Morgunblaðið - 18.03.2001, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 18. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ísland fær aðgang að stærsta tölvu-
gagnagrunni í Evrópu, Schengen-
upplýsingakerfinu (SIS). Hverja má
skrá í kerfið og hvernig er það notað við
löggæslu? Öryggisreglur og persónu-
vernd. Gagnrýni í öðrum löndum.
Þriðjudagur 20. mars
S irene-skrifstofan hjá Ríkislög-reglustjóra fær það verkefni viðgildistöku Schengen að fara yfir
áhafna- og farþegalista allra skipa sem
koma til landsins frá öðrum löndum,
hvort sem þau koma frá aðildarlöndum
Schengen-samstarfsins eða löndum utan
þess, að frátöldum ferjum og þeim
skemmtiferðaskipum sem sigla innan
Schengen-svæðisins.
Farþegar sem ferðast með Norrænu
munu því ekki lengur sæta eftirliti við
komuna til Íslands eftir að Schengen-
samstarfið hefst.
Öllum öðrum skipum, að frátöldum ís-
lenskum fiskiskipum sem ekki hafa kom-
ið til hafnar erlendis, ber að gefa upp
áhafna- og farþegalista.
Hefur verið ákveðið að Landhelg-
isgæslan safni saman áhafna- og far-
þegalistum skipanna. Verður skipum gert
skylt að senda áhafna- og farþegalista
til Landhelgisgæslunnar áður en þau
koma til til hafnar. Mun Landhelg-
isgæslan svo framsenda listana til SIR-
ENE-skrifstofunar þar sem verður höfð
vakt allan sólarhringinn. Þar verða list-
arnir bornir saman við skráningar í
Schengen-upplýsingakerfinu (SIS) og
lögreglustjórum út um landið þar sem
skipið kemur til hafnar verður síðan til-
kynnt um niðurstöðurnar.
Á þetta fyrirkomulag að leiða til þess
að ekki verði tafir í höfnum þegar skip
koma frá öðrum löndum vegna landa-
mæraeftirlits.
Gæslan safnar
listum yfir
farþega skipa
U
PPHAF Schengen-samstarfsins
er yfirleitt miðað við 14. júní
1985 þegar fulltrúar Belgíu,
Frakklands, Hollands, Lúx-
emborgar og Þýskalands komu
saman í bænum Schengen í
Lúxemborg og undirrituðu samkomulag um
að fella smám saman niður eftirlit á sameig-
inlegum landamærum þessara ríkja.
19. júní 1990 var svo undirritaður á sama
stað samningur milli sömu ríkja um fram-
kvæmd Schengen-samkomulagsins.
Samkvæmt Rómarsáttmálanum, stofnsátt-
mála Efnahagsbandalags Evrópu, skal innri
markaðurinn vera „svæði án innri landa-
mæra þar sem frjálsir vöruflutningar, frjáls
för fólks, frjáls þjónustuviðskipti og frjálsir
fjármagnsflutningar eru tryggðir“. Mark-
miðið um frjálsa för yfir landamæri náðist
hins vegar ekki á vettvangi ESB vegna and-
stöðu Breta, sem hafa enn sem komið er
ekki fallist á að aflétta eftirliti á landamær-
um sínum. Vegna náinna tengsla við Breta
fylgdu Írar þeim eftir í þessu máli. Önnur
aðildarríki ESB brugðust hins vegar við
þessu með því að gera Schengen-sáttmál-
ann.
Schengen-samningnum hrint í
framkvæmd 1995
Schengen-samningurinn kom svo til fram-
kvæmda milli hluta aðildarríkja ESB, Bene-
lúx-ríkjanna, Frakklands, Portúgals, Spánar
og Þýskalands, 26. mars 1995. „Danmörk
hafði þá sótt um áheyrnaraðild að samstarf-
inu með það fyrir augum að gerast aðili síð-
ar. Aðild Dana að samstarfinu hefði leitt til
þess að ytri landamæri Schengen-svæðisins
hefðu legið í gegnum Norðurlöndin og með
