Vísir - 03.03.1979, Side 16

Vísir - 03.03.1979, Side 16
— segir Óskar Gíslason, Ijósmyndari og Nestor íslenskra kvikmyndagerðarmanna Laueardaeur 3. mars 1979 vísm vlsm Laugardagur 3. mars 1979 SÍÐASTI feÆRINN I DALNUM /tbml i htam. »•»'«! rfttt fiummmtín *>*<* ■'*'T5 ÍÍVÍ)MtÍSS<>NAK VAK KVARAN 9jt Synmgarskrár meo leiknu kvikmyndunum hans óskars. Síöasti bærinn í dalnum (#S0) Reykjavíkurævintýri Bakkabræðra ('51) Ágirnd ('52) og Nýtt hlutverk ('54). Texti: Axel Ammendrup Myndir: Gunnar V. Andrésson og fleiri var tap. Maöur varö bara aö láta sig hafa þaö, þvl enga styrki var aö fá i þá daga. Segja má, aö „Siöasti bærinn i dalnum” sé oröinn klassísk mynd, þvi ég hef sýnt hana á fárra ára fresti og hún er börnun- um alltaf sem ný, og alltaf koma nýjar kynslööir”. Tekur ennþá myndir — Hvaö gerir þú núna? ,,Ég á mikiö af filmum, sem ég hef ekki gengiö frá og á eftir aö raöa niöur og færa á skrá. Þaö er töluvert verk eftir óunniö viö þetta, en ég tek lifinu bara rólega, dunda mér viö þetta”. — Ertu hættur aö taka myndir? „Nei, ennþá á ég kvikmynda- tökuvél og tek myndir viö og viö, en mest eöa eingöngu fyrir sjálf- an mig. Ég á einnig ljósmynda- vélar og tek alltaf eitthvaö af ljós- myndum”. — Hvernig list þér á Islenska ljósmyndara og kvikmyndagerö? Ja, nú viröist annar hver maöur eiga kvikmyndatökuvél og enn fleiri eiga ljósmyndavél. Flestar ljósmyndavélanna eru mjög ein- faldar og úr þeim koma engin listaverk, enda eru vélarnar oft- ast gefnar sem leikföng, t.d. I fermingargjöf. En þaö eru til margir góöir áhugaljósmyndarar og ég hef séö margar frábærar myndir frá þeim. Nú, hvaö Islenska kvikmynda- gerö snertir, þá tel ég hana vera aö lifna viö. Ungir menn hafa fariö út til aö læra kvikmynda- gerö viö verulega góöa skóla. Já, þaö er gróska I kvikmyndagerö- inni núna. Þaö er aö visu dálítiö einkenni- legt fyrir mig aö sjá, hvaö margir eiga kvikmyndatökuvélar núna, þvi ég var vanur þvi aö vera sá eini, eöa einn af örfáum á land- inu, sem slikan galdragrip átti”. Atti að ganga menntaveg- inn — Séröu eftir þvi aö hafa valiö þetta lifibrauö? „Sé eftir, nei. Þaö kom eigin- lega aldrei neitt annaö til greina. Ég hugsa, aö ég sé fæddur meö þessum ósköpum. Foreldrar minir vildu, aö ég gengi menntaveginn en þaö var ekki viö þaö komandi, hugur minn beindist aö ööru strax I barnæsku. Þegar ég var tiu ára gamall þurfti aö taka úr mér kirtla. Til þess aö gleöja mig færöi faöir minn mér litla kassamyndavél. Hann vissi vel aö hún myndi vekja mesta gleöi hjá mér. Eftir þetta var stefnan mörkuö, ég ætlaöi aö veröa myndasmiöur. Ekkert gat komiö f veg fyrir þaö þvl áhuginn yfirvinnur alla erfiö- leika”. —ATA óskar Gíslason, Þorleifur Þorleifsson sem gerði f iest-öll kvikmyndahandrit óskars/ og Loftur Guðmundsson. Aðalleikarinn, kvikmyndagerðarmaðurinn og leikstjór- inn, Valdimar Lárusson, óskar Gíslason og Ævar Kvaran („Síðasti bærinn í dalnum). Lækjartorg 1953. óskar Gfslason við upptöku á „Nýju hlutverki". Myndin var frumsýnd f Stjörnubfói á páskum '54. óskar með fyrstu vélina