Vísir - 16.12.1977, Blaðsíða 11

VÍSIR ' Föstudagurinn 16. desember 1977
„Rekstrarhlið fjárhagsáætlun-
ar hækkar um 37,8%, ef miðaB er
við fjárhagsáætlun eins og frá
henni var gengiB i ágúst, en ef
miBaB er viB áætlunina frá þvi i
janúar s.l. er hækkun rekstrarút-
gjalda 42,9%. Ef nýbygging gatna
og holræsa er ekki taiin með
rekstrarútgjöldum nemur
hækkunin milli ára 37,6% miBaö
viB ágúst s.l., en 46,6% miBaö viB
janúar s.l. Af þessu má sjá, að út-
gjöld vaxa meira en tekjur á milli
ára. Ef hins vegar er miBaö viö
þær tölur um verBlagsþróun, sem
ég hef áöur getið I ræöu minni, er
ljóst, að hækkanir á rekstrarút-
gjöldum eru fremur undir en yfir
meöalhækkunum, sem orðiö hafa
á kaupgjaldi og verðlagi frá gerð
fjárhagsáætlunar i ársbyrjun
þessa árs.”
Athygli vekur, aö nú er ekki
gert ráð fyrir fjölgun gjaldenda á
milli ára, enda þróunin i ibúa-
fjölda borgarinnar þannig, að
ekki þykir ráðlegt aö gera það nú.
Þetta veldur þvi, aö siaukin þjón-
usta borgarinnar er borin uppi
með auknum þunga af sama
fjölda gjaldenda.Þetta tel ég rétt,
að borgarbúar hafi i huga, þegar
þeir koma fram með óskir eða
jafnvel kröfur um stöðugt aukna
þjónustu á margvislegum svið-
um. Slik þjónusta kostar fé, og
það fé veröur ekki tekið frá öðr-
um en borgarbúum sjálfum.”
Framlög til framkvæmda
Þvi næst sagði borgarstjóri:
„Síaukin þjónusta er borin uppi með auknum
þunga af sama fjölda gjaldenda"
— sagði borgarstjóri í rœðu sinni
Ekki fjölgun gjaldenda
,,A hverju ári eru teknar I notk-
un margvislegar nýjar þjónustu-
stofnanir i hinum ýmsu borgar-
hverfum, ekki sist I nýjum hverf-
um.
Slik þjónustuaukning kallar á
aukið starfslið hjá borginni og þvi
væri það eðlilegt, að rekstrar-
kostnaður hækkaði meira en
nemur meðaltalshækkunum.
„Framlög borgarsjóðs til bygg-
ingaframkvæmda á eignar-
breytingalið áætlunarinnar
hækkar úr 1 milljarði 537.3
milljónum i 2 milljarða 12.400
milljónir, eða um 30.9%. Framlag
til nýbygginga gatna og hoíræsa
hækkar úr 812.3 milljónum i 1138
milljónir, eða um 40.1%. Saman-
lagðar framkvæmdir munu taka
til sin 29.6% af heildarútgjöldum
borgarsjóðs. Þetta hlutfall er
30.5% i endurskoðaðri áætlun frá
þvi I ágúst, en var 32.6% i upphaf-
legri áætlun. Hin miklu verð-
bólguáhrif útgjaldanna hafa leitt
til þess, að framlög til fram-
kvæmda halda nú ekki hlut sinum
i útgjöldum borgarsjóðs.
í framkvæmdum hefur verið
dregið úr gatnagerð á undanförn-
um árum, en á þeim lið lögð
áhersla á nýbyggingarsvæði,
bæði fyrir ibúðarhús og iðnaðar-
og verslunarbyggð. Verður svo
reynt að gera nú. Þá vekur at-
hygli, að nú er áætlað til fyrsta
áfanga við aö sameina holræsaút-
rásir, sem eru liðir I áætlun að
hreinsa sjóinn hér umhverfis
borgarlandið.
Aukin áhersla er enn lögð á
framkvæmdir á sviði stofnana i
þágu aldraöra, heilbrigöis-
stofnanir, barnaheimili og fram-
kvæmdir vegna umhverfis og úti-
vistar.
Skólabyggingar hvila enn mjög
þungt á borgarsjóði, þrátt fyrir
fækkandi nemendur hér i Reykja-
viká grunnskólaaldri. Virðist enn
ekkert lát á þöff fyrir nýtt skóla-
húsnæði, ekki sist i hinum nýju
hverfum borgarinnar.”
önnur umræða
Borgarstjóri sagði að lokum að
önnur umræða um fjárhags-
áætlunina færi fram 19. janúar.
Þá myndu endanlega liggja fyrir
upplýsingar um framlög rlkisins
til ýmissa sameiginlegra fram-
kvæmda rikis og bæja.
