Morgunblaðið - 12.01.2001, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 FÖSTUDAGUR 12. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Á UNDANFÖRNUM misserum
hafa spunnist nokkur blaðaskrif um
bágborið málfar á auglýsingum
sumra íslenskra fyrirtækja og til-
hneigingu kaupmanna til að gefa
verslunum sínum heiti
á ensku. Þessi blaða-
skrif hafa orðið mér til
frekari umhugsunar
um skyldur Háskóla
Íslands við íslenskt
mál og menningu, en
að því efni vék ég í
grein í Morgunblaðinu
á Degi íslenskrar
tungu 16. nóvember sl.
Greinin fjallaði um
matskerfi, sem kjara-
nefnd hefur komið á í
háskólanum í því skyni
að raða mönnum í
launaflokka, m.a. eftir
afköstum við rann-
sóknir. Með þessu
kerfi, sem markar að
nokkru leyti rannsóknastefnu fyrir
skólann, gerðust þau undur, að bók-
um var hafnað sem fullgildu miðl-
unartæki við fræðirannsóknir. Sam-
tímis voru fremstu tímarit á sviði
íslenskra fræða sett skör lægra en
erlend tímarit, sem langflest eru gef-
in út á ensku. Mér er sem ég sjái
slíkar ákvarðanir teknar í nágranna-
löndum okkar án þess að þær köll-
uðu fram hörðustu viðbrögð og al-
mennar umræður.
Verður mér þá enn hugsað til alls
þess orðaflaums, sem gengur yfir
landsmenn á ári hverju um gildi þess
að varðveita tunguna og bókmenn-
inguna.
Og ekki má gleyma endalausum
málþingum um vísindarannsóknir,
þar sem krafist er hærri fjárveitinga
til háskóla og rannsóknastofnana
með þeim rökstuðningi, að þær
gagnist íslensku þjóðfélagi. Á sama
tíma ákveða menn þegjandi og
hljóðalaust, að Háskóli Íslands skuli,
einn háskóla í veröldinni eftir því
sem best er vitað, vera settur undir
afkastamatskerfi, sem vinnur gegn
því að starfsmenn hans riti bækur!
Hljóðláta menningar-
byltingin
Fáir neita því, að kjaranefnd og
Prófessorafélagið hafi um margt
unnið háskólanum og íslenska ríkinu
til heilla í launamálum. Það verða
hins vegar að teljast mikil mistök, að
nefndin skyldi fela félaginu að móta
fyrir sig afkastakerfi við rannsókna-
störf án fullnægjandi samráðs við
háskólayfirvöld og rannsóknastofn-
anir. Þó að hér hafi mætustu menn
lagt hönd á plóginn gat varla hjá því
farið að launahagsmunir meirihluta
félagsmanna hefðu áhrif á afkasta-
matið. Hafa verður í huga, að í Há-
skóla Íslands hefur bókaritun
lengstum ekki skipað þann háa sess,
sem hún hefur ætíð skipað í flestum
háskólum Vesturlanda, sérstaklega í
hug- og félagsvísindum. Í Bandaríkj-
unum hefur t.d. löngum verið haft
við orð, að háskólakennarar séu
seldir undir lögmálið „publish or
perish“ (gefðu út eða gefstu upp ella)
og í áðurnefndum
greinum vísinda á þetta
umfram allt við um rit-
un bóka. Víðast hvar fá
menn alls engan
kennslustól, nema þeir
geti framvísað að
minnsta kosti einni bók
til viðbótar við doktors-
ritgerð, og tómt mál er
að tala um fastráðn-
ingu, framgang eða
launahækkanir án fleiri
bóka. Þetta vita allir,
sem snefil hafa af þekk-
ingu á erlendum há-
skólum og einnig hitt,
hvaða fræðileg rök
liggja til þess að bækur
hafa öðlast þennan
sess. Þær teljast, eins og ég nefndi í
fyrri grein minni, ákjósanlegasti
miðill fyrir meiriháttar fræðarann-
sóknir og eru taldar reyna meira á
hvers kyns hæfni manna en önnur
birtingarform, svo sem greinar og
fyrirlestrar.
