Morgunblaðið - 10.01.2001, Qupperneq 38

UMRÆÐAN
38 MIÐVIKUDAGUR 10. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
PÁLL Bergþórsson
fyrrverandi veður-
stofustjóri skrifaði
grein í Morgunblaðið
19. desember sl. og
bendir á marktæka
fylgni milli sterkari
þorskárganga og
fjölda 9 ára þorsks og
eldri. Vonandi fáum
við að lesa meira eftir
Pál um þessi mikil-
vægu mál.
Guðrún Marteins-
dóttir fiskifræðingur
hjá Hafrannsókna-
stofnun hefur fengið
svipaðar niðurstöður
og Páll. Þótt ég gagn-
rýni veiðiráðgjöf Hafrannsókna-
stofnunar er mér ljóst að marg-
víslegar rannsóknir þar eru
ágætlega unnar.
Jón Kristjánsson fiskifræðingur
hefur oft komið með rökstudd
sjónarmið um að með meiri veiði á
smáþorski getum við hraðað vexti
og aukið möguleika þorska sem
eftir verða. Þetta sé vænlegasta
leiðin, enda grundvallarlögmál í
fiskilíffræði, til að fá sem flesta
stóra og sterka hrygningarfiska.
Reynslan sýndi að
þetta líka árin 1940-
1980 þegar veitt var
langtum meira af
smáþorski og afrakst-
ur þorkstofnsins var
helmingi meiri.
Reynslan 1940-1980
bendir einmitt til að
Jón Kristjánsson
fiskifræðingur fari
með rétt mál. Frá
1980 hefur friðun ver-
ið beitt í vaxandi
mæli og afrakstur
þorskstofnsins
minnkað um helming.
Það er svo sjálf-
stætt rannsóknarefni
fyrir fræðimenn hvað smáþorska-
verndin, „hin eina sanna ríkisskoð-
un“, á sér marga stuðningsmenn
sem jafnframt segjast „ekki hafa
vit á fiskifræði“. Af hverju taka
menn afstöðu með málefni sem
þeir hafa ekki „vit“ á?
Viðtal við dr. Jakob
Í Fiskifréttum 10. nóvember
1989 er viðtal við dr. Jakob Jak-
obsson þáverandi forstjóra Haf-
rannsóknastofnunar og formann
Alþjóðahafrannsóknarráðsins í 20
ár.
Í viðtalinu kom fram, að álit dr.
Jakobs er að vestan megin í At-
landshafinu, í lögsögu Kanada, sé
best á málum haldið. Sóknin í
þorskstofninn við Labrador hafi
verið helmingi vægari en í íslenska
þorskstofninn.
„Niðurstaða mín er því sú“,
sagði dr. Jakob, „að við vestanvert
Atlandshaf sé mjög ábyrg fisk-
veiðistefna og fiskveiðistjórn sem
versnar þegar austar dregur“.
Síðar í þessu viðtali kemur fram
að kanadísk stjórnvöld mótuðu
ákveðna stefnu þegar landhelgin
þar var færð út í 200 mílur 1977.
Stefnu sem miðaðist við „kjör-
sókn“, eða 20% af veiðistofni, tekin
á sem hagkvæmastan hátt. Í lang-
tímaspá var gert ráð fyrir að aflinn
ykist jafnt og þétt og yrði kominn í
eina milljón tonna árlega upp úr
1990.
Í viðtalinu er einnig fjallað Bar-
entshafið og nægir að vitna til línu-
rits sem fylgir viðtalinu, þar sem
Jakob spáir að veiði í Barentshafi
fari niður í 100 þúsund tonn árið
1990 og þorskstofninn þar sé nán-
ast hruninn vegna ofveiði.
Tilvitnun í viðtalið lýkur.
Þremur árum síðar
Stórum veiðisvæðum var lokað
við Labrador upp úr 1990 „til að
byggja upp stofninn“. Nú skyldi
þetta takast. Sterkir seiðaárgang-
ar höfðu mælst þarna 1986 og 1987
og væntu ráðgjafar mikils með
friðun þessara sterku árganga.
Samkvæmt gögnum frá Fisheries
of Oceans St. John varð ljóst að
hundruð þúsunda tonna þorsks
drápust eftir hrygningu 1991 og
1992 því ekkert fannst af þorski
eldri en 7 ára eftir 1992 við Labra-
dor. Ráðgöfum var brugðið. Þeir
efndu til alþjóðlegrar ráðstefnu á
Bartrey Hotel í St. Jonhs í febrúar
1993. Á sjötta tug „útvaldra“ ( þeir
sem hafa farið á hlýðninámskeið í
tölfræðlegri fiskifræði) mættu á
ráðstefnuna, víðs vegar úr heim-
inum.
