Morgunblaðið - 10.03.2001, Blaðsíða 59

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MARS 2001 59
Á HAUSTÞINGI
Alþingis er komin
fram þingsályktunar-
tillaga um að fela rík-
isstjórninni að láta
semja frumvarp til
laga um stofnun og
rekstur tónminjasafns
á Stokkseyri í sam-
vinnu við sveitarfélag-
ið Árborg, Héraðs-
nefnd Árnesinga og
Byggðasafn Árnes-
inga. Að tillögunni
standa fjórir þing-
menn Sunnlendinga –
Ísólfur Gylfi Pálma-
son, Árni Johnsen,
Margrét Frímanns-
dóttir og Drífa Hjartardóttir. Í
stuttu máli má segja: Hér eru orð í
tíma töluð. Mig langar nú í fáum
orðum velta upp nokkrum stað-
reyndum í þessu máli.
Það var ekki fyrr en á 20. öldinni
að tónlistin öðlast líf í íslensku
samfélagi sem listgrein, í nútíma
skilningi. Allt frá fyrstu árum ald-
arinnar og fram til dagsins í dag
hefur hún þróast hægt og sígandi
frá því að vera sálma- og kvæða-
söngur (þó vart hægt að tala um
sönglist) í um 900 ár, upp í að
verða listgrein á heimsmælikvarða
í lok 20. aldar. En þrátt fyrir stíg-
andi lukku seinustu áratugina hafa
menn af einhverjum ástæðum ekki
gert hinum sögulega þætti hennar
nein skil að ráði. Oft hefur maður
horft öfundaraugum til halla rit-,
mynd- og leiklistar í landinu og til
þeirra bókmennta sem
fjalla einmitt um þess-
ar listgreinar. Einnig
er fjöldi hámenntaðs
fólks sem gætir sögu
þessara listgreina og
leiðir fólk um hús
þeirra og sögu. En af
hverju ekki tónlist?
Tilraunir menntaðra
fræðimanna til að fá
aðstöðu til tónlistar-
rannsókna hafa ekki
borið árangur né hafa
menn gætt þess nógu
vel að varðveita sögu
hennar og miðla
henni. Verður að
segja að tími áhuga-
mennskunnar í tónlistarrannsókn-
um verði að fara að líða undir lok –
á ég þar við að fræðimenn sitji
heima hjá sér í öllum frístundum
og stundi sínar rannsóknir reknir
áfram af áhuganum einum.
En af hverju
tónminjasafn?
Lifandi safn, sem varðveitir og
miðlar heimildum sögunnar er
mikilvægur þáttur í allri upp-
fræðslu og rannsóknum. Þetta á
líka við um tónlist. Tónminjasafn
sem í væri skapað sögulegt yfirlit
yfir þróun tónlistarinnar í landinu
og henni miðlað til skóla, almenn-
ings og fræðimanna er orðið tíma-
bært framtak. Með það í huga, að
tónlistarsaga Íslendinga, eins og
sú sem talað er um í vestrænum
skilningi, er aðeins 100 ára gömul,
þá er enn til fólk sem man stóran
hluta hennar, á enn ýmsa muni
sem tengjast henni sem það væri
eflaust tilbúið til að afhenda slíku
safni væri þeim munum skapað
rétt umhverfi og tengdir þeirri
persónu sem þeir tilheyrðu. Gera
mætti slíkt safn lifandi með mun-
um, kvikmyndabrotum og hljóð-
dæmum og með nýjustu tölvutækni
mætti endurskapa dæmi um frum-
handrit tónskáldanna og hafa til
sýnis í slíku safni. Slíkt safn gæti
einnig með tímanum miðlað upp-
lýsingum í stafrænu formi á net-
inu, m.a. til þess vaxandi fjölda ís-
lenskra tónlistarnemenda sem
stunda framhaldsnám erlendis og
velja í vaxandi mæli ritgerðarefni
sitt úr sögu íslenskrar tónlistar –
er þá átt við nám á öllum stigum.
Þá mætti í slíku safni bjóða upp á
lifandi tónleikahald með íslenskri
tónlist frá öllum tímum. Af eigin
reynslu get ég sagt að áhuginn á á
efninu er mikill og fer vaxandi.