Það er þess vegna mjög alvarlegt
mál, þegar kjarafélagi prófessora í
Háskóla Íslands er nánast gefið
sjálfdæmi um að meta rannsóknaaf-
köst félagsmanna sinna og það
þvingar allar hinar ólíku fræðigrein-
ar skólans undir einn mælikvarða,
þar sem bækur eru bókstaflega sagt
skornar niður við trog. Ástæðan er
augljóslega sú, að bækur vógu lítið í
þeirri „heildarframleiðslu“ prófess-
ora, sem fyrir lá að meta.
Vitlaust gefið
Málið er ekki ýkja flókið. Hver
einasti lesandi Morgunblaðsins, sem
hefur vandaða fræðibók við hendina,
getur gengið úr skugga um það, sem
gerðist í háskólanum. Samkvæmt
upphaflegum reglum kjaranefndar
skyldu bestu bækur metnar mest á
við þrjár greinar (30 stig) í vönd-
uðum, íslenskum fræðitímaritum á
borð við Sögu og Skírni, eða tvær
greinar í ritrýndum, erlendum tíma-
ritum. Ef lesendur fletta nú fræði-
bók sinni og bera hana saman við
eina til þrjár dæmigerðar tímarits-
greinar hlýtur það að blasa við, að
matið nær engri átt. Ef miðað er við
sambærilegan fræðitexta með tilvís-
unum í heimildir gefur lengdin ein
ákveðnar vísbendingar, þó að hún
geti að sjálfsögðu aldrei verið neinn
lokamælikvarði á gæði ritverka. Á
undanförnum tveimur árum hefur
meðallengd greina í Skírni verið um
25 blaðsíður að lengd, en gildar
fræðibækur flestar um 250–400
blaðsíður eða að jafnaði tíu til sextán
sinnum lengri en greinar. Nú ber
þess enn að minnast, að á sviði hug-
vísinda og ýmissa greina félagsvís-
inda meta vestrænir háskólar bók-
artexta mun meira en ekki minna en
texta greina eða fyrirlestra.
Upphaflegu bókamati kjaranefnd-
ar var mótmælt og það var hækkað,
þannig að gildustu bækur skyldu
metnar svo að næmi allt að sex
greinum í vönduðustu tímaritum
landsins (60 stig) eða fjórum grein-
um í hinum erlendu. Viðurkennt var
í verki, að Prófessorafélagið hefði
veitt kjaranefnd afleita leiðsögn með
því að vanmeta vönduðustu bækur
um 100% – eitt hundrað prósent. Það
þykir nokkuð vond reikningskekkja í
barnaskólum, hvað þá háskólum, þó
HVAÐ ER AÐ
GERAST
Í HÁSKÓLA
ÍSLANDS?
Þór
Whitehead
Viljirðu rita bækur, þá
gefstu upp á því!
Þór Whitehead segir,
að í Háskóla Íslands
hafi lögmáli háskóla-
heimsins um mikilvægi
bókaritunar einfaldlega
verið snúið við.
UMRÆÐAN
NÚ þegar árið 2000
er liðið í aldanna skaut
og aldrei það kemur
til baka er sitthvað
sem kemur í hugann
sem gerðist í Skálholti
það margumrædda
kristnihátíðarár. Mál-
þing um Íslandsklukk-
una og biblíuleg stef í
íslenskum fornbók-
menntum, miðalda-
hlaðboð að hætti Þor-
láks helga, námskeið í
íkonamálun og íkona-
sýning og djasshelgi
með messu í kirkjunni
svo eitthvað sé nefnt.
