Morgunblaðið - 12.01.2001, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 FÖSTUDAGUR 12. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ofsóknir nasista gegn vottum Jehóva
Milli andspyrnu
og píslarvættis
Í dag kl. 16 verður opn-uð í Ráðhúsi Reykja-víkur sýningin: Milli
andspyrnu og píslarvættis.
Þetta er sýning sem ættuð
er frá Danmörku á vegg-
spjöldum þar sem lýst er
ofsóknum nasista á valda-
tíma þeirra gegn Vottum
Jehóva. Einnig verður
frumsýnd heimildamynd
um þetta efni. Skipuleggj-
andi dönsku sýningarinnar
er Erik Jörgensen, hann
heldur fyrirlestur á opnun
sýningarinnar í ráðhúsinu í
dag. En um hvað mun
hann fjalla?
„Við viljum gjarnan
stuðla að því að helförin
verði aldrei endurtekin.
Við höldum að fræðsla sé
eina ráðið til þess að koma
í veg fyrir slíka harmleiki. Við telj-
um einnig mikilvægt að þekkja
þau viðhorf sem eru undanfari
svona atburða. Minnihlutahópar
úti um allan heim eru kúgaðir á
ýmsa lund. Við viljum líka gjarnan
sýna virðingu þeim sem urðu fórn-
arlömb nasista á sínum tíma. And-
spyrnumenn Hitlers voru ekki síst
hinir trúuðu kristnu menn sem
börðust gegn honum í krafti trúar
sinnar. Sýningunni er ætlað að
vekja fólk til umhugsunar. Síðasta
veggspjaldið er spegill. Yfir hon-
um stendur: Á þetta að gerast aft-
ur?“
– Urðu Vottar Jehóva fyrir
miklum ofsóknum frá hendi nas-
ista í Danmörku?
„Nei, það var í Þýskalandi sem
helstu ofsóknirnar fóru fram. En
sagan er mikilvæg. Vottarnir gátu
valið sé frelsi ef þeir vildu ef þeir
undirskrifuðu yfirlýsingu um að
þeir afneituðu trú sinni. Þá fengu
þeir sakaruppgjöf. En það voru
aðeins fáir sem undirrituðu slíka
yfirlýsingu. Vottarnir voru sér-
staklega merktir líkt og gyðingar
nema hvað merki vottanna var
fjólublár þríhyrningur. Þetta var
eina trúfélagið sem sameinaðist
gegn Hitler. Þeir neituðu að nota
kveðjuna: Heil Hitler. Þeir vildu
ekki kjósa nasista í kosningum og
þeir vildu ekki taka þátt í hernaði
Hitlers. Um tvö hundruð og fimm-
tíu voru líflátnir.
Flestir af því að þeir vildu ekki
gerast hermenn. Um 2.000 vottar
dóu í fangabúðum nasista. And-
staða þeirra gegn Hitler var and-
legs eðlis. Þeir óskuðu ekki eftir
að verða píslarvottar. En þeir
voru tilbúnir til að taka afleiðing-
unum af sannfæringu sinni. Af því
finnst okkur að megi læra mikið.
Það er á öllum tímum þörf fyrir
fólk sem stendur fast við trú sína
og sannfæringu.“
– Um hvað fjallar þessi heimild-
armynd?
„Heimildamyndin fjallar um
það sem rannsakendur hafa fund-
uð út við athuganir sínar á fanga-
búðum og ofsóknum nasista gegn
vottum Jehóva. Þar er líka að
finna viðtöl við þá sem lifðu þessa
tíma, fólk sem sat í
fangabúðum nasista.
Einn þeirra sem talað
er við vann í stálveri
með tvö þúsund manns
sem allir sögðu Heil
Hitler á morgnana og á
kvöldin – þá sagði hann
aðeins góðan dag og
verið þið sælir. Hann var settur í
fangabúðir og varð vitni að aftöku
bróður síns sem neitaði að gegna
herþjónustu. Þessir menn voru
báðir vottar. Ég verð að segja að
ég dáist að kjarki hans og bróður
hans.“
– Hvað sýna veggspjöldin á
sýningunni í Ráðhúsi Reykjavík-
ur?
