Vísir - 01.06.1978, Qupperneq 11

visra Fimmtudagur 1. júni 1978
11
„DREIFING HAGVALDSINS
GRUNDVALLARFORSENDA
PERSONUFRELSIS"
W
— segir prófessor Olafur Björnsson
Nýlega er komið út rit eftir
prófessor Ólaf Björnsson sem
nefnist Frjálshyggja og alræðis-
hyggja. Bókin er að sögn ólafs
hugsuð sem rit fyrir almenning
og fyrst og fremst skrifuð fyrir
þá sem hafa áhuga á stjórnmál-
um og félagsmálum, en er ekki
hugsuð sem kennslubók.
„Þær skoðanir sem haldið er
fram i bókinni eru örugglega
umdeildar og hún er ekki hlut-
laus en ég leitaðist við að skrifa
bókina á hlutlægan hátt, en það
er að sjálfsögðu lesenda að
dæma um hvernig til hefur tek-
ist” sagði Ólafur er rætt var við
hann um bókina.
Hvenær kom þér til hugar
að rita þessa bók?
Það var ekki endanlega af-
ráðið að gefa þessa bók út i
þessari mynd fyrr en um ára-
mótin 1975-1976, en ég hafði þá
um langt skeið haft skyld verk-
efni i huga.
Skrifaðirðu bókina sem
hagfræðingur eða fyrr-
verandi stjórnmálamað-
ur?
Það eru allar greinar félags-
visinda teknar fyrir i bókinni og
efnið er ekki hagfræðilegt nema
að nokkru leyti. Það má ef til
vill segja að menntun min hafi
að nokkru leyti áhrif á efnið.
Hinn pólitiski áhugi minn
kann að hafa ráðið þvi, með-
fram, að ég réðist i þetta. Það
sem fyrir mér vakti þó fyrst og
fremst var það, að þau sjónar-
mið sem sett eru fram i bókinni
gætu stuðlað að málefnalegri
umræðu um grundvallaratriði
efnahags- og félagsmála en nú
tiðkast á vettvangi islenskra
stjórnmála.
Þú ræðst i að skilgreina
mörg hugtök í bókinni
sem álitið er erfitt að
fjalla um.
Ég álit, að ef maður getur
ekki skilgreint merkingu þeirra
orða, sem notuð eru i umræðu
um stjórnmál og efnahagsmál
sé eins gott að sleppa henni.
Er alræðishyggja úr sög-
unni á islandi?
Niðurstaða min i bókinni er
sú, að þeim sem opinskátt hylla
alræðisstjórnir, hvort heldur
þeim sem kenndar eru við hægri
eða vinstri stefnu, hafi fækkað
mjög. Ástæðuna tel ég vera þá,
að þessir menn viti nú meira en
áður. Vera má að hér sé um
„klókindi” að ræða, en ég held
þó að þeir einstaklingar sem
þannig hugsi séu mjög fáir, og
af þeim stafi engin hætta. Ég er
þeirrar skoðunar, að þeir sem
hér á landi kalla sig sósialista,
kommúnista eða marxista að-
hyllist ekki alræði af þvi tagi
sem þekkist i Sovétrikjunum og
lepprikjum þeirra, nema e.t.v.
örfáir einstaklingar.
Þetta er persónuleg skoðun
min og kann að vera nokkuð
sem maður hefur á tilfinning-
unni en á erfitt með að fjalla
frekar um.
Þú veltir því fyrir þér
hvort alræði öreiganna sé
timabundið eða fram-
búðarfyrirkomulag.
Ég kemst að þeirri niðurstöðu
að ef horfið væri frá alræðinu
myndi það skerða mjög veldi
kommúnistaflokkanna. En i
Myndin er tekin af ólaf i á
heimili hans, þar sem
hann heldur á hinni
nýútkomnu bók.
þessu sambandi er fjallað um
„Samrunakenninguna”, sem er
á þá leið að hagkerfi sósialisku
og kapitalisku rikjanna hafi til-
hneigingu til að likjast æ meir.
Hollenski Nóbelsverðlaunahaf-
inn Jan Tinbergen hefur dregið
þá ályktun, að þróun efnahags-
mála stefndi i þá átt bæði i
sósialisku og kapitalisku lönd-
unum, að um eins konar milli-
stig milli sósialisma og kapital-
isma verði að ræða. Ég er hins
vegar ekki sanntrúaður á þessa
kenningu.
Þú kemur inn á víg-
búnaðarkapphlaupið.
Telur þú hættu á
hernaðarárás Sovét-
manna á lýðræðisríki
Evrópu?
