Morgunblaðið - 12.01.2001, Blaðsíða 28

LISTIR
28 FÖSTUDAGUR 12. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HJÚKRUNARFRÆÐINGAR,
leikföng og veisluborð eru meðal
þeirra viðfangsefna sem finna má á
samsýningu sex myndlistarmanna
sem opnuð var í Gerðarsafni nú um
helgina. Listamennirnir sex, fjórir Ís-
lendingar og tveir Bretar, hafa allir
valið sér málverkið sem miðil og bein-
ir hver og einn þeirra sjónum sínum
að samfélaginu. Efnistök þeirra eru
þó ólík og samfélagsleg málefni for-
tíðar jafnt sem nútíðar reynast lista-
mönnunum verðugt viðfangsefni.
Hjúkrunarfræðingar Birgis Snæ-
bjarnar Birgissonar hafa til að mynda
yfir sér yfirbragð fortíðar. Fölt yfir-
bragð myndanna gerir þær fjarlægar
í tíma og aðsniðnir kjólar hjúkrunar-
fræðinganna ásamt hælaskóm og
heiðgulum haddi vekur upp fortíðar-
minningar, sem e.t.v. eiga þó meira
skylt við sögupersónur hvíta tjaldsins
en raunveruleikann.
Hjúkrunarfræðingarnir, sem allir
eru konur, sjást ýmist á uppstilltum
hópmyndum og minna þar helst á
samheldin vinkvennahóp, eða þær
sinna umönnunarstörfum sínum og
sjá þar að auki um að sauma og
strauja þvott sjúkrahússins.
Við fyrstu sýn draga myndirnar
fram í hugann ímynd af fyrirmynd-
arheimi þar sem allir una glaðir við
sitt og umönnunarstörf eru unnin af
fólki sem lætur sér annt um aðra.
Veröld ljóshærðu og bláeygu hjúkr-
unarfræðinganna reynist þó ekki jafn
fullkomin og ætla mætti í fyrstu. Ar-
ískt útlit þeirra elur á hugmyndum
um fulltrúa hins hreina kynstofns og
þeim svarta bletti á sögu 20. aldarinn-
ar sem kynþáttaútrýming nasista
var. Skærblá augu kvennanna, sem
eru sterkasti þáttur myndanna, virka
köld þar sem þau stara á sýningar-
gesti út frá myndflötum sínum. Bros-
andi andlitin reynast sum hver stirð
og frosin og augnatillitið kalt.
Fyrirmyndarheimurinn er þegar
allt kemur til alls frekar klínískur og
veitir litla hugmynd um fjölbreytilegt
litróf mannlífsins. Hjúkrunarfræð-
ingarnir kunna að virka hamingju-
samir, saklausir ef ekki nokkuð ein-
faldir, en hamingja þeirra er þó að
sama skapi ekki öfundsverð í augum
sýningargesta sökum fáfræðinnar
sem hún byggist á.
Leiti Birgir Snæbjörn fanga í for-
tíðinni þá er efnivið fjölskyldumynda
Sigríðar Ólafsdóttur að finna í nú-
tímanum. Sigríður, sem á síðustu ár-
um hefur málað myndir af sínu nán-
asta umhverfi, myndgerir hér vini
sína og vandamenn í verkum er
minna á uppstilltar fjölskylduljós-
myndir.
Nálægð Sigríðar við myndefnið er
umtalsverð og skynja sýningargestir
af þeim sökum persónur myndanna
sem raunverulega einstaklinga.
Bibbi, dætur og Höski, tvær tölvu-
saumaðar myndir er sýna mann
ásamt dætrum sínum og heimilisketti
er gott dæmi um slíkt. Staða manns-
ins og stúlknanna, sem klædd eru í
hversdagsföt, er afslöppuð. Hann
leggur hendur sínar yfir axlir þeirra
og áhorfandinn skynjar mann sem
reynir að vera dætrum sínum bæði
félagi og vinur. Myndröðin Helena,
Gísli og Axel Máni, sem einnig er
tölvusaumuð, dregur hins vegar upp
mynd af hefðbundnum fjölskyldugild-
um. Heimilisfaðirinn heldur utan um
bæði son sinn og konu sem einnig
heldur verndarhendi yfir syninum.
Þótt fjölskyldumyndirnar veiti
vissa innsýn í líf persónanna er einnig
reynt að halda áhorfendum í nokkurri
fjarlægð og því ekki um hefðbundnar
portrettmyndir að ræða. Hér er það
efnismeðferð Sigríðar sem á stærstan
hlut að máli. Tölvumyndirnar eru ein-
faldar útlínuteikningar á einlitum
bakgrunni og við gerð málverkanna
notar Sigríður annarlega liti – sterk-
bleika, fjólubláa, appelsínugula og
rauða. Myndfletirnir mara þá á mörk-
um raunsæis og abstraktlistar og flat-
ir myndfletir og gróf pensilför auka
enn frekar á fjarlægð persónanna.