Hvers vegna drapst þorskstofn
sem áður hafði gefið af sér 400-700
þúsund tonna árlega veiði – í kjöl-
far þess að „ábyrgustu fiskveiði-
stjórn í N-Atlandshafi“ var beitt?!
Vinsælasta tilgátan á ráðstefn-
unni var „ofveiði“ þótt ráðgjafar
vissu að beitt hafði verið 20%
veiðistefnu – „kjörsókn“ frá út-
færslu landhelgi 1977. Stórum
svæðum hafði þar að auki verið
lokað.
„Afrán sela“ var önnur tilgáta.
En af hverju horaðist þá stofninn
ef selurinn át of marga þorska? Er
það ekki grunsamleg mótsögn?
Slæm sjávarskilyrði voru rétti-
lega nefnd til sögunnar. En af
hverju voru ráðgjafar að friða
smáþorsk og loka stórum veiði-
svæðunum ef þeir vissu að sjáv-
arskilyrðin voru slæm og lítil
fæða? Hver vissi hvað hann var að
gera?
Rúsínan í pylsuendann á ráð-
stefnunni var umræða um að „um-
hverfisstreita“ (inwiromental
stress) hefði drepið þorskstofninn
sbr. Fisheries News júní 1993
(þetta er ekki brandari).
Meðalvigt 7 ára þorsks á veiði-
svæði 2J við Labrador (sem var
aðeins 2,78 kg árið 1978 þegar
landhelgin var færð út í 200 mílur)
var komin í 0,83 kg árið 1993 þeg-
ar veiðar voru stöðvaðar.
Þremur árum eftir þetta merki-
lega viðtal við dr. Jakob voru veið-
ar stöðvaðar við Kanada og stofn-
inn talinn hruninn. Í Barentshafi
var þá komin mokveiði sem stóð í
mörg ár. Þessir tveir tilvitnuðu
spádómar dr. Jakobs um Kanada
og Barentshafið í nefndu viðtali
1989 reyndust því nánast 100%
rangir.
Vitnað er hér í þetta viðtal sem
dæmi um að blind friðunarstefna
eins og við Labrador geti verið
varasamt fikt við náttúruöflin,
dæmi um ranga ráðgjöf.
Ég er ekki þar með að halda því
fram að ekki eigi að stjórna fisk-
veiðum. Hvernig væri að stíga
nokkur skref til baka, smækka aft-
ur möskva og veiða meira af smá-
þorski? Hækka veiðiálag í 35%
eins og áður reyndist vel. Hafa
sóknarmynstrið svipað og þegar
okkur gekk hvað best – samkvæmt
reynslu 1940-1980. Hvernig er
hægt að reikna út – á röksduddan
hátt – að hættulegt sé að gera það
sem reyndist best? Er ekki ein-
hver búinn að reikna sig inn í töl-
fræðilegt öngstræti? Hvernig væri
að slökkva þá á tölvunni í eina viku
og hugleiða málið? Mér finnst að
fiskifræðingar hjá Hafrannsókna-
stofnun eigi að taka þátt í þessari
umræðu og viðra eigin skoðanir.
Við gætum t.d. haldið ráðstefnu
um að veiða meira af smáþorski
með tilvísun í reynslu. Gefum þeim
möguleika tækifæri að við höfum
gengið of langt í friðun. Hefur
kynþroskaaldur fallið við aukna
friðun? Drepst hrygningarstofninn
meira nú eftir hrygningu en áður
var? Verður hver einstakur þorsk-
ur smærri og „þrekminni“ með
vaxandi friðun? Erum við að úr-
kynja stofninn? Við verðum að
ræða allar svona áleitnar spurn-
ingar núna – áður en lengra verður
haldið á þessari braut. „Ein rík-
isskoðun“ gekk illa í Sovét.
Kristinn
Pétursson
Fiskveiði
Hvernig væri að stíga
nokkur skref til baka,
spyr Kristinn
Pétursson, smækka
aftur möskva og veiða
meira af smáþorski?
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Eina „ríkisskoðun“?
ÖLDIN sem leið var
viðburðarík, svo ekki
sé fastar að orði kveð-
ið. Hún hófst á mikilli
bjartsýni í kjölfar
tækniframfaranna á
nítjándu öld.
Mannkynið var á
leiðinni að skapa pa-
radís á jörð fyrir til-
stilli vísindanna – raf-
magn, flugvélar,
bifreiðir, loftskeyta-
tækni, upptökutækni –
upptalningin er enda-
laus.