því hefði norræna vegabréfasambandið liðið
undir lok. Vegna þessa var sá fyrirvari í
umsókn Dana að Schengen-samstarfinu að
norræna vegabréfasambandið héldist.
Það var mat stjórnvalda að íbúar Norður-
landanna mundu hvorki skilja né sætta sig
við að 40 ára frelsi til ferða án vegabréfs
milli norrænu ríkjanna þyrfti að ljúka á
þennan hátt. Auk þessu hefðu Norðurlöndin
haft með sér verulegt samstarf á sviði lög-
reglumála, réttaraðstoðar o.fl. sem kynni að
vera í hættu ef þau væru ekki samstiga í
þessu sambandi. Í ljósi alls þessa lýstu for-
sætisráðherrar Norðurlanda því yfir á fundi
sínum í Reykjavík 27. febrúar 1995 að það
þjónaði best hagsmunum norræna vega-
bréfasambandsins að löndin hefðu sameig-
inlega jákvæða afstöðu til þátttöku í
Schengen-samstarfinu. Samstarfssamningur
Íslands og Noregs við Schengen-ríkin var
síðan undirritaður í Lúxemborg 19. desem-
ber 1996 [...] samhliða aðildarsamningum
Danmerkur, Finnlands og Svíþjóðar,“ segir
í greinargerð þingsályktunartillögu á Al-
þingi um fullgildingu samnings Íslands,
Noregs og ráðs ESB.
Samstarfið flutt undir stofn-
anakerfi ESB 1999
Samkvæmt ákvæðum Amsterdam-
sáttmálans frá júní 1997 var Schengen-
samstarfið flutt inn í stofnanakerfi ESB í
maí 1999 með sérsamningum um aðild Ís-
lands og Noregs. Þingsályktunartillagan um
þátttöku Íslands í Schengen-samstarfinu
var samþykkt á Alþingi sl. vor. með 41 at-
kvæði. Þingmenn Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs og Guðjón A. Kristjánsson,
Frjálslynda flokknum, voru á móti en fjórir
þingmenn sátu hjá við atkvæðagreiðsluna,
þrír þingmenn Sjálfstæðisflokks, Einar
Oddur Kristjánsson, Einar K. Guðfinnsson
og Gunnar Birgisson og Sverrir Her-
mannsson, formaður Frjálslynda flokksins.
Aðrir viðstaddir þingmenn Sjálfstæð-
isflokksins, Framsóknarflokksins og Sam-
fylkingarinnar voru hins vegar samþykkir
aðild Íslands að Schengen.
Lúxemborgarsamningurinn tryggði
fulltrúum Íslands aðgang að öllum þáttum
Schengen-samstarfsins með málfrelsi og til-
lögurétti þannig að haft er samráð við Ís-
lendinga á öllum stigum þegar Schengen-
málefni eru til umræðu á vettvangi ESB. Ís-
land og Noregur eiga þó ekki aðild að
endanlegum ákvörðunum ESB um nýjar
svonefndar Schengen-gerðir á samningssviði
Schengen. Að mati lögfræðinga er Íslandi
skylt að lögfesta í innanlandslögum sínum
bæði núgildandi Schengen-gerðir, sem Al-
þingi hefur þegar gert til að fullnægja þeim
skuldbindingum sem þátttökunni eru sam-
fara, svo og þær framtíðargerðir sem ESB
kann að samþykkja. Ella yrði litið svo á að
um samningsbrot væri að ræða.
Lítil umræða á Íslandi
Á mótunarskeiði Schengen-samstarfsins
fór mikil umræða í Evrópulöndum og á síð-
ustu árum á Norðurlöndunum einkum Nor-
egi og Danmörku um áhrif þátttöku í þessu
samstarfi. Mun minna hefur borið á slíkri
umræðu um Schengen hér á landi. „Er
þetta athyglisvert þar sem með þátttöku í
samstarfinu, ekki síst eftir þróun þess sam-
kvæmt Amsterdamsáttmálanum, hefur Ís-
land hafið mikilvægt samstarf við meg-
inþorra aðildarríkja Evrópusambandsins
(ESB) á sviðum sem þau sjálf hafa talið
meðal þeirra viðkvæmustu og umdeildustu