Frásögnin heldur þó engu að síður
áfram með aðstoð litanna. Sterkrauð-
ir og -gulir litir í verkinu Inga, Gunni
og börn, er sýnir barnmörg hjón, bera
annríki þessarar ungu fjölskyldu vitni
á meðan kaldari bleikir og lillabláir
litir sýna meiri heimilisfestu í mynd
af Sarí og dætrum hennar. Hið marg-
víslega fjölskylduform nútímans
verður Sigríði þá einnig að viðfangs-
efni því barnlaust par og einstæðir
foreldrar hljóta sinn skerf athyglinn-
ar líkt og aðrir.
Matarmyndir Þorra Hringssonar
eru án efa mörgum kunnar og eru
réttirnir sem hann reiðir fram í Gerð-
arsafni frá fjórða, fimmta og sjötta
áratug síðustu aldar. Litirnir eru
bæði sterkir og dempaðir í senn og
maturinn ber augljós merki uppruna
síns – erlendra matreiðslubóka er án
efa hafa hvílt víða á hillum íslenskra
heimila á árum áður. Með verkum
sínum í Gerðarsafni nær Þorri fram
heillandi þversögn. Maturinn er að-
laðandi og fráhrindandi í senn, en líkt
og listamaðurinn hefur sjálfur sagt þá
er matur nokkuð sem fólk tekur af-
stöðu til. Veisluréttirnir eru allir barn
síns tíma og sjást óvíða á borðum í
dag og í raun ólíklegt að þeir hafi
nokkurn tímann verið algeng fæða á
borðum landsmanna. Rússneskur
krabbi er ágætt dæmi um slíkt verk,
en stór og myndarlegur krabbinn er
þar falinn undir eggjum, sýrðum
gúrkum og rauðrófum. Fínir smárétt-
ir fyrir heit sumarkvöld falla í sama
flokk – fingramatur og fylltar ólífur,
ásamt ferskum jarðarberjum og heit-
um og köldum drykkjum hafa án efa
veitt ímyndunaraflinu byr undir báða
vængi þótt tengsl slíks gnægtaborðs
við íslenskan veruleika reyndust
óveruleg.
Verkið Aspas með hvítri sósu, þar
sem niðursoðið grænmetið hvílir á
djúpbláum diski, er e.t.v. sterkasta
merki þessa ímyndaða heims. Litað-
an glervasa í horni myndarinnar
skortir þyngdina sem efniviðinn ein-
kennir og líkt og vasinn svífi rétt ofan
við borðdúkinn. Í lendum hugans er
nefnilega allt mögulegt og erlendur
veislumaturinn lyftir matarmenningu
landans upp úr hversdagsleikanum.
Verk á borð við Negrahöfuð, rjóma-
skreyttur súkkulaðiréttur, og Kjöt-
bollur og 10 litlir negrastrákar
tryggja þó að hugur sýningargesta
hefjist ekki með öllu til skýjanna, til
þess er tilvísun réttanna í kynþátta-
fordómaof sterk.
Jóhann Ludwig Torfason er fjórði
og síðasti Íslendingurinn sem sýnir
verk sín í Gerðarsafni. Sýning hans
nefnist Dúkkur og sýnir Jóhann þar
frumgerðir af leikföngum sem hann
hefur fundið upp. Dúkkurnar standa
prúðar á auglýsingaspjöldunum og
við hlið þeirra má víða sjá bjarteyg
börn sem eiga rætur sínar í auglýs-
ingum um fyrirmyndarfjölskylduna
frá því um miðbik síðustu aldar.
Dúkkurnar sjálfar eiga þó lítið skylt
við þann tíma og vandamálin, sem
þær kalla upp í hugann, nútímamann-
inum vel kunnug.
Xetra er svöng, sýnir vannært afr-
ískt barn ásamt fylgihlutum, sem í
þessu tilfelli eru matvæli. Reynir ein-
elti, dúkka sem líður fyrir einelti,
Norma, hin venjulega móðir, Villi
verkamaður og Minnihlutadúkkan
eru aðeins nokkur dæmi til viðbótar
um þau verk sem þar er að finna. Síð-
astnefnda dúkkan er lesbísk, á við of-
fituvandamál og fötlun að stríða svo
nokkur af vandamálum Minnihluta-
dúkkunnar séu nefnd og ljóshærði og
bláeygi drengurinn sem sést við hlið
hennar sér um að benda sýningar-
gestum á nytsemi dúkkunnar „Hún
gæti hjálpað mér að skilja minni-
hlutaþáttinn í sjálfum mér, til að ein-
angra hann og afmá...,“ segir dreng-
urinn hinn prúðasti og í huganum
mótmælir áhorfandinn staðhæfingu
hans.