Þá mundi borgarráö á milli
umræðna taka ýmis atriði til
endurskoðunar, ekki sist styrkja
liði frumvarpsins auk atriða sem
voru látin biða til endanlegrar
ákvöröunar milli umræðna.
— SG
IAÐUR GiGN FÉLAGAFRELSI
Jón Steinar Gunnlaugsson
Ef ætlun Jóns Steinars hefur
verið að biekkja, hefur hon-
um tekist það með ágætum
— og það án þess að greina
nokkurs staðar rangt frá
staðreyndum; ella hefur
hann gerst sekur um óná-
kvæmni, sem kippir stoðun-
um undan röksemdum hans
fyrir veigamestu ásökun
hans i garð stofnenda Mál-
frelsissjóðs. .
stöðum. Tilgangur þess er þvi ó-
lögmætur, og félag þetta nýtur
þvi ekki verndar af framan-
greindu ákvæði stjórnarskrárinn-
ar.”
Og hér lafetur hann ekki staðar
numiö heldur klykkir út með þvi
að félagiö sé hættulegt gildandi
rétti „þvi að það hvetur til lög-
brota á ákveðnu sviði.” Liggi þvi
nærri „að sú skylda hvili á hand-
höfum framkvæmdavalds að
stefna félagsmönnum fyrir dóm
með kröfu um aö félagið verði ó-
heimilað þeim”. Þessi slöustu orð
mun eiga að skilja svo, að banna
beri þau samtök sem að sjóðnum
standa.
Ekki verður Jón Steinar sakað-
ur um að skýra rangt frá neinu I
frásögn sinni um Málfrelsissjóö,
sem vitnaö var til. Eigi að siöur
er útlegging hans þó mjög vill-
andi ekki sizt þegar hún er skoðuð
i samhengi við þá niðurstöðu, að
réttast væri að banna samtök
þau, sem að sjóðsstofnuninni
standa.
Hann gerir réttilega grein fyrir
þvi, að sjóðnum sé ætlað að
standa straum af kostnaði og
miskabótum, en ræðir hlutverk
hans annars ekki nánar. Heföi
það þó verið nauðsynlegt til þess
að tryggja að enginn misskilning-
ur yrði. Og einmitt af þessum
sökum-var sérstaklega tekið fram
I fréttatilkynningu sjóðsstjórnar,
að ekki yrðu greiddar sektir úr
sjóðnum. Þetta mikilvæga atriði
nefnir Jón Steinar hvergi, hvort
sem þvi veldur sá ásetningur að
villa um fyrir lesendum eða gá-
leysi.
Sektir — skaðabætur —
kostnaður
Ég geri ekki ráð fyrir að þurfa
að fræða Jón Stein
ar um þann mun, sem er á refs-
ingum (þ.á.m. sektum) og skaða-
bótum (þ.á.m. miskabótum) og
þar með kostnaði, sem mála-
rekstri fylgi. En til þess að skýra
málið fyrir hinum almenna les-
anda, skal farið um efnið nokkr-
um oröum, þótt þess sé enginn
kostur að skýra máliö til neinnar
hlitar.
Skaðabætur hafa það megin-
hlutverk að veita tjónþola fjár-
hagslega uppreisn, þannig að
hann verði sem likast settur og
tjón hefði ekki oröiö. Fjárhæð
bóta er þvi miðuð við þann skaða
sem tjónþoli hefur beðiö, og þær
renna til hans sjálfs. Svipað má
segja um kostnaö af máli. Ef
hann er dæmdur, rennur hann til
þess, sem útgjöldin hefur haft.
Refsingin þar á meðal fémuna-
viðurlög þau, sem til refsinga
, teljast, er annars eðlis. Henni er
samkvæmt þeim fræðum sem
flestir aðhyllast nú hér á landi og
eru einkum mótuð af nytjasjónar-
miðurn, einkum ætlað aö hafa
varnaðaráhrif. Henni er þvi aðal-
lega útdeilt eftir þvi, hversu mik-
il sökin telst, þannig að hún er þvi
þyngri sem sök er meiri. 1 sam-
ræmi við þessi varnaðarsjónar-
mið renna sektir til rikisins eöa
stöku sinnum til sveitarfélaga
sem misgert var við.
Þótt skaðabótum sé ætlað aö
hafa varnaðaráhrif eins og refs-
ingum eru þó viðréttingarsjónar-
mið miklu þyngri á metunum,
sem bezt má marka a. sivaxandi
hlutverki vátrygginga af ýmsu
tagi og áþekkum tryggingaráB-
stöfunum.