sína. Eins og óskar sýnir er hún handsnúin og fer hraðinn því eftir nákvæmni kvik- myndatökumannsins. þó reyna aö fá Einar til aö sitja fyrir. Hann tók ekki vel I þaö en eftir aö ég haföi nuddaö örlitiö I honum, sagöi Einar: „Jæja, ætli ég geri þetta ekki fyrir þig, óskar minn”. Ég varö undrandi, en ánægöur, og þetta er I eina skiptiö, sem Einar var kvikmyndaöur. Ég kvikmyndaöi einnig Kjar- val, Ásgrim, Finn Jónsson og fleiri listamenn”. Björgunarafrekið Flestir núlifandi Islendingar hafa séö mynd Óskars, „Björg- unarafrekiö viö Látrabjarg”. „Þaö var nú dálitiö skrltiö meö þá mynd. Þaö var þannig, aö skip strandaöi á Vestfjöröum og þaö átti aö gera tilraun til aö bjarga skipbrotsmönnum. Þóröur Jóns- son á Látrum var þá formaöur björgunarsveitarinnar Bræöra- bandsins. Hann stakk upp á þvi á landsþingi Slysavarnafélagsins, aö láta kvikmynda björgunina. Máliö var ekki afgreitt æn sam- band var haft viö mig. Fullur áhugi var á þessu, bæöi af minni hálfu og Slysavarnarfé- lagsins en eitthvaö vaföist ákvöröunartakan fyrir þeim og allt virtist ætla aö renna út I sand- inn. Ég bauöst þá til aö taka myndina án endurgjalds, ef þeir borguöu fyrir mig feröir og uppi- hald. Þetta var samþykkt. Ég var viö kvikmyndun i Kolls- vlk meö björgunarsveitarmönn- unum þegar viö fréttum, aö tog- ari heföi strandaö viö Hafnar- múla. Björgunarsveitin, sem öll var viö kvikmyndatökur, var beö- in um aö aöstoöa viö björgunina. Ég var spuröur, hvort ég vildi koma meö. Ég hélt nú þaö. Þá var lagt af staö og gengiö alla nóttina I kafaldsbyl. Ég var svo heppinn, þegar viö komum á strandstaö klukkan tiu um morguninn, aö þaö stytti upp og ég gat þvi strax hafiö kvikmynd- un. Þaö var mln heppni aö vera á réttum staö á réttum tima”. Síðasti bærinn kostaði 300 þúsund Fyrsta leikna mynd óskars hét „Slöasti bærinn I dalnum”. Taka myndarinnar var mikiö fyrirtæki. Tólf leikarar komu fram, auk dansmeyja. Hljómsveitlék tónlist eftir Jórunni Viöar, og var tón- listin sérstaklega samin fyrir þessa mynd. Myndataka stóö yfir allt sumariö og mun myndin hafa kostaö 300 þúsund krónur I vinnslu. „Myndin var frumsýnd áriö 1950 og fyrir frumsýninguna var biöröö, sem náöi næstum I kring- um Austurbæjarbíó. Myndin var sýnd fyrir fullu húsi á öllum sýn- ingum I hálfan mánuö”. Sló víxla — Hvernig gastu fjármagnaö þessar framkvæmdir? „Ég var nú ekki efnaöur I þá daga svo ég sló bara vixla. Ég samdi einnig viö leikarana um aö borga þeim ekki fyrr en ég byrj- aöi aö sýna myndirnar”. — Báru myndirnar sig? „Sumar geröu þaö og af öörum Óskar Gíslason er lærður Ijósmyndari og var einn af átján stofnfélögum Ljósmyndarafélags Islands, sem stofnað var árið 1926. En óskar er einnig tví- mælalaust einn af frumkvöðlum íslenskrar kvik- myndagerðar. Hann fékk sína fyrstu kvikmynda- tökuvél árið 1925 og hóf kvikmyndatökur það ár. Hann mun vera fyrsti isiendingurinn, sem fram- kallaði kvikmyndafilmur sínar sjálfur, en hann smiöaði einnig framköllunartækin. Á árunum '44- '54 frumsýndi óskar 11 kvikmyndir i Reykjavík. Það er