Mikilvægt er að hafa í huga í
slíku safni að íslensk tónlistarsaga
er tónsmíðar, tónlistarflutningur,
íslensk dægurtónlist, saga ís-
lenskrar hljóðritunar, tónleikahald,
tónleikastaðir, samvinna tónsmiða
og textahöfunda, útgáfa og kynn-
ing á íslenskri tónlist, blaða- og
tímaritsgreinar, bókaútgáfa er
tengist sögu íslenskrar tónlistar og
svona mætti lengi telja. Gæta verð-
ur þess að safn sem þetta skapi
heildarsýn.
Af hverju Stokkseyri?
Stokkseyri er lítil byggð við suð-
urströndina. Þorpið man sinn fífil
fegri í atvinnumálum en þar störf-
uðu harðduglegir sjósóknarar fyrr
á árum og þar þreifst blómlegt
menningar- og atvinnulíf. Í þeirri
umbyltingu sem orðið hefur í ís-
lensku samfélagi á undanförnum
árum hefur Stokkseyri orðið undir
í atvinnumálum, eins og margir
aðrir staðir á landinu, og þarf því
að hugsa tilveru staðarins upp á
nýtt. Eitt af því sem nefnt hefur
verið í því sambandi er ferðaþjón-
usta. Er Stokkseyri gott dæmi um
slíkt framtak en það er hinn fjöl-
sótti veitingastaður, Við fjöruborð-
ið, sem um helgar hefur oft skákað
stærstu veitingastöðum landsins í
aðsókn, fyrir frábærar humarveisl-
ur. Til Stokkseyrar eru aðeins
tæpir 50 kílómetrar frá hinu fjöl-
menna suðvesturhorni og liggur
staðurinn vel við heimsóknum. Má
þá einnig minnast á rómaða nátt-
úrufegurð í Stokkseyrarfjöru.
Stokkseyri er líka falleg í brjáluðu
veðri. Brimið er hvati listsköpunar,
það segir sagan okkur, ekki síst í
íslenskri tónlist. Vera mætti að
menn skildu íslenska tónlist betur
við að heyra hana leikna undir ær-
legum brymgný suðurstrandarinn-
ar. Með tilkomu nýs vegar við suð-
urströndina opnast ný og
forvitnileg leið til þorpanna við
ströndina og gæti Stokkseyri ein-
mitt orðið einn hornsteinninn á
þeirri leið.
Því verður ekki neitað að vagga
íslenskrar tónlistar í nútímalegum
skilningi er í þorpunum á Eyrum,
Stokkseyri og Eyrarbakka. Á eng-
an verður hallað þótt nefndir séu
Selsbræður og afkomendur þeirra
á Stokkseyri, svo og menning sú er
þreifst í Húsinu á Eyrarbakka á
19. öld. Sé sagan skoðuð verður
starf Páls Ísólfssonar og Sigfúsar
Einarssonar, sem báðir áttu rætur
í þessu umhverfi, að uppbyggingu
tónlistarlífsins á fyrri hluta 20. ald-
ar aldrei ofmetið og fullyrða má að
þessir tveir einstaklingar hafi stað-
ið í fararbroddi í tónlistarmálum
allan sinn starfstíma. Hver vann
tónlistinni meira á stórum hluta 20.
aldar en Ragnar í Smára sem var
Eyrbekkingur. Það er af þessari
ástæðu sem tónminjasafn á heima
á Stokkseyri.
Með þessum hugleiðingum vil ég
fagna framkomnu frumvarpi á Al-
þingi og vil hvetja þingmenn og
ráðherra, svo og alla er málið varð-
ar, til að standa að baki þingmönn-
um Suðurlands til að standa að
rausnarlegu tónminjasafni á
Stokkseyri í samvinnu ríkis, sveit-
arfélagsins Árborgar, Héraðs-
nefndar Árnesinga og Byggðasafns
Árnesinga.
Menningin á Eyrum –
hugleiðing um tónminjasafn
Bjarki
Sveinbjörnsson
Tónlist
Því verður ekki neitað,
segir Bjarki Svein-
björnsson, að vagga
íslenskrar tónlistar í
nútímalegum skilningi
er í þorpunum á
Eyrum, Stokkseyri
og Eyrarbakka.
Höfundur er tónlistarfræðingur.