Morgunblaðið - 04.04.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
lestir hafa annað við
tímann að gera en
velta fyrir sér enda-
lausum deilum og
átökum úti í heimi.
Menn þurfa að draga fisk úr sjó
eða hanna tölvuforrit, snýta börn-
unum, fara á völlinn. Sumar al-
þjóðadeilur ættu samt að skipta
okkur meira máli en aðrar og allir
sem eitthvað íhuga samhengi
hlutanna átta sig á því að deil-
urnar í Miðausturlöndum geta
haft bein áhrif á kjörin hér heima.
Ef stórstríð brestur þar á geta
olíuflutningar stöðvast, kreppa
skollið á í heiminum og verðið
hrunið á afurðum okkar. Allt í
einu geta deilur og gamalt hatur
valdið atvinnuleysi á Íslandi.
En berum við einhverja
ábyrgð, hver er okkar þáttur?
Hann er ekki
svo lítill. Þeg-
ar Ísrael var
stofnað 1948
voru Íslend-
ingar búnir að
vera í Samein-
uðu þjóðunum í tvö ár. Samúð
heimsbyggðarinnar var með gyð-
ingum sem höfðu orðið að þjást
svo mikið af völdum nasista, þeir
vildu fá eigið ríki í landi Ísraels í
Biblíunni. Nokkur hundruð þús-
und manns voru þegar komin á
staðinn og þarna átti að rísa þjóð-
arheimili hinna ofsóttu. Vandinn
var að fyrir var önnur þjóð sem
neitaði að víkja.
Sendiherra Íslands hjá sam-
tökunum tók þátt í nefndarstarf-
inu fyrir rúmlega hálfri öld þar
sem tekin var ákvörðun um að
mæla með því að landinu yrði
skipt milli þjóðanna tveggja.
Ísraelar fengu meira en helming-
inn þótt þeir væru færri. Og við
greiddum atkvæði með tillög-
unum sem gerði Ísraelum kleift
að stofna ríki sitt.
Fyrstu áratugina hvarflaði
varla að nokkrum Íslendingi að
andstæðingar Ísraela ættu sér yf-
irleitt málstað. Nokkrar styrj-
aldir voru háðar, við vissum að
smáþjóð var að berjast gegn
miklu fjölmennari fjendum og
samkenndin var með Davíð en
ekki Golíat. Milljónir araba í
flóttamannabúðum voru nafnlaus
grúi sem ekki snerti viðkvæma
strengi í brjósti okkar, gátu ekki
hin arabalöndin bara tekið við
fólkinu? Það vildu þau ekki og við
ypptum öxlum.
Ímynd Ísraels á Vesturlöndum
hefur tekið stakkaskiptum síð-
ustu árin og ekki síst undanfarna
mánuði. Ástæðurnar eru aug-
ljósar; þungvopnaðir hermenn að
skjóta á unglinga með teygju-
byssur. Hugrenningarnar sem
vakna eru ógeðfelldar. Okkur
finnst að við getum gert kröfur til
eina lýðræðisríkisins á þessum
slóðum um að það leysi málin með
siðlegri hætti, jafnvel þótt við vit-
um að á bak við grimmdina sé ótti
við öryggisleysi. Litlu skiptir þótt
upp komist að kaldrifjaðir leið-
togar Palestínumanna egni börn
og unglinga markvisst til að ráð-
ast með grjótkasti á hermennina í
von um að sjónvarpsmyndirnar
verði hagstæðar málstaðnum.
Ísraelar eiga orðið rétt á að
búa í landi sínu. Hálf öld og
reyndar meira en öld ef fyrstu
landnemar zíónista eru taldir
með, er nógu langur tími til að
hefðarrétturinn hlýtur að duga.
Og hvert ættu þeir svo sem að
fara? En báðar þjóðirnar eiga
sinn rétt og geta vísað til margra
röksemda, sumir geta jafnvel
dregið upp úr pússi sínu gamla
lóðarsamninga frá valdatíma
Tyrkjasoldáns er þarna réð ríkj-
um í margar aldir.
Söguleg rök í deilum þjóða eru
venjulega verri eftir því sem
lengra er seilst aftur í tímann,
sagan sannar ekki neitt. Samt eru
þau notuð óspart.