Það er ljóst að nábýli Sovét-
manna við lýðræðisriki i Evrópu
skapar þeim vandamál svo sem
i samskiptum þeirra við lepp-
rikin og einnig innanlands.
Spurningin er einna helst sú,
hvaða verði þeir vilja kaupa
frekari yfirráð i Evrópu. Og
svarið ræðst af þeim herstyrk
sem Vesturveldin hafa yfir að
ráða. Ef Vesturveldin standa
saman og fylgjast vel með mál-
um verður að telja hættu á árás
litla. Meðan það er mat Rússa
að herstyrkur vesturveldanna
sé ekki minni en þeirra sjálfra,
er óliklegt að hætta sé á árás af
þeirra hálfu, en breytist það
mat verulega Vesturveldunum i
óhag, getur allt gertst.
Segja má að þú kveðir
hugtökin hægri-vinstri í
stjórnmálum í kútinn.
Ég tel að þetta séu aðeins víg-
orð sem hafa orðið svo
óákveðna merkingu að þau séu
ónothæf i alvarlegum umræðum
og beri þvi að afleggja notkun
þeirra.
Það væri ekki úr vegi að
inna þig eftir skilningi
þínum á hugtökunum
frjálshyggja og alræðis-
hyggja.
Orðiðalræðishyggja er þýðing
á enska orðinu totalitarianism,
en með þvi er átt við þjóðskipu-
lag, þar sem öllum meginþátt-
um þjóðlifsins er stjórnað sam-
kvæmt forskrift valdhafanna
hverjir sem þeir eru. A stjórn-
málasviðinu rikir einræði og á
efnahagssviðinu eru allir
meginþættir efnahagslifsins
skipulagðir af þeim sem fara
með hið stjórnmálalega ein-
ræðisvald. Á sviði lista og vis-
inda marka stjórnvöld ákveðna
stefnu og banna allar þær
hreyfingar, á þeim sviðum, sem
þau telja, að fari i bága við hina
mörkuðu stefnu.
Frjálshyggja mætti segja að
væri þýðing á orðinu libertari-
anism, sem leggur áherslu á að
einstaklingarnir eigi sjálfir að
ákveða sin markmið og megi
framfylgja þeim innan tak-
marka þeirra leikreglna sem
alltaf verður að setja vegna til-
iits til annarra þjóðfélagsþegna.
I formála bókarinnar
kemur fram að engin ný
grundvallarsjónarmið
séu sett fram í henni.
Það er alveg rétt, en hins veg-
ar kem ég fram með ýmislegt
sem ekki er vist að hafi verið
tengt saman áður. Ég vil nefna,
að ég tengi stefnur kommúnista
og nasista við alræðisstefnu
fyrri tima og þá fyrst og fremst
einveldi þjóðhöfðingjanna.
Hvaða atriði leggurðu
höfuðáherslu á i ritinu?
Að sú hætta, sem mann-
réttindum, og þá einkum per-
sónufrelsi, er búin, stafar ekki
frá þeim fáu einstaklingum sem
vinna markvisst að afnámi
þeirra, enda eru þeir fáir, held-
ur af þvi að menn gera sér ekki
ljóst hverjar eru forsendur
mannréttinda. Grundvallarskil-
yrði, þess að menn njóti per-
sónufrelsis, er dreifing valdsins
i þjóðfélaginu og fyrst og fremst
dreifing hagvaldsins. Fræðilega
séð getur dreifing hagvaldsins
samrýmst mismunandi eigna-
réttarskipulagi, jafnvel þjóð-
nýtingu, en i framkvæmd verð-
ur auðveldast að tryggja dreif-
ingu valdsins á grundvelli
einkaframtaks og séreignarétt-
ar til framleiðslutækja.
— BÁ —
annan hátt. Rómversku her-
mannakeisararnir þurftu að
greiða málaliðum, frönsku
byltingarmennirnir kostnað af
styrjöldum, Weimarstjórnin
striðsskaðabætur. En verðbólgan
i vestrænum lýðræðisrikjum nú-
timans er vegna þess að þau
þurfa meira fé til að reka báknið,
til að sinna öllum kröfum hags-
munahópanna eins og ætlazt er til
af þeim), en þau geta aflað sér á
annan hátt. Rikið greiðir kostnað-
inn af stéttabaráttunni eða kjara-
baráttunni með óhóflegri útgáfu
peningaogútlánum banka, en það
merkir, að rikisborgararnir allir
greiða kostnaðinn. óhóf þeirra
kemur niður á þeim sjálfum.
