Morgunblaðið - 13.01.2001, Qupperneq 57
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2001 57
hvers manns færi að melta þennan
lúmska húmor hans. Það vafðist þó
ekki lengi fyrir mér og var mér farið
að þykja vænt um að heyra hann
kalla mig ráðskonuna sína. Hann
sýndi mér alltaf mikla virðingu og sú
virðing var gagnkvæm. Elsku afi,
þakka þér fyrir samveruna og guð
geymi þig og ömmu.
Í minningu um afa minn:
Þegar bláir kristalsspeglar þiðna
og grasið kitlar iljarnar drekk ég af
lífsins bikar og finn eldinn þjóta um
æðarnar. Þá sting ég mér í fróðleiks-
ins ólgusjó og læt mig berast með
straumum um heimsins höf, þar til ég
syndi í land á kærkomnum stað. Leik
mér í vindinum, sameinast svo við
brjóst móður jarðar og finn það bif-
ast er hjarta hennar slær. Þá veit ég
að það er kominn nýr dagur með
óskrifað handrit, þar sem óstaðfest
lífslögmálin leikstýra. Ég gæði mér á
ávöxtum jarðar, sái fræjunum í gjöf-
ula mold forfeðranna og eftir að mán-
inn hefur blikkað sólina vaxa upp lit-
skrúðug fóstur sem teygja anga sína
á móti ljósinu. Þá klíf ég fjöllin með
gott veganesti, legg mig svo í lautu
og læt hugann reika yfir farinn veg,
þar til fugl dagsins breiðir vængi sína
yfir augu mín og suðið í hjartanu
þagnar. (JBG, 6.1. ’01).
Jóhanna Björk Gísladóttir.
Elsku afi, ég vil fá að kveðja þig
með örfáum orðum. Það er margs að
minnast því ég átti margar ánægju-
legar samverustundir með þér en
það sem stendur upp úr og ég vil
þakka þér fyrir er hversu fróðleikfús
þú varst og hversu ákafur þú varst að
koma vitneskju þinni áfram. Þú varst
fyrirmynd á margan hátt en fyrir
mig verðurðu fyrirmynd í vísindum
vegna ákafa þíns í leit að þekkingu og
að miðla henni. Því miður var ég ekki
alltaf móttækileg fyrir öllu því sem
þú vildir miðla t.d. þegar ég lítil
stelpa og við gengum saman úti í
náttúrunni og þú þuldir yfir mér
nöfnin á plöntunum sem við gengum
hjá, fuglategundunum sem við heyrð-
um í eða flugu yfir eða skordýrin sem
við sáum. Þá vildi ég bara hlaupa um
með vindinum og tína falleg blóm,
hvað sem þau hétu. En þetta smásí-
aðist inn og þegar ég fór í kapphlaup
við fugl var það ekki bara einhver
fugl heldur þröstur eða lóa. Og þegar
ég tíndi blóm þá voru það ekki bara
einhver blóm sem voru bleik eða gul
að lit heldur voru það geldinga-
hnappar, sóleyjar og hrafnaklukkur
sem ég tíndi saman í vönd eða hnýtti í
krans. Þakka þér fyrir þolinmæðina.
Seinna þegar ég hóf nám í líffræði
varstu alltaf að spyrja mig út í námið,
hvað ég væri að læra og sama hvað
ég nefndi þá áttir þú bók eða greinar
sem tengdust þessum fögum og þú
vildir endilega lána mér. Oft spurð-
irðu mig út úr og þá fannst mér
stundum ég vera í munnlegu prófi og
ef þú rakst mig á gat þá varstu fljótur
að fylla upp í það með vitneskju
þinni. Þú varst alltaf spyrjandi og að
segja frá, alveg fram á síðasta dag,
þú fylgdist svo vel með. Þetta á ekki
eingöngu við um vísindin heldur
einnig um ættfræði, sagnfræði, ung-
mennafélög, íþróttir t.d. glímu, sund
og frjálsar o.fl. þar varstu líka fyr-
irmynd sem fræðimaður og leiðbein-
andi.
Elsku afi og amma, nú eru þið
saman á ný og minninguna um ykkur
mun ég ávallt varðveita í hjarta mínu.
Guðbjörg Ólafsdóttir.