Fáir taka lengur undir þá
fullyrðingu að Ísraelar hafi alltaf
átt Landið helga en verið fjarver-
andi í 2000 ár vegna ofsókna og
dreifst út um heiminn. Frásagnir
biblíunnar staðfesta beinlínis að
fyrir voru þjóðir í landinu þegar
Ísraelar fornaldar komu þangað
og fræðimenn nútímans eru sam-
mála um að afkomendurnir búi
áfram á svæðinu. Báðar þjóð-
irnar, Ísraelar og Palestínumenn,
geta því notað tilvísanir af þessu
tagi, við erum engu nær og allir
ættu að viðurkenna að takmörk
eru fyrir því hve traustar heim-
ildir við höfum um atburði og þró-
un fyrir þúsundum ára. Einnig
hefur verið bent á að með svip-
uðum rökum gætu Íslendingar
krafist þess að fá Vestur-Noreg
með allri olíunni til eignar sem
sýnir vel hvílík firra það er að
beita slíkum röksemdum.
Er hvergi vonarneisti í þessari
deilu, eru allir staðráðnir í að
vera áfram í gömlum skot-
gröfum? Neistinn er ekki skær en
samt til. Ísraelski sagnfræðing-
urinn Meron Benvenisti hefur
rannsakað hvernig eytt var
skipulega minjum um að arab-
ískumælandi þjóð hefði búið á
svæðunum sem nú eru hluti Ísr-
aels og byggð gyðingum. Þús-
undum staðarheita var breytt,
moskur jafnaðar við jörðu eða
þeim breytt í veitingahús. Nið-
urstöður Benvenistis hafa að
sjálfsögðu meira gildi en ella
vegna þess að hann er sjálfur
gyðingur en hikar ekki við að
minna á óþægilegar staðreyndir í
sögu ríkisins. Eitt af því sem
veldur hatri Palestínumanna er
virðingarleysið sem þeir segja að
Ísraelar sýni oft menningu
þeirra.
Harðlínumenn hafa núna völd-
in en í Ísrael velta sumir því fyrir
sér hvort eitthvað annað en ein-
skært gyðingahatur valdi því að
Palestínumenn geri uppreisn.
Athyglisverð frásögn birtist
nýlega í grein eftir Henry Sieg-
man í tímaritinu The New York
Review. Shlomo Ben-Ami, sem
var um hríð utanríkisráðherra
Ísraels, andmælti á ríkisstjórn-
arfundi í fyrra að dreift yrði op-
inberlega yfirlýsingu þar sem tal-
in voru upp meint afbrot
Palestínumanna. „Ásakanir af
hálfu þjóðar sem hefur komið sér
vel fyrir um að þjóð sem hún kúgi
brjóti reglur til að ná fram rétt-
indum eru ekki trúverðugar,“
sagði Ben-Ami. Að sögn Sieg-
mans hefur frammámaður í Ísr-
ael aldrei áður viðurkennt að Pal-
estínumenn séu kúguð þjóð sem
berjist fyrir lögmætum réttindum
sínum. Þegar menn fara að líta á
andstæðingana sem fólk er áfangi
í höfn en leiðin er löng.
Sannar
ekki neitt
Milljónir araba í flóttamannabúðum
voru nafnlaus grúi sem ekki snerti við-
kvæma strengi í brjósti okkar, gátu ekki
hin arabalöndin bara tekið við fólkinu?
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
AÐ lokinni atkvæða-
greiðslu sem fram fór
17. mars sl., um það
hvort flugvöllur fari
eða veri í Vatnsmýr-
inni, hefur verið fróð-
legt að fylgjast með
ummælum Samfylk-
ingararms R-listans í
fjölmiðlum.
Borgaryfirvöld
höfðu sett fram skýrar
leikreglur um það með
hvaða hætti niðurstað-
an gæti orðið bindandi.
Það er hreint ótrúlegt
að fylgjast með mál-
flutningi R-listamanna
eftir að niðurstöður
lágu fyrir. Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir borgarstjóri, Helgi Hjörvar,
forseti borgarstjórnar, og Hrannar
B. Arnarsson borgarfulltrúi virðast
ekki vita hvað felst í lýðræði eða lýð-
ræðislegum vinnubrögðum. Þetta
fólk reynir að slá ryki í augu fólks
með ómerkilegu orðagjálfri.
Er hægt að treysta
þessu fólki?
Með áhugaleysi sínu á atkvæða-
greiðslunni sýndu borgarbúar svo
ekki verður um villst að þeir gera
ekkert með orðaflaum borgarstjór-
ans, forseta borgarstjórnar og borg-
arfulltrúans. Þríeykið vanvirðir í
málflutningi sínum samþykkt borg-
arráðs frá 13. febrúar sl., en þar er
kveðið skýrt á um leik-
reglurnar vegna at-
kvæðagreiðslunnar.
Er hægt að treysta
þessu fólki öllu lengur
fyrir stjórn borgarinn-
ar?
