Morgunblaðið - 10.01.2001, Page 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JANÚAR 2001 29
SAGA verksmiðjuiðnaðar á
skinnum hér á landi er stutt og ærið
kaflaskipt. Verkun skinna af húsdýr-
um hefur vitaskuld tíðkast á Íslandi
allt frá landnámsöld, en allt fram á 20.
öld var þar nánast einvörðungu um
heimilisiðnað að ræða og afurðirnar
voru að langmestu leyti nýttar til
heimilisþarfa, einkum fatagerðar.
Höfundur þessarar bókar, Þórarinn
Hjartarson, skiptir sögu skinnaiðnað-
ar á Íslandi í fjögur tímabil. Hið fyrsta
nær að hans mati frá elstu tíð og lítið
eitt fram yfir miðja 19. öld, en á þeim
tíma voru skinn sútuð og verkuð
heima á bæjunum og mestmegnis
notuð til klæða og skæða innanlands.
Fyrsta sútunarverkstæði á landinu
tók til starfa með stofnun Innrétting-
anna í Reykjavík um miðja 18. öld en
starfsemi þess stóð stutt og það var
ekki fyrr en um aldamótin 1900 að
sútunarverkstæði hóf starfsemi að
nýju hér landi, þá á Seyðisfirði. Nokk-
ur verkstæði voru svo starfandi á
fyrstu þremur áratugum 20. aldar, en
öll voru þau lítil og sóru sig fremur í
ætt við handverk en iðnað. Engu að
síður telur höfundur annað tímabilið í
sögu skinnaverkunar á Íslandi hefjast
um miðja 19. öld og fer þar meira eftir
viðskiptaaðstæðum og verslunarhátt-
um en breytingum í handiðnum
landsmanna. Það er vafalaust rétt að-
ferð.
Á þessum tíma ríkti frelsi í utanrík-
isviðskiptum Íslendinga, innflutning-
ur var óheftur og tollar lágir og því
fluttist inn mikið af erlendum leður-
vörum sem höfðu betur í samkeppni
við heimilisiðnaðinn og þann vísi að
verkstæðisiðnaði, sem reynt var að
koma á fót. Þetta breyttist allt með
heimskreppunni á 4. áratugnum og er
„stjórn hinna vinnandi stétta“, sam-
steypustjórn Framsóknar- og Al-
þýðuflokks, tók við völdum árið 1934
var boðorðið, að þjóðin skyldi búa sem
mest að sínu. Margt var þá gert til að
styðja innlendan iðnað, ekki síst þær
iðngreinar sem byggðust á úrvinnslu
úr innlendum hráefnum, og í hönd fór
uppbyggingarskeið í skinnaiðnaði.
Árið 1935 var Skinnaverksmiðjan Ið-
unn stofnuð norður á Akureyri og þá
telur höfundur réttilega að hefjist
nýtt tímabil í sögu íslensks skinnaiðn-
aðar. Það stóð óslitið til 1970 og má
hiklaust teljast blómaskeið þessarar
iðngreinar – og reyndar margra ann-
arra – hér á landi. Á þessum tíma var
iðnaðarveldi SÍS byggt upp á Akur-
eyri og fjölmörg iðnfyrirtæki komu
undir sig fótunum víða um land. Ís-
lenskur skinnaiðnaður bjó við tiltölu-
lega góð skilyrði í skjóli tollverndar
og innflutningshafta og á 7. áratugn-
um virtist framtíð hans björt; helsta
vandamálið var erfið samkeppni við
sjávarútveginn um vinnuafl.
Fjórða og síðasta skeið þessarar
sögu hófst með EFTA-aðildinni 1970.
Síðan hafa mikil umskipti orðið í
skinnaiðnaðinum og er hann nú ekki
svipur hjá sjón miðað við það sem var
um miðbik aldarinnar. Draumar ráða-
manna um að iðnaðurinn stæðist sam-
keppni við innflutning og nyti vel-
gengni í útflutningi rættust ekki og
kannski er það tímanna tákn, að fyrir
fáeinum vikum var opnuð verslunar-
höll á rústum skinnaverksmiðjanna á
Gleráreyrum.
Þórarinn Hjartarson rekur í þess-
ari bók sögu skinnaverkunar og
skinnaiðnaðar á Íslandi frá upphafi
vega til okkar daga. Mestu rúmi er
hlutfallslega varið til umfjöllunar um
tímabilið 1935–1970 og ýtarlegar er
fjallað um Sambandsverksmiðjurnar
á Akureyri en önnur fyrirtæki. Má
það kallast eðlilegt þegar litið er til
stærðar fyrirtækisins, áhrifa og
langrar sögu, en mörg fyrirtæki í
þessari grein urðu skammlíf og sum
náðu aldrei að slíta barnsskónum. Öll
er frásögnin skipuleg og skilmerkileg
og ekki get ég séð, að neinir megin-
þættir þeirrar sögu, sem hér er reynt
að segja, hafi orðið útundan. Hinu er
þó ekki að leyna, að þessi bók er öðru
fremur viðskipta- og fyrirtækjasaga
skinnaiðnaðarins. Á þá þætti er mest
áhersla lögð og þótt því fari fjarri að
gleymst hafi að segja frá verkunar- og
vinnsluaðferðum, framleiðsluvörum
og tækniþróun er því ekki að neita, að
ég hefði gjarnan kosið að fræðast
meira um þessa þætti. Á sama hátt
hefði bókin að mínu mati orðið betri ef
ýtarlegar hefði verið fjallað um
starfsfólk fyrirtækjanna, aðstæður
þess, þjálfun og kjör. Ég hefði gjarn-
an viljað fá að vita meira um fólkið,
sem byggði upp iðnfyrirtækin, for-
ystumenn jafnt sem verkafólk, og
fengur hefði verið í rækilegri úttekt á
þýðingu iðnfyrirtækja fyrir bæjar-
félögin sem þau störfuðu í, ekki síst
Akureyri. Eins og áður sagði er frá-
sögn höfundar skýr og skilmerkileg
en eilítið þunglamaleg á köflum. Af
þeim sökum verður bókin aldrei bein-
línis skemmtileg aflestrar þótt víst sé
hún fróðleg. Allur frágangur hennar
er snyrtilegur, en prentvillur eru
óþarflega margar, fleiri en sæmir í
vönduðu fræðiriti. Í bókarlok eru
nauðsynlegar skrár og þar er einnig
efnisútdráttur á ensku.
