og hinn helm-
ingurinn settur á öll borö I ráöu-
neytunum, sem máli skipta.
Þegar nýju ráöherrarnir stiga
inn I ráöuneyti sin eru helstu
' stefnumál þeirra tilbúin i upp-
kasti aö lagafrumvarpi. Þetta
er stórkostiegt. 1 því landi er
sem sagt ekki gert ráö fyrir aö
stefnuyfirlýsingar flokka séu
eitt og stjórnarframkvæmd
annað.
Allir sjá þó, aö hjá okkur væri
svona aöferö óbrúkleg, þvi miö-
ur. Við búum í landi samsteypu-
stjórnanna þar sem hreinar
pólitiskar linur eruóþekkt fyrir-
brigöi, og eru jafn-fjarri aö
veröa uppgötvaöar og upp-
þvottavélin á dögum Sokrates-
ar. Hitterannað, aö viö þurfum
ekki endilega aö vera I hinum
öfgunum einsog viö erum nú.
Sem sagt þeim, aö fyrstu mán-
uöirl starfi hvers ráöherra fari I
aö gleyma stefnumálum sinum
og fá tilsögn I þvi hvernig ráöu-
neytisstjórarnir og aörir em-
bættismenn eru vanir aö stjórna
ráðuneytum SÍNUM.
Sunnudagur 30. október 1977 VÍSIR
Rcett við Vilhjólm Þ. Gíslason,
fyrrverandi útvarpsstjóra, sem
varð óttrœður fyrir skömmu
,/Útvarpiöhaföi ekki úr miklu aöspila f jár-
hagslega til að byrja með. Útgjöldin voru þá
60.000 krónur á ári.
Þetta skiptist þannig, að 29.000 fóru til tónlist-
ar, 13.500 i erindi, 1000 krónur í leikrit, 4.000 i
kennslu og 9.200 i fréttir.
Þetta hækkaði þó fljótlega, og á 30 ára afmæli
útvarpsins, árið 1960, voru tekjur útvarpsins
orðnar 16.5 milljónir króna.".
Það er Vilhjálmur Þ. Gíslason, fyrrverandi út-
varpsstjóri, sem er að rifja upp fyrstu ár
íslenska útvarpsins, er við spjöllum saman á
heimili hans við Starhaga í Reykjavík.
Vilhjálmur er nátengdur sögu íslensks út-
varps, enda hóf hann störf við það þegar í upp-
hafi. Og útvarpið var starfsvettvangur hans í
hátt í fjóra áratugi, siðustu fimmtán árin sem
útvarpsstjóri.
En jafnframt störfum sínum hjá útvarpinu
innti hann mörg önnur störf af hendi. Hann
stundaði blaðamennsku um skeið, fékkst lengi
við kennslu og hefur alla tíð lagt ritstörf fyrir
sig. Hann hefur sent frá sér margar bækurnar
frumsamdar eða þýddar, og enn á hann mörg
handrit i handraðanum, enda fæst hann ekki sið-
ur nú en áður við ritstörf, þótt hann sé kominn á
áttugasta og fyrsta aldursár.
Heimili hans ber þess líka greinilega vott, að
þar býr maður bókmenntanna, því þar eru vegg-
irn þaktir bókahillum með íslenskum og erlend-
um bókum.
„TONLISTARFLUTNINGUR
ÚTVARPSINS HÓFST MEÐ
HANDSNÚNUM
GRAMMOFÓN"
Nafn:
Vilhiálmur Þ. Glslason
Fæddur:
16. september 1897 i Reykjavik
Foreldrar:
Þorsteinn Gíslason, ritstjóri, og Þórunn Pálsdóttir, kona hans
Nám:
Stúdent frá MR 1917, melstarapróf i Islenskum f ræium frá Háskóla Islands 1923,
framhaldsnám i Kaupmannahöfn, Osló, London og Oxford.