Kaldhæðnin sem einkennir verk
Jóhanns Ludwigs ætti ekki að fara
fram hjá neinum og hafa sýningar-
gestir án efa gaman af að virða frum-
gerðir leikfanganna fyrir sér. Húmor
verkanna er augljós, þó honum fylgi
einnig áleitnar spurningar. Leikföng
leitast jú yfirleitt við að fegra og bæta
í stað þess að beina sjónum okkar að
veruleikanum og þeim vandamálum
sem í honum kunna að finnast.
Á neðri hæð Gerðarsafns er svo að
finna verk tveggja breskra lista-
manna, þeirra Ed Hodginson og Pet-
er Lamb, er einnig taka samfélagið til
skoðunar. Hodginson tekur þar fyrir
mannslíkamann og eru fyrirmyndir
hans úr hversdagsleikanum. Hann
notar til þess einfalda línuteikningu á
einlitum fleti og tekst vel til með að ná
fram persónueinkennum fyrirmynda
sinna, þótt verk hans séu um margt
frekar hefðbundin.
Lamb leitar hins vegar fanga í
breskri sögu og menningu með öllu
óvenjulegri hætti og mætast þekktir
einstaklingar og táknmyndir kráar-
skilta í verkum hans. Oft á tíðum er
töluverð spenna milli þessara þátta,
en til að ná henni fram notar Lamb til
að mynda ólíka miðla á borð við papp-
ír og striga. Teikning og olíuverk
sameinast þá í sumum myndanna
sem flestar eru smágerðar. Hertog-
inn af Wellington og Viktoría drottn-
ing eru meðal fyrirmynda Lamb, en
báðar sögupersónurnar hafa eftir lát
sitt ósjaldan ljáð breskum krám nöfn
sín. Það er þó ekki fyrr en með sam-
einingu kráarskilta á borð við Höfuð
dádýrsins og sögupersóna á borð við
hertogann þar sem tjáning Lamb
nær fullum styrk. Breskur aðalsmað-
ur prýddur dádýrshornum, mynd
sem gerð hefur verið að kráarskilti,
nær þannig að vekja upp minningar
um bæði blóði drifna sögu aðalsins og
hverfulleika titla og metorða. Stétt-
arvitund Breta kann að vera rík, en
hetjudáðir fortíðar verða eftir sem
áður lítið annað en fjarlæg minning.
Í heild er sýning listamannanna
sex í Gerðarsafni ánægjuleg viðbót
við menningu borgarinnar. Verk
þeirra Lamb og Hodginson líða hins
vegar nokkuð fyrir lakara sýningar-
rými og svo virðist sem ekki hafi verið
nógu vel vandað til við uppsetningu
verka þeirra. Verk listamannanna sex
eru þó engu að síður skemmtileg á að
líta og sá fjölbreytileiki sem lista-
mennirnir sýna í meðhöndlun sinni á
málverkinu er vel heimsóknarinnar
virði.
Samfélagið
með augum
listamanna
MYNDLIST
G e r ð a r s a f n
Birgir Snæbjörn Birgisson, Ed
Hodginson, Jóhann Ludwig Torfa-
son, Peter Lamb, Sigríður Ólafs-
dóttir, Þorri Hringsson. Sýning-
unni lýkur 21. janúar. Sýningin er
opin frá kl. 12–18 alla daga nema
mánudaga.
MÁLVERK
Anna Sigríður Einarsdótt ir
Morgunblaðið/Ásdís
Minnihlutadúkka Jóhanns Ludwigs Torfasonar.
Inga, Gunni og börn eftir Sigríði Ólafsdóttur.
HÖRÐUR Jörundsson frá Akureyri opnar sýningu í
Stöðlakoti við Bókhlöðustíg á morgun, laugardag. Á
sýningunni er á þriðja tug vatnslitamynda sem flestar
eru unnar á árinu 2000.
Hörður er að mestu sjálfmenntaður myndlist-
armaður en hann er málarameistari að mennt og lagði
stund á marmara- og viðarmálningu við Den tekniske
skole í Kaupmannahöfn. Þessi sýning er hans þriðja
einkasýning en hann hefur að auki tekið þátt í nokkrum
samsýningum. Hann hefur málað og skreytt nokkrar
kirkjur á Norðurlandi, t.d. Möðruvallarkirkju í Hörg-
árdal, Hríseyjarkirkju og Goðadalakirkju í Skagafirði.
Sýningin er opin daglega frá kl. 14–18 og lýkur
sunnudaginn 28. janúar.
Verk eftir Hörð Jörundsson frá Akureyri.
Vatnslitamyndir í Stöðlakoti