Saga skinnaiðnaðar
BÆKUR
S a g n f r æ ð i
Safn til iðnsögu Íslendinga XIV.
bindi. Þórarinn Hjartarson. Rit-
stjóri Ásgeir Ásgeirsson. Hið ís-
lenska bókmenntafélag, Reykjavík
2000. 239 bls., myndir.
SKINNA. SAGA
SÚTUNAR Á ÍSLANDI
Jón Þ. Þór
AÐ UNDANFÖRNU hefur borið
nokkuð á ljóðagerð sem einkennist
af mikilli kviku texta. Það er eins og
allt sé á óreiðukenndri hreyfingu,
myndmál, hugmyndir og heildarsýn.
Slík einkenni eru á allmörgum ljóð-
um Garðars Baldvinssonar í nýrri
ljóðabók eftir hann sem hann nefnir
Sjónbauga. Þau eru eins konar flæði-
ljóð þar sem hugmyndir skarast,
samhengi er rofið, greinarmerkjum
er sleppt og setningafræði látin lönd
og leið í eldgosi hugmynda og orða.
bál mein ryðst inn paufast án forms og
skipulags um myrkvið og rangala æða
tauga vöðva stál við kverk felmtruð svip-
leiftur andlit kyrrt hvorki hreint né frítt
við feigð
Um sumt minnir þessi aðferð höf-
undar á ósjálfráða skrift súrrealista
en þó er eins og ljóðunum sé meira
ritstýrt. Mörg þeirra hafa nokkuð
markvissa formgerð, sem byggist á
heildrænni myndsköpun og endur-
tekningum.
Ljóðheimur Garðars einkennist
annars vegar af umfjöllun um
kenndir og tilfinningar, ást, söknuð
og sorg, og ennfremur náttúruskynj-
un. Á hinn bóginn er tekist á við
tækniheim nútímans, framandleik-
an, firringuna og óreiðuna. Jafnvel
þegar myndir skáldsins eru hvað
heilsteyptastar eins og í eftirfarandi
kvæði sem byggist á líkingu lífs og
kvikmyndaræmu er óreiðan, fram-
andleikinn og sundrungin í fyrir-
rúmi:
og geislinn ristir hold
hugans í þessari línu sem var haldreipi
gegn ógnunum þar
en hélt illa
gegn hinu
að innan
og holdflóðið inn í kviku
myndarinnar
innst í okkar frumlegu
einka einstöku myndir
og mynstur
hjúpur
sundrast
af öryggi
filman
ætist
Hér er það hinn innri sundraði
heimur sem ætist og því er veröldin
nokkuð myrk. Þessi dimma er jafn-
vel í ljóðum um ástina. Í einu slíku
ljóði upplifir ljóðsjálfið sig magn-
laust í ást, þrá og gleymsku:
mér fannst ég hverfa
oní rangala
langa ganga
dimman dal
skuggans án
þín eða guðs eða
mín angistin
fjandans
Því er ekki að neita að ljóðheimur
Garðars verður nokkuð óaðgengileg-
ur vegna þess hversu sundurleitur
og sundraður ljóðtextinn er. Margt
er þó frjótt í þessum kveðskap og
Garðar er vel að viðurkenningu dóm-
nefndar um bókmenntaverðlaun
Tómasar Guðmundssonar, sem hann
hlaut á síðasta ári, kominn. Hvað er
eðlilegra en að túlka uppbrot veru-
leikans með uppbroti máls?
Kvika
BÆKUR
L j ó ð
eftir Garðar Baldvinsson. Höf-
undur gefur út. 2000 – 54 bls.
SJÓNBAUGAR
Skaft i Þ. Halldórsson
STJÓRN Listahátíðar í
Reykjavík hefur í samráði við
listrænan stjórnanda ráðið
Hrefnu Haraldsdóttur í stöðu
framkvæmdastjóra Listahátíð-
ar.
Hrefna hefur undanfarin ár
starfað sem íslenskukennari við
MH. Hún hefur einnig haft um-
sjón með sjónvarpsþáttum á
Stöð 2, verið textagerðarmaður
á auglýsingastofunni Góðu fólki,
rekið Kaffileikhúsið og situr nú í
stjórn Hlaðvarpans og Samtaka
móðurmálskennara. Þá var hún
framkvæmdastjóri menningar-
nætur í miðborg Reykjavíkur
sumrin 1999 og 2000. Hrefna
mun hefja störf í febrúar, en
næsta Listahátíð er vorið 2002.
Listrænn stjórnandi Listahá-
tíðar er Þórunn Sigurðardóttir.
Hrefna
Haraldsdóttir
Nýr fram-
kvæmda-
stjóri
Listahátíðar