Veröbólgan
sundrar stéttunum
Orsök verðbólgunnar er tvenns
konar: Hin hagfræðilega er
óhófleg aukning peningamagns,
en hin stjórnmálalega er óhófleg
fjárþörf rikisins. Afleiðing verð-
bólgunnar er einnig tvenns kon-
ar: Hin hagfræðilega er
óhagkvæmnin, röng nýting fram-
leiðslutækjanna. En verðbólgan
er Rees-Mogg einkum áhyggju-
efni vegna hinnar siðferðilegu eða
stjórnmálalegu afleiðingar henn-
ar, lausungarinnar, sundrungar-
innar. Dramb er falli næst.
Verðbólgan sundrar stéttunum.
Aðstöðubraskararnir græða einir
á henni. Allir aðrir tapa á henni,
bæði verkamenn, atvinnu-
rekendur og aðrir almennir borg-
arar. Með verðbólgunni breytist
frelsið i lausung og lýðræði i skril-
ræði. Hugur manna hnigur i far
úlfúðar, öfundar og óánægju.
Almenningur missir traust á
rikinu. Hann missir lika þann sið-
ferðilega mælikvarða, sem er
lýðræðislegu samlifi manna
nauðsynlegur.
Það er rétt, sem Keynes
lávarður sagði — en misskiln-
ingur ákafamannanna á kenn-
ingum hans á liklega meginsök á
verðbólgunni i vestrænum lýð-
ræðisrikjum — að auðveldast sé
að steypa stjórnskipulagi með þvi
að gera peninga þess verðlausa.
(En marxsinnarnir, sem reyna að
steypa lýðræðisskipulaginu, átta
sig ekki á þvi, að það getur eins
fallið til hægri og til vinstri.)
Rees-Mogg gerir sömu tillögur til
lausnar verðbólguvandanum og
flestir hagfræðingar: að tak-
marka útgáfu peninga og útlán
banka. Hann telur sterk rök hniga
að þvi að gera gull að aðalmynt i
alþjóðaviðskiptum, það geti
gegnt hlutverki nauðsynlegs
mælikvarða, sett nauðsynlegar
skorður. Um þá tillögu ætla ég
ekki að fjölyrða eða fella dóm,
Islendingar geta litlu sem engu
ráðið um skipulag alþjóðavið-
skipta. En um annað er ég sam-
mála honum.
Viðbrögö íslensku stjórn-
málaf lokkanna
Af öllum þessum sökum er
verðbólgan mesta hætta lýð-
ræðisrikisins — eins á íslandi og i
Bretlandi. Hvernig ætla Islenzku
stjórnmálaflokkarnir að bregðast
við henni á næstunni? Timabært
er að spyrja þessarar spurningar
og reyna að svara henni. Skammt
er til þingkosninga. Viðbrögð
Framsóknarflokksins og Alþýðu-
bandalagsins við verðbólgunni
eru mjög óskynsamleg eins og
allir þeir vita, sem hafa einhverja
þekkingu á efnahagsmálum.
Brjóstvitið stjórnar þessum
flokkum, en ekki bókvitið (eins og
lágvaxtastefna þeirra sýnir),
enda er mér ekki kunnugt um
neinn hagfræðing, sem tekinn sé
alvarlega sem visindamaður,
sem sé með i ráðum i þeim.
Maður, sem kýs skynsamleg við-
brögð við verðbólgunni, kýs ann-
að hvort Sjálfstæðisflokkinn eða
Alþýðuflokkinn. Alþýðuflokkur-
inn hefur breytt stefnu sinni, tekið
stefnu Sjálfstæðisflokksins i efna-
hagsmálum allt að þvi óbreytta.
Þvi ber að fagna.
En þeir sem kjósa Alþýðu-
flokkinn hætta á vinstri stjórn.
Og ég spái þvi, að verðbólgubálið
blossi upp og eyði öllu frjálsu at-
vinnulífi, ef þriðja vinstri stjórnin
kemst til valda, haftabúskapur
taki við af þeim visi að markaðs-
búskap, sem rekinn er á islandi.
Alþýðuflokkurinn er vegna þess-
arar áhættu næstbezti kosturinn
og Sjálfstæðisflokkurinn bezti
kosturinn— hvort sem hann er
góðureða ekki, það er annað mál.
Við verðum að sætta okkur við
þau skilyrði, sem sett eru fyrir
lifsgæðunum, velja þau markmið,
sem færar leiðir eru að i þessu
lifi. Rökfræði ákvarðananna knýr
okkur til að kjósa Sjálfstæðis-
flokkinn.