Ástkær afi minn, Þorsteinn Ein-
arsson, lést í svefni aðfaranótt 5.
janúar. Kyrrlátur dauðdagi. Hann
var enn svo hress í anda þannig að í
huga mér fannst mér sem hann ætti
langt eftir. Kær amma, Ásdís Guð-
björg Jesdóttir, lést 23. ágúst sl.
Ætla ég að minnast þeirra beggja í
minningargrein þessari.
Þegar amma lést fannst mér erfitt
að skrifa um hana eina sér þar sem
ég leit alla tíð á þau heiðurshjón sem
eina heild. Þau voru samrýnd og ríkti
mikil ást og virðing milli þeirra. Það
furðar mann því ekki, svona eftir á að
hyggja, af hverju afi lést svona
óvænt. Ég man eitt sinn þegar við afi
ræddum um ástina sagði hann mér,
og hann meinti það svo sannarlega,
að menn gætu einfaldlega dáið af
söknuði ef þeir misstu þann sem þeir
elskuðu. Þetta sannaðist fyrir mér
þegar hann lést aðfaranótt sl. föstu-
dags.
Er ég var lítil stelpa þjáðist ég af
miklum astma og bjuggu mamma og
pabbi í hálfkláruðu húsi sínu í Garða-
bæ með okkur systurnar þrjár.
Læknarnir vildu prufa að setja mig
einhvers staðar í „fóstur“ eins og afi
ávallt kallaði það, í annað húsnæði.
Ég dvaldi hjá ömmu og afa á Laug-
arásveginum. Soffía frænka bjó þá
ein með þeim þar og var að fara
gegnum unglingsárin. Afi og amma
töluðu oft um þennan tíma við mig og
hugsa ég til hans með söknuði.
Þótt ég hafi verið ung að aldri man
ég enn eftir mörgu sem ég kynntist
hjá ömmu og afa. Afi tók mig eitt sinn
í Blómaval og fræddi mig þar um
plöntur þótt ung ég væri. Afi var
mjög fróður um plöntur, eins og svo
margt annað. Hann gaf mér vínrauð
strá sem ég geymdi í mörg ár. Amma
reyndist mér mjög vel meðan ég var
þarna hjá þeim. Þar sem ég var mjög
ung elti ég hana á röndum og mátti
ekki af henni sjá. Í þessu stóra húsi
var auðvelt að týna henni og man ég
eftir því einu sinni sem það gerðist.
Ég varð mjög hrædd, fór út og bað
öskukallana að finna hana ömmu
mína. Amma kom að vörmu spori á
eftir mér og mikið var ég fegin að
finna fyrir nærveru henna aftur.
Ég teiknaði oft mikið hjá ömmu
því einn af hennar mörgu kostum var
hve draghent hún var. Ein teikningin
fékk að prýða salernishurðina á
Laugarásnum til margra ára. Amma
lét mig líma hana svo vel á hurðina að
engum datt í hug að reyna að fjar-
læga hana.
Rétt fyrir sl. jól fór ég í ferðalag til
Japans og bað afi mig þá í fyrsta sinn
um viðvik. Hann bað mig að svipast
eftir bók um böð Japana. Ég fann
enga slíka en færði honum þess í stað
bók um sögu sundlauga. Nokkrum
dögum fyrir andlát hans ræddum við
um bókina. Hann var einn þeirra
manna sem las bækur ekki eingöngu
vegna innihaldsins heldur líka rædd-
um við um uppsetningu bókarinnar,
niðurröðum heimilda og fleira og
fleira. Hann var ávallt að leita sér
meiri visku á einn eða annan hátt
enda ekki fróðari mann hægt að
hitta.
Ég á ótal minningar um afa og
ömmu og sú sterkasta er eflaust sú
þar sem við situm í blíðskaparveðri
uppí hvammi á Laugarásvegi og njót-
um útivistarinnar. Minningin um
samrýnd hjón, sem bjuggu yfir mik-
illi visku, lifir í huga okkar og hjarta
um aldur og ævi.
Ásdís Helga.
Í mínum augum var afi mikil-
menni. Það var aldrei lognmolla í
kringum hann og í raun má segja að
hann hafi lotið sínum eigin lögmálum.