„Þau sýna á skipulagðan hátt í
myndum og frásögn það sem
gerðist á árunum 1933 til 1945.
Þetta eru ljósmyndir frá fanga-
búðunum, frá þeim sem viðstaddir
voru ofsóknirnar og einnig eru
þarna sýnd kveðjubréf frá fórnar-
lömbum nasista. Þarna eru frá-
sögur um fjölskyldur sem urðu
mjög illa úti í þessum ofsóknum,
sumir úr röðum þeirra voru teknir
af lífi og aðrir sátu í fangelsi eða
fangabúðum. Einnig er sagt frá
840 börnum sem tekin voru af for-
eldrum sínum og komið fyrir á
uppeldisstofnunum nasista.“
– Hefur þessi sýning farið víða?
„Ég sá þýska sýningu í Ham-
borg 1997 og ákvað að hún ætti er-
indi til Danmerkur. Það endaði
með að við gerðum eina slíka í
Danmörku. Hún hefur verið far-
andsýning, verið sett upp á yfir
tuttugu stöðum víða um land þar.
Einnig hefur hún verið sett upp í
Norræna húsinu í Þórshöfn og
Nuuk í Grænlandi. Sýningin sem
hér verður opnuð á morgun er
hins vegar íslenskuð og staðfærð
lítið eitt. Ég hef sjálfur hitt
nokkra sem komust lífs af úr
fangabúðunum sem eru nefndir á
sýningunni. Einn af þeim heitir
Horst Schmidt. Hann var kallaður
til herþjónustu en móðir hans faldi
hann og tvo félaga hans. Þetta var
uppgötvað af yfirvöldum og þau
voru öll dæmd til dauða. Móðir
Horst var tekin af lífi en hann lifði
af, gata var nefnd eftir henni við
fangelsið. Í janúar 1998
var Horst í Stokkhólmi
þar sem svona sýning
var sett upp og þar fann
hann kveðjubréf frá
móður sinni sem stílað
var til hans sjálfs. Þetta
var í fyrsta sinn sem
hann sá þetta bréf. SS-
menn höfðu geymt bréfið. Hann
féll saman. Sá hugsunarháttur
sem liggur að baki því að geyma
svona bréf er að lýsa þeim óhugn-
aði sem nasistar höfðu í frammi.
Þetta bréf er eitt af því sem sýnt
er á sýningunni sem opnuð verður
í Ráðhúsi Reykjavíkur í dag.
Erik Jörgensen
 Erik Jörgensen fæddist 1948 í
Árósum í Danmörku. Hann lauk
almennu skólanámi og stundaði
verslunarnám. Hann hefur verið
trúboði votta Jehóva frá 1961.
Hann hefur undirbúið sýningu í
Danmörku þar sem fjallað er um
efnið: Ofsóknir nasista gegn
vottum Jehóva í Þýskalandi. Nú
er hann fyrirlesari á sýningu í
Ráðhúsi Reykjavíkur um sama
efni. Kona Eriks Jörgensens er
Gretha, hún starfar sem próf-
arkalesari.
Við höldum að
fræðsla sé
eina ráðið til
að koma í veg
fyrir slíka
harmleiki.
ALMYRKVI á tungli sást frá Ís-
landi á þriðjudagskvöld, en tungl-
myrkvar sjást aðeins frá hálfri
jörðinni í senn, þ.e. þeim helmingi
jarðar sem snýr að tunglinu þegar
myrkvinn verður. Skuggi jarðar
teygir sig langt út í geiminn og
samkvæmt Almanaki Háskóla Ís-
lands heitir það almyrkvi á tungli
ef tunglið gengur allt inn í skugga
jarðar og er þá átt við alskugg-
ann, þar sem ekki sést til sólar.
Á þriðjudagskvöld varð tunglið
rauðleitt eins og algengt er í
myrkvum og samkvæmt Almanak-
inu er skýringin sú að það litla
sólarljós sem nær að dreifast inn í
jarðskuggann hefur farið í gegn-
um lofthjúp jarðar við rönd henn-
ar frá tunglinu séð og roðnað líkt
og gerist við sólsetur á jörðinni.