En uppgjörið við
stjórnarhætti fortíðar
var ekki orðið, keisar-
ar og konungar Evrópu steyptu
þjóðum sínum út í ægilegustu
manndrápsstyrjöld sem mannkyn-
ið hafði kynnst. Tæknin, sem áður
var forsenda bjartsýni, margfald-
aði hörmungar styrjalda. Bjart-
sýnin þurrkaðist út í einu vetfangi,
öfgarnar tóku við.
Nasismi og fasismi tók völdin á
meginlandi Evrópu, kommúnismi í
Rússlandi og nágrenni þess,
heimskreppa og loks ný gereyðing-
arstyrjöld sem teygði anga sína
um víða veröld.
Að henni lokinni stóðu tvö
heimsveldi uppi sem sigurvegarar.
Rússar – eða Sovétmenn, eins og
þeir kölluðu sig á þeim tíma –
höfðu sigrað Þjóðverja með hel-
berri hörkunni og þrautseigju og
eru margir sagnfræðingar á því í
dag að þátttaka Vesturveldanna
hafi nánast verið neðanmálsgrein í
baráttunni gegn Þjóðverjum.
Bandaríkjamenn voru hins vegar
óumdeilanlega hinn
stóri sigurvegari Þeir
lögðu sitt af mörkum
við að kveða niður
nasismann og réðu
niðurlögum Japana
með ógnvekjandi
tækninýjung – kjarn-
orkunni.
Nú hófst nýtt
tímabil uppbyggingar
og tækniframfara
sem hefur staðið í yf-
ir hálfa öld. Við erum
lánsöm að lifa á þess-
um stórkostlegu tím-
um. Þrátt fyrir að
margir teldu þau lofa
góðu kom í ljós að
Sovétríkin voru rekin eins og
stríðið gegn Þjóðverjum – á hörk-
unni og þrautseigjunni. Þar kom
að þau þraut örendi fyrir um ára-
tug og hugsjónir sósíalismans um
fyrirmyndarríki jöfnuðar, byggt á
ríkisvaldi og leynilögreglu, brotn-
uðu á skeri.
Ótal spádómar eru til um fram-
haldið – en sjálfsagt munu þeir í
fyllingu tímans eiga þeir það sam-
merkt með flestum öðrum spádóm-
um að rætast ekki. Það getur eng-
inn fullyrt að Evrópusambandið
verði 30 ríkja bandalag eftir tutt-
ugu ár. Það getur enginn fullyrt að
Vesturlönd haldi yfirburðum sín-
um á hernaðar- og viðskiptasviði
alla næstu öld. Hvort tveggja er
líklegt, en ekki óumflýjanlegt. Það
getur enginn einu sinni fullyrt að
lýðræði, eins og við þekkjum það í
dag, verði það stjórnarfyrirkomu-
lag sem haldist út næstu öld.
Við sjáum að upp er komin ný
aldamótakynslóð. Öfugt við þá síð-
ustu trúir hún fremur á mátt sinn
og megin en mátt manna til sam-
taka. Hún trúir að markaðurinn
eigi að dreifa gæðum samfélagsins,
hún trúir að frjálslyndi sé stjórn-
lyndi betra t.a.m. í fíkniefnamál-
um. Þetta sést á skrifum ungs
fólks á öllu hinu pólitíska litrófi,
sérstaklega á Netinu. Það er þetta
sem um er rætt þegar talað er um
að allir stjórnmálaflokkar séu að
verða eins. Þeir eru af veikum
mætti að bregðast við því að við-
fangsefni tuttugustu aldarinnar
eru á leiðinni út úr stjórnmálun-
um. Þekking okkar á hagfræði hef-
ur gjörbreytt viðfangsefnum
stjórnmálanna. Í stað þess að snú-
ast um baráttu hópa um gæði sam-
félagsins eða hvernig eigi að skapa
gæðin snúast þau nú um úrlausnir
daglegra viðfangsefna í rekstri
fyrirmyndarsamfélags.
Við á Vesturlöndum erum við nú
að upplifa eins konar gullöld okkar
siðmenningar.
Í rannsóknum sínum á siðmenn-
ingum (civilizations), sem birtust
fyrst á prenti árið 1961, segir
Carrol Quigley að slíkar eigi það
Gullöld vestrænnar
siðmenningar
Magnús Árni
Magnússon
Stjórnmál
Við á Vesturlöndum,
segir Magnús Árni
Magnússon, erum nú að
upplifa eins konar gull-
öld okkar siðmenningar.
Höfundur er hagfræðingur.
sameiginlegt að þær fara í gegnum
ákveðin stig áður en þær hverfa í
óminni sögunnar. Vestræn sið-
menning byggðist upp eins og aðr-
ar siðmenningar á undan henni á
tímabilum útþenslu og innri átaka.