Þegar ég var yngri voru orð hans lög
og hann óhagganlegur, hrjúfur en
blíður risi sem sagði stórkostlegar
sögur, kenndi manni að sá radísum
og hjúkra veikum fuglum. Ávítur frá
afa tók maður alvarlega og að
óhlýðnast honum olli hröðum sak-
bitnum hjartslætti og hnút í magan-
um. Það var þó ekki margt sem við
máttum ekki krakkarnir, ég furða
mig enn á því hvað okkur var leyft að
vaða í allt heima hjá afa og ömmu,
skoða og handfjatla, djöflast um og
gramsa.
Afi naut þess til fullnustu að vera
höfuð stórrar fjölskyldu og ég á
sennilega alltaf eftir að sjá hann fyrir
mér standandi í miðju hópsins í
veislum, kveðja sér hljóðs og halda
ræður um það sem honum fannst
nauðsynlegt að fjölskyldan vissi um
land og þjóð, segja frá árangri fjöl-
skyldumeðlima með stolti eða bjóða
nýliða velkomna í fylkinguna.
Ástríða hans fyrir leikjum af öllu
tagi er minnisstæð, bæði kenndi
hann okkur krökkunum leiki og
skipulagði þá. Eitt sinn stjórnaði
hann ratleik í Laugardalsgarðinum
fyrir eldri borgara og ég, sem vann
þar það sumar, gerðist svo kræf að
hjálpa nokkrum áttavilltum konum
og fékk fyrir það miklar ávítur því
þetta fannst honum vera svindl.
Leiki átti að taka alvarlega og þeir
voru honum einnig háalvarlegt rann-
sóknarefni. Til dæmis tók hann sig
einhvern tímann til og prófaði að
blása upp og þurrka þvagblöðrur úr
einhverju dýri þar sem þetta hafði
áður fyrr verið notað sem boltar eða
blöðrur. Þar sem þessi illa lyktandi
fyrirbæri héngu á snúru inni í þvotta-
húsi mönuðum við krakkarnir hvert
annað til að snerta þau. Ég man
ennþá hvernig þetta var viðkomu.
Ég fékk alltaf að vera óboðinn
matargestur þegar rabarbaragraut-
ur var á borðum hjá afa og ömmu
(amma bjó til stórkostlegasta rabar-
baragraut í heimi), fékk einnig hjálp
við föndur og annað dundur þegar
þau sátu í rólegheitum á kvöldin inni í
stofu og ég á gólfinu þar við iðju mína
þegar mamma var í kvöldskóla og
pabbi ekki heima. Í minningunni
voru amma og afi alltaf samstiga,
órjúfanleg heild, hvort sem það var
þegar afi las upphátt framhaldssög-
una í dönsku blöðunum hennar á
meðan hún straujaði eða þegar þau
fóru í sinn daglega göngutúr niður í
Laugardalsgarð. Mér finnst gott að
hugsa til þess að nú séu þau saman
aftur. Ég mun sakna hans afa.
Elsa Eiríksdóttir.
Hægt og hljótt hvarf glæsimennið
Þorsteinn föðurbróðir inn í nóttina
eilífu. Lífsglímu hans er lokið og
skarð fyrir skildi í föðurfjölskyldu
okkar systkina. Þrátt fyrir háan ald-
ur var það ekki alveg í takt við lífsstíl
framvarðarins og fánaberans, Þor-
steins Einarssonar, sem fasmikill var
jafnan í fylkingarbrjósti, að hverfa
svo hægt út um hliðardyr leiksviðs
þessa lífs. Það kvað jafnan að Þor-
steini frænda, glímukappa, íþrótta-
fulltrúa ríkisins til áratuga, braut-
ryðjanda íþrótta og sívakandi
áhugamanni um lífið og tilveruna.
Jafnan var hann mættur, prúðbúinn,
fasmikill og fallegur, hvar sem
íþróttasýning eða leikar fóru fram.
Áhugamaður um flest svið lífsins.
Eitt var fuglafræði sem hann ritaði
mikið og fagmannlega um.