Hitt er sönnu nær, að verið sé að
tryggja, að dómsniðurstöðu verði
fullnægt: þeir, sem tjón hafa beö-
ið fái miskabætur sinar og kostn-
að, en sakfelldir greiði sektir sin-
ar sjálfir. Hér er verið að „leggja
til grundvallar” beitingu dóm-
stóls á réttarreglum svo aö haft
sé mið af orðalagi Jóns Steinars.
Er augljóst af þvi sem nú hefur
verið rakið, hversu mikilvægt það
rétt er það. Tilgangurinn er að
vernda þá, sem undanfarið hafa
verið dæmdir og verða dæmdir á
næstunni, og um leið að stuðla aö
þvi að menn geti neytt þeirra
réttinda sem fylgja málfrelsi án
ótta við fjárútlát, sem oft fylgja
lögsókn. Augljóst er, aö þetta
kann að draga úr varnaöaráhrif-
um skaöabóta, en á þaö hlutverk
þeirra virðist Jón Steinar leggja
78 stofna Málfrelsissþ

— >«Á fevi íii*
>8 á. *í »> &>!» íí>ift»«s«
*iís*'»» 5Xíi«> ti! SáSWfis.
ar t iíxjji*. beÞfi
•'w v») i pí» ■'<<
SkfiÍO *> *»<*»
sr.r.ir b«*ív st*S<ö
ótta borfar (77+1) hvetja til Iðgbroto
Sjötiu og
t&iáfcs*.#**- tx*mvx *»•
xÍÁVks&pA&r <)(>(«*< »<
»(< i ix<
Ef samtök væru stofnuö um aö
greiða sektir, mætti með 'sanni
segja að verið væri að létta refs-
ingu af hinum seka, með þvi væri
unnið gegn varnaðaráhrifum
hennar og hamlað gegn þvi, aö
hún næöi helzta viðurlennda
markmiði sinu. Slikt mætti skoða
sem óbeina hvatningu til lög-
brota. Ekki er álitamál að mjög
gildar ástæður þyrftu að vera til
þess aö rétt væri að stiga slikt
skref og um það þarf ekki að fjöl-
yrða aö þær eru ekki fyrir hendi á
Islandi. Dómstólar hér á landi'
beita refsiákvæðum undantekn-
ingarlaust af mikilli hófsemd.
Allt ööru máli gegnir um bætur
og annan kostnað af máli. Höfuö-
tilgangurinn meö þeim er sá að
rétta tjónþola við fjárhagslega
eins og fyrr sagði.
Þegar þessi munur er hafður I
huga er augljóst hversu fjarri fer,
að með stofnun Málfrelsissjóðs sé
verið að vinna gegn ákvörðunum
dómstóls og hvetja til lögbrota.
er að greina skilmerkilega á milli
sekta oe skaðabóta, þar með
kostnaðar. En þe^ta gerir Jón
Steinar hvergi, meö þeirri niður-
stöðu sinni, að réttast væri að
banna samtökin sem að sjóðnum
standa, gefur hann fyllilega i
skyn að honum sé ekki eingöngu
ætlað að greiða miskabætur og
kostnaö, heldur einnig sektir. Og
undanfarna daga hef ég orðið var
viö slikan misskilning, jafnvel
meöal reyndustu lögfræðinga.
Ef ætlun Jóns Steinars hefur
verið að blekkja, hefur honum
tekizt þaö með ágætum — og það
án þess að greina nokkurs staðar
rangt frá staðreyndum: ella hef-
ur hann gerzt sekur um óná-
kvæmni sem kippir stoðum undan
röksemdum hans fyrir veiga-
mestu ásökun hans I garð stofn-
enda Málfrelsissjóðsins.
Nú vildi vafalaust einhver gera
þá athugasemd að vart hafi Mál-
frelsissjóður verið stofnaður af
umhyggju fyrir dómhöfum —- og
höfuöáherzlu, þegar hann sakar
stofnendur sjóðsins um að hvetja
til lögbrota. En þá gefur hann þvi
ekki gaum sem hér að framan
hefur verið bent á, aö þaö eru
refsingarnar (sektirnar), sem
eiga að vera til varnaðar, en
skaðabæturnar til viöréttingar.
Sá tilgangur bóta að vera til varn-
aðar er ávallt settur skör lægra.
Þessi grundvallaratriöi viöur-
kenna stofnendur Málfrelsissjóðs
fyllilega og haga sér i samræmi
við það.
Um varnaöartilgang skaða-
bóta, — og þá sérstaklega i
tengslum við það mál, sem hér er
til umræðu — verður annars nán-
ar fjallað i næstu grein og um leið
verður meðal annars tekin til át-
hugunar sú fullyrðing Jóns Stein-
ars „að hvorki stórnvöld né al-
menningur geti lagt til grundvall-
ar aö beiting dómstóla á réttar-
reglum sé röng.”
Sigurður Lindal