Sem dæmi um við-
brögð borgarstjóra
þegar úrslit lágu fyrir
og borgarstjóri sá að
áherslur hennar höfðu
nokkrum atkvæðum
meira fylgi þá breytti
hún túlkun sinni á gild-
andi leikreglum og fór
með ótrúlegum hætti
að tala um siðferðilega
bindandi niðurstöðu.
Þetta er ómerkileg tilraun borgar-
stjóra til þess að blekkja borgarbúa.
Vegið var að íbúum landsbyggð-
arinnar í flugvallarmálinu, m.a. með
því að hætta við skoðanakönnun
meðal íbúa annarra sveitarfélaga en
Reykjavíkur um málið. Þrátt fyrir
að könnunin hafi verið samþykkt í
borgarráði. Þegar fréttamenn fóru
að spyrjast fyrir um hvað þessari
könnun liði þá varð fyrir svörum
Kristín Árnadóttir, fyrrverandi að-
stoðarkona borgarstjóra og núver-
andi forstöðumaður fjölskyldu- og
þróunarsviðs Reykjavíkurborgar.
Kristín Árnadóttir sagði lands-
mönnum að fallið hefði verið frá
þessari hugmynd, hún hefði verið
dýr og sagði hún að hugur lands-
byggðarmanna hefði komið fram í
skoðanakönnum PriceWaterhouse-
Cooper í lok febrúar sl.
Getur virkilega verið að konan sé
að vitna í könnun sem Hollvinir
Reykjavíkurflugvallar létu gera í
febrúar sl.? Þar kom fram að afger-
andi stuðningur er við að hafa flug-
völlinn í Reykjavík.
Borgarstjóra ber að sjá til þess að
staðið sé við samþykktir borgar-
ráðs.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
borgarstjóri hefur sýnt löghlýðnum
borgurum þessa lands slæmt for-
dæmi með siðferðisblindni sinni.
Hver yrðu örlög þess forstjóra sem
framfylgdi ekki samþykktum
stjórnar fyrirtækis síns? Hann yrði
rekinn.
Siðferði borgar-
stjórans í Kolbeinsey
Guðlaug
Björnsdóttir
Flugvallarkosning
Borgarstjóri, forseti
borgarstjórnar og borg-
arfulltrúinn, segir Guð-
laug Björnsdóttir, van-
virða í málflutningi
sínum samþykkt borg-
arráðs frá 13. febrúar sl.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
TÍMI er kominn til
að skora á kjörna full-
trúa frá Spáni, Frakk-
landi og Þýzkalandi að
biðja utanríkisráðherra
sína að útskýra hvers
vegna þeir standa í vegi
fyrir gegnsæi í Evr-
ópumálum. Dugi þetta
ekki ber þeim að snúa
sér til forsætisráðherra
sinna. Ef það dugir
heldur ekki verður að
skjóta málinu til al-
mennings.
Með Amsterdam-
sáttmálanum gafst
okkur fyrirheit um nýj-
ar reglur um gegnsæi.
Innan tveggja ára var gert ráð fyrir
að þjóðir Evrópu fengju innsýn í
gang mála hjá Evrópusambandinu.
En tillaga framkvæmdastjórnarinn-
ar að slíkum reglum felur í sér skref
afturábak. Skjöl sem eru aðgengileg
í dag á Norðurlöndunum munu verða
lokuð almenningi um leið og þau
hafna í stofnunum ESB í Brussel.
Nýju tilskipunina á að afgreiða að
höfðu formlegu samráði við Evrópu-
þingið, en annmarkar samráðsferl-
isins koma nú í ljós. Þingið getur að-
eins gert breytingatillögur og beitt
neitunarvaldi gegn löggjöfinni í
heild. Þingið hefur ekki ákvörðunar-
vald.
Það er enn svo að embættismenn
og ráðherrar í Brussel búa til nýja
Evrópulöggjöf þar sem þeir taka
ákvarðanir um opna stjórnsýslu bak
við luktar dyr. Einungis fram-
kvæmdastjórnin hefur vald til að
gera tillögu að hinni nýju löggjöf og
innan hennar er meirihluti andsnú-
inn auknu gegnsæi, jafnvel andsnú-
inn loforðum sem Romano Prodi hef-
ur sjálfur gefið.
Í ráðherraráðinu þurfum við nú
veginn meirihluta atkvæða til að hin
nýja löggjöf hljóti samþykki. Við
slíkar atkvæðagreiðslur hafa Þýzka-
land og Frakkland 10 atkvæði hvort
og Spánn 8. Leggist þessi þrjú lönd,
með samtals 28 at-
kvæði, á móti, skiptir
ekki máli hvort hin að-
ildarríkin 12 séu sam-
mála Evrópuþinginu
um lagabreytingar. Við
þurfum að minnsta
kosti 67 atkvæði af 87 í
ráðherraráðinu.