Með sanni má segja að skammt sé
stórra högga á milli í ástvinahópi
þeirra Þorsteins og Ásdísar, en hana
kvöddu þau í ágústlok. Þorsteinn og
Ásdís höfðu leikið í sama „stykkinu“ í
nærri 60 ár, skipað aðalhlutverkið í
lífi hvort annars frá unga aldri og
m.a. átt saman tíu börn. Þau voru
samstúdentar, höfðu gegnt nafninu
Dídí og Steini í einu orði nær alla æv-
ina, svo ólík en þó sem ein mann-
eskja. Hann farfugl og heimsmaður,
oftar en ekki eins og Kría á steini,
hún staðfugl, yfirveguð, rólynd og
heimakær. Góðar fyrirmyndir og
félagar voru þau börnum sínum,
barnabörnum og tengdabörnum, en
hvort á sinn hátt. Afkomendaópurinn
ber enda Dídí og Steina sérlega fag-
urt vitni. Lífsneisti Steina dapraðist
þegar Dídí dó og nú svo örskömmu
síðar er ljósið hans fyrirvaralaust
horfið til hennar. Daginn fyrir andlát
Þorsteins mátti þó ekki greina það
berum augum, þar virtist sami, flotti
kappsmaður á ferð sem fyrr.
Við bræðrabörnin höfum alltaf
verið stolt af honum Steina og þeim
systkinum öllum. Steini var eini föð-
urbróðirinn og víst voru þeir bræður
eins og keisarar í þessum „elegant“
systkinahópi af Kárastígnum. Eftir-
lifandi systur, Sigga, Bubba og
Estha, eins og drottningar hvar sem
þær fara, hver annarri tignarlegri.
Litla systirin, uppáhald þeirra,
Hrafnhildur, dó í blóma lífsins.
Hjárænuleg eða niðurlút hafa þau
systkin aldrei verið og ekki hefur það
farið með veggjum „Slektið von
Kárastígur“ eins og tengdasonur
einn komst að orði um fjölskylduna á
Kárastíg 8. Öll komust þau vel til
manns undir handarjaðri almúga-
hjóna í Skólavörðuholtinu á fyrri
helmingi nýliðinnar aldar. Á harð-
býlistímum þjóðarinnar var á téðu al-
þýðuheimili lögð megináhersla á
menntun barnanna. Allt var lagt und-
ir og hjálpast að, börnin skyldu fá að
ganga menntaveginn; hljóta það
besta. Í heimaranni var „mússiserað,
sungið og ljóðað.“ Stórhuga og sam-
hent voru foreldrarnir, Guðríður Ei-
ríksdóttir og Einar Þórðarson í
Ljóma, eða í Nýja bíó, sem hann
gjarnan var kenndur við. „Að falla
aldrei verk úr hendi “ átti vel við á
þeim bæ. Afi Einar í tveimur til
þremur störfum í einu. Í Ljóma frá
dagrenningu að afgreiða smjörlíkis-
kassa, við dyravörslu í bíó á kvöldin
og reiðubúinn til útkalls hjá slökkvi-
liði Reykjavíkur á nóttunni. Hin
metnaðarfulla, nútímalega kona,
amma Guðríður, hagmælt, fróð og
framsýn, sló heldur ekki slöku við.
Vinnudagur hennar hófst þá fyrst af
alvöru þegar aðrir gengu til náða.
Þau lögðu börnum sínum traustan
heimanmund í hendur sem Þorsteinn
og þau systkin bjuggu ætíð að.
Þegar Þorsteinn er nú kvaddur
hverfur enn einn burðarás hins mik-
ilvæga ættarskjóls einstaklinga allra
tíma. Dragsúg og söknuð setur að er
við hugsum til þeirra sem voru hluti
af lífinu, hafa horfið og eru óaftur-
kræfir nema í minningunni. Hann
sem fyrir fáum dögum var enn meðal
okkar sem hinn hnarreisti ættarhöfð-
ingi er nú allur – minningin ein – líkt
og hinir sem á undan fóru. Hugur
okkar er hjá afkomendum Þorsteins
og Ásdísar og föðursystrunum. Megi
góðar vættir geyma ykkur. Hvíl í
friði frændi við hlið Ásdísar, minning
um logann ykkar lifir.
Elín, Edda, Katrín og Guðjón,
Grétu- og Ólafsbörn.
Þorsteinn Einarsson íþrótta-
fulltrúi er horfinn af sjónarsviðinu,
en íþróttahreyfingin á Íslandi mun
lengi búa að störfum hans.