þegar kemur að frekari þróun sam-
bandsins,“ segir Högni S. Kristjánsson,
sendifulltrúi í utanríkisráðuneytinu, í grein í
tímaritinu Úlfljóti.
Schengen-samstarfið kemur í stað 40 ára vega-
bréfasambands Norðurlandanna
Samstarf á viðkvæmustu sviðum
ur hægt að sækja um vegabréfsáritun til Íslands
á alls 130 stöðum í heiminum, sem er veruleg
fjölgun því til þessa hafa staðirnir verið um 30
talsins.
Þorsteinn segir að þetta geti skapað ný tæki-
færi í ferðaþjónustu og viðskiptum gagnvart
mönnum sem hefðu að öðrum kosti þurft að
senda vegabréf sín landa á milli til að fá áritun
til Íslands.
Nefnd á vegum samgönguráðherra sem
fjallaði um áhrif Schengen á ferðaþjónustuna
vakti athygli á því í skýrslu sinni á seinasta ári
að þegar íslenskir ræðismenn og hugsanlega
sendiráð hættu útgáfu vegabréfsáritana rofnaði
ákveðin tenging ferðamannsins við Ísland.
„Mögulegt er þó að hér geti verið á ferðinni já-
kvæð heildaráhrif fyrir íslenska ferðaþjónustu.
Bæði mun þeim löndum fjölga sem ekki þurfa
vegabréfsáritanir og einnig að þetta muni frek-
ar hvetja ferðalanga sem hvort sem er eru á ferð
innan Schengen-svæðisins til að koma við á Ís-
landi því þar gildi sama áritunin,“ segir í nefnd-
arálitinu.
Valdframsal ekki talið brjóta
í bága við stjórnarskrá
Í álitsgerð, sem lögfræðingarnir Davíð Þ.
Björgvinsson, Stefán M. Stefánsson og Viðar M.
Matthíasson unnu fyrir utanríkisráðuneytið um
Schengen-samninginn og íslensku stjórnar-
skrána, benda þeir á að þar sem vegabréfsárit-
anir til einstakra Schengen-landa gildi á öllu
svæðinu verði íslensk stjórnvöld bundin við
vegabréfsáritanir sem gefnar hafa verið út af
öðrum samningsaðilum. Svipaða sögu sé að
segja af þeim lista sem ríkin hafa sammælst um
yfir ríki þaðan sem ríkisborgarar skulu háðir
vegabréfsáritun. Samstarfið feli þannig óhjá-
kvæmilega í sér framsal á framkvæmdarvaldi,
m.a. að því er varðar vegabréfsáritanir til
þriggja mánaða eða skemmri tíma. Lögfræðing-
arnir komust þó að þeirri niðurstöðu að ekki
væri um að ræða framsal framkvæmdarvalds í
þeim mæli að það fari í bága við 2. grein stjórn-
arskrárinnar.
Högni Kristjánsson bendir á að ef samið er
við ákveðið ríki um að gefa út áritanir fyrir Ís-
lands hönd þá fer það ríki með fyrirsvar okkar
og gengur frá öllu sem því tilheyrir án þess að
hafa sérstaklega samband við íslensk stjórnvöld
vegna hverrar einstakrar afgreiðslu nema ís-
lensk stjórnvöld hafi óskað sérstaklega eftir því.
Í þeim tilvikum megi halda því fram að um
ákveðið framsal sé að ræða. Högni bendir hins
vegar á að íslensk stjórnvöld eigi alltaf þann
kost að geta beðið viðkomandi ríki að hafa
samband áður en áritun er gefin út.
,,Það er að sjálfsögðu opið að við tökum þetta
að okkur aftur þar sem við erum með sendiráð,
en ég held að það sé mjög skynsamlegt að láta
þetta fara í gang með þessum hætti og sjá
hvernig þróunin verður. Eftir eitt ár gætum við
endurmetið stöðuna og horft til þess hversu
margar áritanir voru gefnar út til Íslands á
helstu stöðum sem um ræðir í þessu sambandi
s.s. í Moskvu og Peking,“ segir Högni.
Talið er ljóst að þessar breytingar muni jafn-