Quigley vildi meina að vestrið væri
í þann mund að komast út úr þess-
um átakafasa og að það væri nú
orðið að sameinuðu öryggissvæði.
Innbyrðis stríð á Vesturlöndum
væru nú nánast óhugsandi.
Vesturlönd búa nú við stjórn-
kerfi sem í stórum dráttum leggur
áherslu á lýðræði og fjölbreytileika
mannlífsins og hafa nú náð þeim
þroska að líklegt má telja að kyn-
slóðir framtíðarinnar muni telja til
„gullaldar“. Quigley skilgreindi
gullöld sem tímabil friðar sem
stafar af skorti á raunverulegri
samkeppni innan siðmenningarinn-
ar sjálfrar og ólíkindum á alvar-
legum átökum við hópa utan henn-
ar. Samkvæmt skilgreiningu hans
er gullöld einnig tímabil vellyst-
inga sem rekja má til viðskipta-
frelsis og sameiginlegs gildismats
og mæliaðferða auk ríkisútgjalda í
tenglum við stofnsetningu heims-
veldis (universal empire).
Fyrri gullöldum hefur öllum lok-
ið annaðhvort á dramatískan og
skjótan hátt með hernaðarsigri
annarrar siðmenningar, ellegar á
hægan og sársaukafullan hátt með
innri upplausn þar sem menn
hætta að fjárfesta á framleiðinn
hátt og smám saman fer að halla
undan fæti efnahagslega. Trúar-
brögð, heimspeki-, félagsmála- og
stjórnmálakenningar missa sína
fylgismenn meðal fjöldans. Ný
trúarbrögð spretta upp og ná
miklum stuðningi, vaxandi and-
stöðu gætir við að grípa til vopna
til að vernda samfélagið auk vax-
andi andstöðu við skattgreiðslur til
sameiginlegra þarfa. Hnignunin
leiðir loks til innrásar þar sem sið-
menningin getur ekki lengur varið
sig vegna þess að hún vill ekki
verja sig. Innrásaraðilarnir til-
heyra oftast yngri og þróttmeiri
siðmenningu sem er tilbúin til að
taka við.
Samuel P. Huntington, prófess-
or við Harvard-háskóla og forseti
The American Political Science
Association, segir í bók sinni „The
Clash of Civilizations“ að siðmenn-
ingar geti og hafi endurnýjað sig.
Hann spyr hins vegar þeirrar
spurningar hvort Vesturlönd séu
tilbúin til að takast á við hinar
óumflýjanlegu afleiðingar gullald-
arinnar; tilhneiginguna til hnign-
unar og upplausnar.
Þessarar tilhneigingar er farið
að gæta þegar í dag. Hún birtist
meðal annars í orðum þeirra sem
vilja berjast gegn sameiginlegum
vörnum Vesturlanda; NATO. Hún
birtist í orðum þeirra sem vilja
brjóta niður allt ríkisvald og láta
öll mannleg samskipti ráðast á
markaði og einu atkvæðaseðlana
vera peninga. Hún birtist í orðum
þeirra sem leggja einangrunar-
hyggjunni lið og berjast gegn Evr-
ópusamrunanum í nafni úreltrar
þjóðernishyggju. (Einu haldbæru
varnaðarorðin gagnvart honum er
að hann má ekki verða til þess að
Evrópa fjarlægist Norður-Amer-
íku. Markmiðið hlýtur að verða að
þessi tvö meginsvæði vestrænnar
menningar verði eitt.) Það er at-
hyglisvert að Sjálfstæðisflokkurinn
er á góðri leið að missa hlutverk
sitt sem umsvifamesti vörður vest-
rænnar siðmenningar hér á landi
og er orðinn gróðrastía niðurrifs-
aflanna, eins og sjá má á blindu
hatri ungra sjálfstæðismanna á
ríkisvaldi og Evrópusamrunanum.
Svarið er ekki einhlítt, en þess-
um öfgum verður að hafna ef vest-
ræn menning á að lifa og börnin
okkar og barnabörn eiga að fá að
njóta sömu lífsgæða og öryggis og
við. Það er hlutverk okkar, sem til-
heyrum hinni nýju aldamótakyn-
slóð, að finna það jafnvægi sem
þarf til að bjartsýni okkar endi
ekki í tárum og blóði eins og bjart-
sýni þeirrar síðustu.
Flísar
og
parketBorgartúni 33, Reykjavík • Laufásgötu 9, Akureyri
Ókeypis lögfræðiaðstoð
öll fimmtudagskvöld milli kl. 19.30 og 22.00 í síma 551 1012
Orator, félag laganema