Ég kynntist Þorsteini fyrst í flokki
þeirra íþróttafrömuða er fóru á Ól-
ympíuleikana 1936. Hann var aðstoð-
arfararstjóri ásamt Þórarni Þórar-
inssyni frá Eiðum. Aðalfararstjóri
var Ásgeir Einarsson dýralæknir.
Ég var óþekki strákurinn í hópnum,
vildi t.d. ekki heilsa með framréttum
handlegg, en Þorsteinn vildi að hóp-
urinn kæmi fram sem ein heild.
Íþróttalög voru samþykkt 1939 og
Þorsteinn Einarsson skipaður í nýtt
embætti, íþróttafulltrúa ríkisins. Í
framhaldi af þessari þýðingarmiklu
lagasetningu boðaði íþróttafulltrúi
íþróttakennara og ýmsa forystu-
menn íþróttahreyfingarinnar til
fundar að Laugarvatni vorið 1940.
Tvær ræður eru mér minnisstæðar
frá þessu þingi. Íþróttafulltrúi reifaði
hugmyndir sínar og ráðagerðir um
skipulag og framkvæmdir íþrótta-
mála á komandi árum og lagði sér-
staka áherslu á skólaíþróttir. Hinn
ræðumaðurinn sem á var hlustað af
mikilli athygli var Hermann Jónas-
son forsætisráðherra ef ég man rétt.
Hann fjallaði um almenningsíþróttir,
taldi að þær ættu að vera andlegur
og líkamlegur heilsubrunnur en lagði
á það áherslu að fórnfúst sjálfboða-
liðastarf væri forsenda þess að svo
mætti verða. Ég tel að á þessum
fundi hafi verið markaðar línurnar að
ævistarfi Þorsteins Einarssonar.
Um þetta leyti er ég sestur að sem
kennari á Fáskrúðsfirði og fyrsta
samstarfsverkefni okkar Þorsteins
var bygging sundlaugar þar. Það var
mikið átak fyrir fátækt sveitafélag og
án aðstoðar Þorsteins hefði orðið bið
á því en hann barðist mjög fyrir því
að sund yrði skyldunámsgrein í skól-
um. Ég held ég þori að fullyrða að
fyrir hans atbeina urðu flest börn á
Íslandi synd á nokkrum árum.
En hann kom víða við. Það er mér
vel kunnugt. Við vorum meira og
minna samverkamenn á Austurlandi
í 30-40 ár. Ég var oft fylgisveinn hans
og nokkrum sinnum vorum við hjón-
in svo heppin að hafa hann sem gest
okkar, stundum næturgest. Það voru
góðar stundir. Hann var glaður og
reifur og hafði frá mörgu að segja.
Hann var vinnuforkur, hreint ham-
hleypa. Fyrir Eiðamótið unnum við
að því heila nótt að mála og merkja
hlaupabrautir, eftir teikningum Gísla
Halldórssonar arkitekts og það kom
ekki til mála að hætta fyrr en allt var
klárt.
Ég ætla ekki að rekja verkefni
hans en þau voru óþrjótandi: sund-
laugar, íþróttahús, félagsheimili o.fl.
o.fl. Mér er líka til efs að nokkur
embættismaður ríkisins hafi afkast-
að öðru eins verki og Þorsteinn. Ég
spurði hann eitt sinn nokkru eftir að
hann fór á eftirlaun hvort hann ætl-
aði að fara að skrifa ævisöguna. Nei
var svarið, bæði hef ég ekki áhuga á
því og svo má ég ekkert vera að því.
Og það var mála sannast. Hann var
alltaf að vinna. Í mörg, mörg und-
anfarin ár hefur hann sent mér jóla-
kveðjur og sumar þeirra eru hreint
og beint vísindagreinar um gamlar
og gleymdar íþróttir og leiki.
En að leiðarlokum þá minnist ég
fyrst og fremst mannsins, þessa
hlýja og viðfelldna manns sem alltaf
var boðinn og búinn að hlusta á
kvabbið í manni og leysa úr vanda-
málum. Nokkur síðust árin hitti ég
hann stundum í Laugardalnum þeg-
ar hann var að gefa fuglunum. Þá
fann maður best hvar hjartað sló.
Hann var vinur allra sem þörfnuðust
hjálpar eða aðhlynningar.
Það birtir yfir ellinni að hafa
kynnst manni eins og Þorsteini Ein-
arssyni. Blessuð sé minning hans.