vafasamt, að íslensk kvikmyndagerð hafi risið jafn-hátt síöan. Fyrir nokkrum dögum var sýnd I sjónvarpinu myndin „Agirnd”, eftir Óskar Gislason. — Hvernig finnst þér aö sjá verk, sem þú laukst viö fyrir 27 árum? „Mér fannst gaman aö sjá myndina i sjónvarpinu. Ég sá þó, aö ég heföi getaö vandaö klipp- ingarnar betur. Annars vakti myndin mikiö umtal á slnum tima. Annaö sýningarkvöldiö komu tveir lög- regluþjónar niöur i Tjarnarbló, þar sem ég var aö sýna og til- kynntu mér, aö ekki yröi af frek- ari sýningum, þaö væri búiö aö banna myndina”. — Hver lét banna myndina og hvers vegna? „Ég veiti ekki fyrir vlst hver þaö var. Ég held þó ég viti hvaöa atriöi þaö var I myndinni, sem vakti hneyksli. Þaö var aö prest- ur stelur hálsfesti frá deyjandi konu. Nú, ef myndin heföi veriö bönn- uö, heföi ég lent mjög illa I þvl fjárhagslega. Ég talaöi þvl viö ýmsa ráöamenn og benti þeim á, hvaöa þýöingu þaö heföi fyrir mig aö fá aö sýna myndina áfram og var þá banninu aflétt. Þetta sýnir vel, hvaö tlmarnir hafa breyst. Ef þessi mynd heföi veriö frumsýnd I dag, heföu ekki margir hneykslast”. Lýðveldishátíöin „Fyrsta myndin, sem ég sýndi opinberlega, var myndin „Lýö- veldishátlöin”, 1944. Ég sýndi myndina þremur dögum eftir aö háttöinni lauk og vakti hún tölu- veröa athygli. I upphafi stefndi ég aö þvi marki aö sýna myndina sem fyrst eftir hátlöina. Ég kvikmyndaöi þvl hátiöahöldin á daginn og fór svo heim á kvöldin og framkallaöi filmurnar. Þegar hátlöinni lauk, en hún tók þrjá daga, voru film- urnar framkallaöar, þurrar og tilbúnar til klippingar. Ég vann svo dag og nótt viö aö klippa myndina og frumsýndi hana I Gamla Biói þremur dögum eftir aö hátlöinni lauk”. Frumsýning á hverju ári Lýöveldishátíöarmyndin var frumsýnd áriö 1944 og áriö 1946 er næsta mynd Óskars frumsýnd. Þaö er heimildarmynd um há- tiöahöld Sjómannadagsins og hún nefndist „tslands hrafnistu- menn”. Eftir þaö frumsýndi Ósk- ar nýja mynd á hverju ári I nokk- ur ár.. ’47 var frumsýndur fyrri hluti af „Reykjavlk vorra daga”. Þaö var heimildarkvikmynd I tilefni 160 ára afmælis Reykjavlkur. Ariö eftir var svo sýndur seinni hluti myndarinnar. ’49 var sýnd frægasta heim- ildarkvikmynd óskars: „Björg- unarafrekiö viö Látrabjarg? 1950 frumsýndi Óskar fyrstu leiknu kvikmyndina sina og jafn- framt eina frægustu mynd slna: „Síöasti bærinn I daínum”. ’51 sýndi hann „Reykjavlkur- ævintýri Bakkabræöra” og einnig „Töfraflöskuna”. 1952 var „Agirnd” frumsýnd og einnig „Alheims-íslandsmeistar- inn”. Ariö 1954 var myndin „Nýtt hlutverk” sýnd. Þaö var fyrsta talmynd óskars, þar sem tal var tekiö upp samhliöa myndinni. mm filmur og bæta þannig mynd- gæöin”. Hálfgerður sérvitringur — Voru margir kvikmynda- tökumenn I Reykjavlk áriö 1925? „Nei, þeir voru ekki margir. Ég heid llka, aö sumir hafi taliö mig hálgeröan sérvitring aö vera aö taka „lifandi” myndir. Meira aö segja árin ’46 og ’47 þegar ég var aö taka upp „Reykjavik vorra daga”, fannst mér fólk glotta aö þessu brölti I mér. Enda kannski ekki aö furöa. Ég þurfti aö buröast meö