Tvö málþing voru um
litúrgíu og helgihald í samvinnu við
Rannsóknastofnun í helgisiðafræð-
um í Skálholti og sóttu okkur þá
heim frábærir erlendir fræðimenn í
þessum fræðum sem mikil gróska
er í. Að vanda eru kyrrðardagar í
Skálholtsskóla og í sumar sem leið
var haldið námskeið um bænina og
merkur fræðimaður og munkur
Thomas Keeting leiddi það nám-
skeið á eftirminnilegan hátt. Á
sumartónleikunum skartaði staður-
inn sínu fegursta enda heimsóttu
okkur þá frábærir listamenn að
vanda og að þessu sinni var sérstök
hátíð til að minnast Jóhanns
Sebastíans Bachs, þess tónlista-
manns sem hefur fengið sæmdar-
heitið fimmti guðspjallamaðurinn.
Tónleikarnir hófust að þessu sinni
með merkri ráðstefnu um íslenskan
tónlistararf sem lengi hefur verið
gleymdur í handritum meðan
fræðimenn leituðu að sögum,
kvæðum, annálum og þjóðlegum
fróðleik, sem gæti styrkt ímynd
þjóðernis. Collegium Musicum,
samtök um tónlistarstarf í Skál-
holti, hefur unnið ómetanlegt starf
til að kanna þann menningararf
sem liggur í gömlum nótna og
textahandritum um helgisiði og
kirkjusöng. Að vanda sóttu skólann
hópar af ýmsu tagi sem nýttu sér
þá frábæru aðstöðu sem þar er til
fundahalda og samveru, hópar
fermingarbarna, eldri borgara,
kórar, safnaðarfólk, fræðimenn,
sérfræðingar og hópar á vegum
ferðaskrifstofna. 1. apríl tilkynnti
Ríkisútvarpið að Bítillinn Paul
MaCartney væri væntanlegur í
Skálhot og ætlaði að gæða sér þar
á miðaldahlaðborði ásamt unnustu
sinni og ef ég man rétt hafði hann
hug á því að ganga í það heilaga.
Þessi ágætu hjú voru þá mörgum
til undrunar stödd hér á landi, en
útvarpið tilkynnti þjóðinni til að
hann kæmist ekki í
Skálholt einmitt af því
það var 1. apríl, en
hlaðborðið góða, sem
víða hefur verið róm-
að, stæði fólki til boða.
Komið hefur í ljós
að veggir skólans eru
ákjósanlegir til sýn-
ingahalds vegna hinn-
ar einstöku birtu sem
kemur inn um loft-
glugga og hvorki
meira né minna en
fjórar myndlistasýn-
ingar hafa verið settar
upp í Skálholti á sl.
ári. þar af ein í kjall-
ara kirkjunnar. Fram-
hald verður á þessu sýningarhaldi
og hefur listamönnunum Þorgerði
Sigurðardóttur, Önnu Torfadóttur
og Gunnari Straumland verið boðið
að setja upp verk sín í skólanum og
hugsanlega einnig í kirkjunni. Mik-
ill áhugi er á íkonum á Íslandi eins
og á Vesturlöndum yfirleitt og
tengist það sennilega áhuga á íhug-
un og eflingu innra trúarlífs og efl-
ingu andans. Það er því ákveðið að
hafa námskeið í táknfræði og lista-
sögu íkona í Skálholti í lok maí og
verður kennari sá sami og í fyrra,
prófessor Yuri Bobrov frá St. Pét-
ursborg. Þetta verður eins konar
framhaldsnámskeið fyrir þá sem
þátt tóku í íkonamálunarnámskeið-
inu, en einnig er hægt að taka það
sem sérstakt námskeið. Einnig
verður námskeið um list og trú fyr-
ir listamenn og starfsfólk kirkjunn-
ar sem oft verða að taka afdrifarík-
ar ákvarðanir um list og búnað
kirkna. Þá verður málþing um
sálma á nýrri öld þegar nær dregur
vorinu.