Gunnar Ólafsson,
fv. skólastjóri.
Kær vinur er kvaddur.
Sjaldan hefur mér brugðið svo við
andlátsfregn nokkurs manns mér
óskylds sem Þorsteins Einarssonar,
míns gamla, góða vinar og samstarfs-
manns um langt árabil.
Við höfðum ákveðið að ég kæmi til
hans í heitt súkkulaði, sem hann lag-
aði manna best, fljótlega upp úr ára-
mótunum en því miður varð maður-
inn með ljáinn fyrri til. Það var ljóst
að Þorsteini hafði hrakað mikið við
missi Ásdísar sinnar á síðasta ári, en
það grunaði engan að svo stutt yrði á
milli þeirra sem raun bar vitni. Bless-
uð sé minning þeirra.
Með Þorsteini Einarssyni er geng-
inn einn af Íslands bestu sonum.
Hann var vel af Guði gerður, glæsi-
menni sem vakti athygli hvar sem
hann kom heima sem erlendis. Hann
var vel búinn íþróttum og var lengi
meðal bestu glímumanna og frjáls-
íþróttamanna Íslands. Vegna frækn-
leika síns og glæsileika var hann eft-
irsóttur fánaberi við íþróttaviðburði.
Var hann valinn til þess að bera ís-
lenska fánann við opnunarhátíð Ól-
ympíuleikanna í Berlín 1936. Enn-
fremur á lýðveldishátíðinni 1944
þegar þingmenn gengu fylktu liði
niður Almannagjá og á Lögberg.
Líkamshreysti og andlegt atgervi
héldust hönd í hönd hjá Þorsteini
Einarssyni. Hef ég fáum kynnst sem
gæddir voru slíkri atorku og starfs-
þreki sem hann. Það var undravert
hversu miklu hann kom í verk. Hætt
er við að slíkir dugnaðarforkar verði
helst til einráðir og finnst þeir þurfa
að gera allt sjálfir þótt þeir hafi
ágætisstarfsfólk að leita til. Var Þor-
steini stundum álasað fyrir þetta og
að hann væri of ráðríkur.
Um tíu ára skeið áttum við Þor-
steinn náið samstarf í íþróttanefnd
ríkisins og önnur tíu ár í Ólymp-
íuakademíunni (fræðsluráði Ól. Ísl.).
Samstarfið með Þorsteini var ein-
staklega ánægjulegt. Hann var
gæddur eldlegum áhuga sem dreif
aðra með sér.
Ég er ekki viss um að allir átti sig á
því hvílíku Grettistaki Þorsteinn Ein-
arsson lyfti fyrir íþróttir í landinu í
þau 40 ár sem hann var íþrótta-
fulltrúi ríkisins. Það var ekki einung-
is að hann ætti stóran þátt í undir-
búningi og framkvæmd allra
íþróttamannvirkja á vegum íþrótta-
nefndar ríkisins heldur hafði hann
einnig hönd í bagga með íþróttahús-
byggingum og sundlaugagerð við
skóla um allt land á starfstíma sínum.
Hann var einnig framkvæmdastjóri
stjórnar Félagsheimilasjóðs frá því
sjóðurinn var stofnaður 1947 og sá
um hlut sjóðsins og fylgdist með
byggingu þeirra fjölmörgu félags-
heimila sem reist voru á þessum ár-
um.
Skipta þessi mannvirki hundruð-
um þegar á heildina er litið. Sem
dæmi um þær miklu framfarir sem
Þorsteinn Einarsson átti stóran
hluta að frá setningu íþróttalaga
1940 má nefna að þá voru aðeins
skráðir 12 íþróttasalir í landinu, en
1981 þegar hann lætur af störfum
eru þeir orðnir um 100 talsins. Svip-
aða sögu er að segja um sundlaugar,
íþróttavelli, skíðamannvirki, golfvelli
o.fl.
Hafi menn í huga að það sem hér
hefur verið minnst á var aðeins einn
þáttur í umfangsmiklu og vandasömu
starfi Þorsteins sem íþróttafulltrúi
hljóta menn að undrast afköstin og
vera mér sammála um að það hafi
verið happ fyrir þjóðina að Þorsteinn
SJÁ SÍÐU 58