fyrir- feröarmikla kvikmyndatökuvél og auk þess stóran þrlfót. Þaö var ekki eins og maöur væri aö laum- ast”. sérvitríngshátt lifandi myndir" óskar og Valdimar Gústafsson að keyra torf á kvik- myndavagninum. Torfið var notað í sveitabæ við tökur á „Síðasta bænum í dalnum". af geröinni Pathé Baby og notaöi filmur af stæröinni 9.5 mm. Myndflöturinn var tiltölulega stór og nýttist vel, vegna þess aö götin voru milli myndrammanna en ekki viö hliö hvers ramma. Eftir aö ég fékk þessa vél, sem ég reyndar á ennþá; náöi kvik- myndunin æ betri tökum á mér og smám saman þokaöi ljósmyndar- inn fyrir kvikmyndatökumannin- um”. Allar filmurnar brunnu „Ég tók heilmikiö af myndum á þessum árum en þurfti aö senda filmurnar út til framköllunar og tók þaö uppundir mánuö. Ég bjó mér þvl til framköllunartæki og fór aö framkalla sjálfur. Þetta hefur veriö ’27 eöa ’28 og ég tel vafin upp á. Grindin var nokkuö stór, þetta 50-60 cm. Hana felld- um viö I stóra skál og þannig framkallaöi ég mina fyrstu kvik- myndafilmu. Larsen var ánægöur meö út- komuna og kom alltaf annaö slag- iö til min meö filmustubba. Þannig kviknaöi neistinn, áhugi minn á kvikmyndun, en svo blundaöi hann reyndar I nokkurn tima. Eöa allt þar til ég keypti fyrstu kvikmyndatökuvélina mina. Ég keypti hana áriö 1925 af Guö- mundi Davlössyni, sem þá var kennari I Miöbæjarskólanum. Þetta var handsnúin, frönsk vél mig vera fyrsta íslendinginn, sem framkallaöi kvikmyndafilm- ur. A þessum árum kvikmyndaöi ég alls konar viöburöi, skrúö- göngur, þekkt fólk, bæjarllfs- myndir og margt annaö. En áriö 1940 kviknaöi I herberg- inu mlnu og þá brann allt filmu- safniö mitt og vélarnar einnig, nema gamla Pathé Baby-vélin min. Ég sá mikiö eftir þessum film- um, enda væru elstu filmurnar núna 54 ára gamlar. Þær væru mikils viröi I dag, enda er hægt aö breyta þessum litlu filmum I 16 Kvikmyndaði Einar Jóns- son „Annars geröist dáiitiö skemmtilegt þegar ég var aö taka upp „Reykjavík vorra daga”. Meöal annars vildi ég kvikmynda alla helstu listamenn bæjarins og vitanlega var Einar Jónsson meöal þeirra. En gallinn var bara sá, aö Einar þverneitaöi aö láta nokkurn mann kvikmynda sig. Margir erlendir kvikmynda- geröarmenn höföu fariö bónar- veginn aö Einari en alltaf fengiö þvert nei. Þetta vissi ég mæta vel en vildi .x* Fyrsta kvikmyndatökuvél- in var handsnúin — Hvenær fékkst þú áhuga á kvikmyndun? „Ætli ég hafi ekki fengiö neist- ann, þegar unniö var aö upptök- um á myndinni „Saga Borgar- ættarinnar” áriö 1919. Þá aöstoö- aöi ég Larsen sem var kvik- myndatökumaöurinn, viö aö framkalla upptökuprufur. Ég var þá I ljósmyndanámi hjá ólafi Magnússyni. Larsen þessi spuröi Ólaf, hvort hann vildi framkalla fyrir sig nokkra filmu- stubba, til þess aö hann gæti séö lýsinguna. Ólafur haföi ekki tima en benti á mig. Ég fékk náttúrulega strax áhuga á þessu. Viö Larsen út- bjuggum grind, sem filman var. óskar Gfslason og kona hans Inga Laxness á heimili þeirra hjóna f Þingholtsstræti.

x

Vísir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.