framt hafa í för með sér að vegabréfsáritunum
til Íslands muni fækka, einkum ferðamannaárit-
unum. Stærsti einstaki hópur ferðamanna sem
hafa komið með vegabréfsáritanir til Íslands er
frá Taívan en oft er Ísland aðeins einn áfanga-
staður af fleiri í Evrópu. Ekki verður því sama
þörf á að sækja um sérstaka áritun til Íslands
þótt förinni sé einnig heitið hingað.
Lengri bið eftir útgáfu
vegabréfsáritana?
Á fundi sem Samtök um Vestræna samvinnu,
Varðberg og stjórnmálafræðiskor Háskóla Ís-
lands, héldu fyrir skömmu um Schengen kom
fram sú gagnrýni að samningur við Dani um út-
gáfu vegabréfsáritana til Íslands gæti leitt til
þess að bið eftir vegabréfsáritunum til Íslands
myndi lengjast úr tveimur til þremur mánuðum
í hálft ár. Viðmælendur Morgunblaðsins innan
stjórnarráðsins telja þó ósennilegt að svo verði.
Spurður um þetta segir Þorsteinn að ekki liggi
fyrir upplýsingar frá Dönum um hvaða tíma
þetta tekur. Svar við spurningunni liggi ekki
fyrir.
,,Allt þetta kerfi kallar á að þeir sem þurfa að
útvega vegabréfsáritanir og þeir sem flytja inn
fólk til vinnu temji sér agaðri vinnubrögð og
sæki um með góðum fyrirvara. Það verður
miklu minna svigrúm til neyðarreddinga en ver-
ið hefur. Það er í raun óháð því hvort íslensk eða
dönsk sendiráð gefa út þessar áritanir,“ segir
Högni.
VISION-skrifstofa sett á
fót í Útlendingaeftirlitinu
Hvert aðildarland Schengen setur á fót svo-
nefnda VISION-skrifstofu (Visa Inquiry Open
border Network) sem er tengiliður yfirvalda,
sem sjá um vegabréfsáritanir og dvalarleyfi, við
aðrar VISION-skrifstofur. VISION-skrifstofan
á Íslandi er til húsa í Útlendingaeftirlitinu og á
ábyrgð þess. Er hún beinlínutengd við Schen-
gen-upplýsingakerfið og hefur takmarkaðan
leitaraðgang í kerfinu, þ.e.a.s. að upplýsingum
um útlendinga, sem eru á skrá yfir þá sem synja
á um komu til aðildarlanda Schengen. Allir stað-
ir sem gefa út vegabréfsáritanir á vegum hvers
lands þurfa að hafa aðgang að afmörkuðum upp-
lýsingum í upplýsingakerfinu.
Staðbundnar áritanir vegna
atvinnu- eða dvalarleyfis
Schengen-reglurnar ná ekki til útgáfu dval-
arleyfa og atvinnuleyfa sem verða áfram í valdi
hvers ríkis með þeim takmörkunum þó, að ef
eitt ríki veitir útlendingi, sem er á skrá í Schen-
gen- upplýsingakerfinu yfir óæskilega útlend-
inga og vísa ber frá svæðinu, dvalarleyfi skal
það hafa samráð við önnur aðildarríki og taka
tillit til öryggishagsmuna þeirra. Aðeins á að
veita slík dvalarleyfi ef gildar ástæður mæla
með því, s.s. mannúðarástæður eða alþjóðlegar
skuldbindingar.
Einstök ríki geta þannig gefið út staðbundnar
vegabréfsáritanir, sem gilda eingöngu fyrir dvöl
í einu ríki í lengri tíma en þrjá mánuði. Útlend-
ingar sem fá útgefið dvalarleyfi á Íslandi geta þó
ferðast með það sem skilríki á svæðinu.

 




 
 


    ! !    "#$%% $& #'

 




  

  ('   ''  ' )*  && #'


 + '  !
'




   +
 
' , ,''  '
- 
 + 

) .
.  
'
Talið var að kostnaður ís-
lenska ríkisins af því að
halda áfram að gefa út
vegabréfsáritanir til lands-
ins samkvæmt reglum
Schengen gæti numið tug-
um milljóna króna
Schengen-upplýs-
ingakerfið (SIS)