Í deildarmyrkva á tungli fellur
skuggi jarðar aðeins á hluta af
tunglinu svo það myrkvast ekki
algjörlega á neinu skeiði myrkv-
ans. Í hálfskuggamyrkva gengur
tunglið ekki inn í skugga jarðar
en fer það nærri honum að sólin
myrkvast að hluta til, séð frá ein-
hverju svæði tungls, jafnvel allri
þeirri hlið sem snýr að sólu.
Tunglmyrk-
var sjást
frá hálfri
jörðinni





 










 
BORGARRÁÐ hefur samþykkt þá
tillögu Innkaupastofnunar Reykja-
víkurborgar og Reykjavíkurhafnar
að ráðast í breytingar á inngangi fyr-
ir skrifstofur Reykjavíkurhafnar í
Hafnarhúsinu við Tryggvagötu.
Samningur hefur verið gerður við Ís-
tak hf. upp á 30 milljónir króna
vegna framkvæmdarinnar en inni í
þeim kostnaði, að sögn Árna Þórs
Sigurðssonar, formanns hafnar-
stjórnar, er ný lyfta sem koma þarf
upp vegna breytinganna.
Inngangur að skrifstofum Reykja-
víkurhafnar, sem eru á þriðju og
fjórðu hæð Hafnarhússins, hefur
verið við portið á austurhliðinni sem
snýr að Tollhúsinu. Árni Þór sagði
við Morgunblaðið að vegna breyt-
inga á húsnæði Listasafns Reykja-
víkur, sem einnig er í Hafnarhúsinu,
væri portið að fá nýtt hlutverk. Af
þeim sökum þarf að flytja inngang
að skrifstofu Reykjavíkurhafnar á
norðurhlið hússins, þá er snýr að
Geirsgötu og Miðbakka. Með breytt-
um inngangi verður aðgengi hjóla-
stóla að skrifstofum hafnarinnar ein-
faldað og bætt.
„Til þessa hefur ekki þótt auðvelt
að rata til okkar en ég vona að þetta
verði allt til bóta. Þetta er mikil að-
gerð og kostar í kringum 30 millj-
ónir. Ístak hefur verið í þessum
framkvæmdum í Hafnarhúsinu
þannig að Innkaupastofnun samdi
við fyrirtækið. Hönnun vegna breyt-
inganna er langt komin og fram-
kvæmdir hefjast fljótlega. Við reikn-
um með að geta tekið nýjan inngang
í notkun í vor,“ sagði Árni Þór.
Hann sagði breytingarnar hafa
verið samþykktar athugasemdalaust
innan stjórna Innkaupastofnunar,
hafnarstjórnar og borgarráðs.
Skrifstofur Reykjavíkurhafnar í Hafnarhúsinu
30 milljónir vegna
breytinga á inngangi
SÓLARHRINGSÞJÓNUSTA er
ekki lengur til staðar hjá lyfjabúðum
á höfuðborgarsvæðinu. Lyf og heilsa
hefur ein lyfjaverslana haft sólar-
hringsþjónustu í lyfjabúð sinni í Aust-
urveri en frá og með áramótum hefur
opnunartímanum verið breytt. Þar er
nú opið frá kl. 8 á morgnana til kl. 2
um nótt.
Karl Wernersson framkvæmda-
stjóri segir að ákvörðun um breyttan
opnunartíma hafi verið tekin á grund-
velli þjónustukönnunar sem fyrirtæk-
ið lét gera. Hann segir að niðurstaðan
hafi verið sú að nánast engir lyfseðlar
hafi borist á tímabilinu frá kl. 2 að
nóttu til kl. 8 að morgni. Að meðaltali
hafi komið 1,5 lyfseðlar á þessum tíma
nætur. Karl segir að þessi ákvörðun
hafi einnig verið tekin þar sem þessi
opnun hafi leitt til mikils álags á lyfja-
fræðinga, sem mikill skortur er á.
Samkvæmt upplýsingum frá heil-
brigðisráðuneytinu er þetta mál nú á
borði heilbrigðisráðherra og vænta
megi ákvarðana á næstu dögum. Í
lyfjalögum er kveðið á um að ráð-
herra er heimilt að kveða á um vakt-
skyldu lyfsöluleyfishafa.
Engin lyfja-
verslun opin
allan sólar-
hringinn