Á næstu vikum verður farið af
stað með leshringi um góðar bækur
í setustofu skólans. Allir eru vel-
komnir bæði þeir sem hafa lesið
bækurnar og þeir sem ætla að lesa
þær. Þetta verður óformleg sam-
vera og spjall einu sinni í viku þeg-
ar flestum hentar og lágmark er að
fimm manns skrái sig (í síma skól-
ans 486-8870, ábendingar um bæk-
ur eru einnig vel þegnar). Byrjað
verður á Kristnihaldi undir Jökli
eftir Laxness og síðan er áformað
að taka Skálholt Guðmundar
Kambans og sögurnar og ljóðin um
Ragnheiði Brynjólfsdóttur biskups.
Í tengslum við þessa leshringi er
hægt að skipuleggja skoðunarferð-
ir og heimsóknir, sem tengjast at-
burðarás bókanna og fá sérfróða
aðila til að fjalla um tiltekin efni.
Þegar sól hækkar á lofti verða
skipulagðar ferðir og fræðsla um
leiðir að Skálholti til forna og sagt
frá merkum stöðum og atburðum
sem þeim tengjast. Leitað verður
til kunnugs fólks í nágrenni Skál-
holts til að fræða fólk um þessar
leiðir og ekki væri úr vegi að fara
pílagrímsgöngur í tengslum við
messur í Skálholtsdómkirkju.
Í október var sett upp í sýning-
arsal kjallara Skálholtsdómkirkju
myndir eftir Katrínu Briem sem
hún hefur gert við ljóð og sálma
eftir forföður sinn séra Valdimar
Briem fyrsta vígslubiskup Skál-
holtsstiftis. Af því tilefni var boðið
til dagskrár í skólanum og fluttir
fyrirlestrar um biblíuljóð hans og
guðfræði. Níutíu ár eru nú liðin frá
því að hann var vígður af Þórhalli
Bjarnarsyni í Reykjavík vegna
þess að ekki var aðstaða til þess í
Skálholti. Segja má að þá hafi haf-
ist hreyfing um endurreisn stað-
arins þó verulegt átak væri ekki
gert í þeim málum fyrr en á fimmta
og sjötta áratugnum. Valdimar
fæddist byltingarárið 1848 og ber
afmæli hans upp á 1. febrúar.
Sunnudaginn 4. febrúar verður
sýningin tekin niður en áður verð-
ur sérstök sálmamessa og verða
þar fluttir sálmar eftir prestana og
skáldbræðurna Valdimar Briem og
Mattíhas Jochumsson bestu og ást-
sælustu sálmaskáld Íslendinga, en
þeir voru miklir vinir og unni vel
saman að sálmabókinni sem út kom
1886 og gaf kirkjunni þá nýjan
söng sem vel hefur enst síðan. Eft-
ir messu býður Skálholtsstaður í
kirkjukaffi í Skálholtsskóla og að
því loknu verða fluttir tveir stuttir
fyrirlestrar annar um Valdimar og
kveðskap hans og hinn um sam-
skipti sr. Valdimars og þjóðskálds-
ins Matthíasar Jochumssonar. Þá
mun Rósa B. Blöndal lesa úr kvæð-
um Valdimars og sálmum. Allir vel-
komnir.
Við aldamót
í Skálholtsskóla
Pétur
Pétursson
Skálholt
Fyrirlestrar verða í
Skálholti að sögn Péturs
Péturssonar, annar um
Valdimar og kveðskap
hans og hinn um sam-
skipti sr. Valdimars og
þjóðskáldsins Matt-
híasar Jochumssonar.
Höfundur er starfandi rektor
Skálhotsskóla.
Daily Vits
FRÁ
Inniheldur 29 tegundir af
vítamínum, steinefnum og
Rautt Panax Ginseng.
APÓTEKIN
Upplýsingar í síma 567 3534.
D
re
if
in
g
J
H
V
S
ta
n
sl
au
s
o
rk
a