Aðalstörf:
Skolastjóri Verslunarskóla Island 1931—1953. Fréttamaður útvarpslns
1930—1935. Bókmenntaráðunautur útvarpsráðs 1935—1953. útvarpsstióri
1953—1967. 1
Félagsstörf:
A námsárunum formaður Stúdentafélags Reykjavlkur, Stúdentafélags
Háskólans, Norræna stúdentaf élagsins og Stúdentaráðs Háskólans. Formaður, eða
stjórnarmaður, i fjölmörgum félögum, svo sem Blaðamannafélagi Islands,
Norræna félaginu, Reykvikingafélaginu og Fegrunarfélaginu. Atti lengi sæti i
menntamálaráði og var formaður þess, og i ýmsum öðrum nefndum. Formaður
Þjóðleikhússráðs frá upphafi.
Ritverk:
Hefur ritað fjölda bóka, ritgerða og erinda, og þýtt skáldsögur, fræðibækur og
teikrit úr erlendum málum.
Maki:
Inga Arnadóttir frá Skútustöðum við Mývatn.
Börn:
Þór, hæstaréftardómari, Yrsa Inglbjörg skrlfstofustúlka, og Auður Eir, prestur.
En fyrst og siðast er
Vilhjálmur þekktur sem út-
varpsmaður og útvarpsstjóri,
og við spyrjum hann fyrst,
hvenær hann f$kk áhuga á út-
varpi.
„Ahugi minn á málefnum
útvarps hófst á meðan ég var
blaðamaður við Lögréttu á
þriðja áratugnum. Þar kom út-
varp stundum til umræðu.
Þorsteinn Gxslason, ritstjóri,
talaði stundum um möguleik-
ana á nýrri blaðatækni, þar á
meðal að fréttablöð myndu að
einhverju leyti færast yfir á
bönd. Það varð nú ekki, en þetta
vakti áhuga minn á möguleik-
um útvarps.”
Langur aðdragandi
að rikisútvarpinu
„Rikisútvarpið hóf göngu sina
21. desember 1930, en það átti
sér langan aðdraganda og var
ekki fyrsta útvarpið, sem hér
var rekið.
Aöur hafði t.d. Lárus
Jóhannesson, gamall vinur
minn og stúdentsbróðir og hug-
myndaríkur framkvæmdamað-
ur, stofnað hér útvarp með Ottó
Arnar. Ég talaði reyndar fyrst i
það útvarp. Það var i Búnaðar-
félagshúsinu nokkrum árum
áður en rikisútvarpið kom til
sögunnar.
Þá voru einnig gerðar ýmsar
tilraunaútsendingar áður en
rikisútvarpið hóf starfsemi fyrir
alvöru. Til dæmis var útvarpað
frá opnun Landspitalans. Þá
töluöu Jónas Jónsson og
Guðmundur landlæknir. Einnig
voru ýmis erindi send út i til-
raunaskyni. Ég man t.d. að
Sigurður Nordal flutti erindi um
bækur og útvarp, og Einar
Arnórsson um Þjóðabandalag-
ið.”
Ýmsir viidu útvarp
i eigu einstaklinga
„Það var Tryggvi Þórhalls-
son, sem upphaflega samdi
frumvarp til laga um rikisút-
varp með aöstoð Gisla Ólafsson-
ar, landsimastjóra. Svo var
Jónas Þorbergsson beðinn aö
verða útvarpsstjóri. Hann sagði
mér, að hann heföi gert margar
breytingartillögur við þetta
frumvarp og haft til þess aðstoö
Ólafs Kvaran.
Þegar útvarpið var á döfinni
var deilt um það, hvort þetta
skyldi heita „útvarp” eða „við-
varp”, og t.d. er „viðvarp” not-
að i fyrstu uppköstunum. En að
lokum varð „útvarp” ofan á.
Einnig var um það deilt, hvort
útvarpiö ætti að vera rikisrekið
eða i einkaeign. Það varð úr að
lokum, að þaö skyldi vera á veg-
um rikisins. Þetta var auðvitaö
pólitisk ákvörðun, og nokkur
urgur varö út af þvi, þar sem
þeir, sem voru með einkaút-
varp, töldu á rétt sinn gengið.”