Spánn, Frakkland og
Þýzkaland standa nú í
vegi fyrir mögulegum
framförum í viðræðum
milli ráðherraráðsins
og Evrópuþingsins eft-
ir svonefndnu mála-
miðlunarferli. Sænska
formennskan styður
gegnsæi, en er í raun
að láta undan og gefast upp. Í stað
þess að samþykkja nýjar reglur um
gegnsæi hafa þeir nú samþykkt nýj-
ar reglur um skjalaleynd, og heimila
með því að fjöldinn allur af skjölum
sé flokkaður sem trúnaðarmál sem
hvorki Evrópuþingmenn né almenn-
ingur hefur aðgang að. Þeir hafa
jafnvel ákveðið hinar nýju reglur án
samráðs við Evrópuþingið, jafnvel
þótt Amsterdam-sáttmálinn hafi átt
að tryggja þinginu áhrif.
Þetta er alvarlegt mál og Svíþjóð
ætti, í hlutverki sínu sem for-
mennskuríki ráðherraráðsins þetta
misserið, að hafa beitt neitunarvaldi
gegn þessu skammarlega ferli og
hindrað hinar nýju innri reglur um
skjalaleynd innan sameiginlegu ut-
anríkismálastefnunnar. Ég hef borið
sænsku formennskuna lofi fyrir góða
heimasíðu með dagskrám funda sem
við höfðum áður ekki aðgang að, en
nú er kominn tími til að gagnrýna
Svíþjóð – þið brutuð reglurnar sem
lagðar voru í Amsterdam, þið ættuð
að leggjast á sveif með Evrópuþing-
inu í þessu máli.
Svíþjóð er í fremstu röð hvað varð-
ar opna stjórnsýslu og gegnsæi. Nú
mun nafn sænsks ráðherra vera
skrifað undir þetta bakslag í
gegnsæi. Það sem enn verra er – hin-
um nýju reglum um skjalaleynd er
ekki hægt að breyta nema veginn
meirihluti atkvæða náist í ráðherra-
ráðinu fyrir breytingatillögum.
Fram til þessa hafa reglur um
skjalaleynd og gegnsæi verið sam-
þykktar með einföldum meirihluta í
ráðherraráðinu. Þetta þýðir að ef 8
af 15 aðildarríkjum samþykkja regl-
urnar getur sami meirihluti afgreitt
þær. Þar sem einfaldur meirihluti
ræður eru aðildarríkin jafningjar.
Þar sem mótstöðu er í þessu máli
fyrst og fremst að finna í þremur
stórum ríkjum, sem ráða yfir hindr-
unarmeirihluta í atkvæðagreiðslum
með vegnum meirihluta, versnar
ástandið þegar skipt er úr einföldum
í veginn meirihluta. En þetta er ein-
mitt það sem Svíþjóð – og hin ríkin –
hafa samþykkt með hinum nýju
reglum. Tilskipunin var samþykkt
hinn 19. marz með einföldum meiri-
hluta og inniheldur reglu þar sem
vegins meirihluta er krafizt til að
breytingatillögur fáist samþykktar.
Takist okkur ekki að telja
spænska, franska og þýzka þing-
menn á að kúvenda á þingi afstöðu
ráðherra þeirra, ættum við að fela
Evrópudómstólnum í Lúxemborg að
taka afstöðu til erinda frá áhyggju-
fullum borgurum.
Frá og með 1. maí eru stofnanir
ESB skuldbundnar til að fara eftir
nýjum reglum um opna stjórnsýslu.
Gegnsæi og opin vinnubrögð verða
að vera grundvallarreglan, og aðeins
í tilfellum þar sem fyrir því er skýr
lagagrundvöllur á skjalaleynd að
vera viðunandi. Samþykki ráðherra-
ráðið og framkvæmdastjórnin þetta
ekki kunnum við að verða knúnir til
að leggja málið fyrir Evrópudóm-
stólinn. Mér virðist þetta eina leiðin
eftir að Svíþjóð gafst upp í barátt-
unni fyrir gegnsæi í ESB.
Andsnúin
ESB-gegnsæi
Jens-Peter
Bonde
ESB
Sænska formennskan,
segir Jens-Peter Bonde,
styður gegnsæi en er
í raun að láta undan
og gefast upp.
Höfundur situr á Evrópuþinginu
fyrir JuniBevægelsen, hreyfingu
danskra ESB-andstæðinga.