„útvarpið er
iifæð landsins"
„Mikil eftirvænting var hjá
fólki þegar fariö var að ræða um
útvarp i alvöru. En hjá ýmsum
gætti einnig nokkurs kviða.
Sumir bókmenntamenn og rit-
höfundar héldu til dæmis, að út-
varpið myndi verða mjög
háskasamlegt fyrir bókaútgáfu
og jafnvel blaöaútgáfu. Það
varð nú ekki. Mér er óhætt að
fullyrða, að útvarpið varð þvert
á móti til þess að auka mikiö
bókasölu og bókalestur i land-
Vilhjálmur i hópi sjónvarpsstarfsfóiks eftir upptöku ávarpsins sem hann flutti við upphaf fyrstu útsend-
ingar islenska sjónvarpsins 30. september 1966.
Siðar, þegar sjónvarpið kom
til sögunnar, mátti heyra þessa
umræðu nokkurn veginn endur-
tekna.
Útvarpið þótti annars mikil
tiðindi, og t.d. var mikiö ort um
það.
Við fengum sendar margar
visurnar, sérstaklega þó utan af
landi.
„Útvarpið er lifæð landsins”,
byrjaði eitt kvæöið man ég var,
og einnig var ort: „Útvarpið er
Islands menning, orkuver og
þroskabraut”.
Útvarpiö náði nokkuð viöa um
landið þegar i upphafi, en hins
vegar var frekar fátt um viö-
tæki i sveitum til að byrja með.
Þá var algengt, að fólk, sem
ekki hafði viðtæki, fíykkt’ist á þá
bæi, þar sem slik tæki voru, til
þess aö hlusta.
Til aö byrja með munu
viðtæki hafa verið um 200 tals-
ins, en þeim fjölgaöi nokkuð
fljótt upp i 3000 eöa þar um bil,
og þaö þótti mikill vöxtur”.
„...handsnéri
litlum grammófón"
„Útvarpið byrjaði starfsemi
sina i Edinborgarhúsinu, og að-
stæður voru þar fremur frum-
stæðar. Tónlistarflutningur út-
varpsins hófst t.d. með þvi, að
Emil Thoroddsen handsnéri litl-
um grammófón, en hann og
Þórarinn Guömundsson voru
fastráðnir hljóðfæraleikarar.
Allar útsendingar voru beinar
til að byrja með. Menn komu þá
niður i útvarpsstöö til aö flytja
mál sitt eða tónlist þar. Það
þótti á þessum tima mjög hátiö-
legt að koma i útvarp. Ég minn-
ist þess t.d., að þegar fólk kom i
skálda- og upplestrarþátt, sem
ég stjórnaði, voru allir þátt-
takendur prúðbúnir. Konur
komu þá i sparipeysufötum sin-
um með stokkabelti og silki-
slifsi.
Allir sem töluðu i útvarp á
þessum árum, notuðu handrit,
enda var þeim sagt aö gera það.
Þó voru undantekningar. Ég
man t.d. eftir einni ágætri
þjóðkunnri frú, sem sagðist
ekkert vera upp á það komin aö
hafa handrit. Hún vildi bara fá
að tala frjálst. Hún átti
samkvæmt dagskránni aö flytja
20 minútna erindi, en þegar hún
hafði talað i rúmar fimm
minútur hætti hún og sagöi: nú
er ég búin að segja allt, sem ég
ætlaði að segja! Og þar meö
þurfti að flytja tónlist i staöinn
það sem eftir var þess tima,
sem hún hafði fengið úthlutað.
Lítiðum vélrænar
upptökur á þeim árum
„Vélrænar upptökur voru
mikið til nýjar á þessum tima
hérlendis.
Jón Pálsson, bankagjaldkeri
og tónlistarmaður, hafði gert
dálitið af þvi að taka upp þjóð-
lög á gömlu Edisonsvalsana.
Viðtql: Eiías Snœland Jónsson Myndir: Jens Alexandersson